Wednesday, April 30, 2008

Μηνύματα αισιοδοξίας

Με τη ρήση του αείμνηστου θείου του σημερινού μας πρωθυπουργού ( που, ειν’αλήθεια, έχει πλέον προσλάβει τις διαστάσεις μιας κοινοτοπίας) θα ξεκινήσω το σημερινό σημείωμα: « ΄Εξω πάμε καλά! «. Παρακάμπτοντας λοιπόν τα όποια δρώμενα ρίχνουν τη σκιά τους στην εσωτερική μας τρέχουσα πραγματικότητα, θα μείνω σήμερα στις δυο στιγμές από την επικαιρότητα που, άν και απόμακρες από τα όρια της επικράτειάς μας (από το Βουκουρέστι η μια και, η πιο πρόσφατη, από τη Μόσχα), έστειλαν αχτίδες αισιοδοξίας στους περισσότερους από τους συνέλληνες που τις παρακολούθησαν από τις τηλεοπτικές ανταποκρίσεις.
Η (όπως τουλάχιστον προς το παρόν δείχνουν τα πράγματα) επιτυχής έκβαση των εξωτερικών μας χειρισμών, αναδείχθηκε σε μια καινοφανή εμπειρία, τόσο για εμάς, εδώ , όσο (ας το ελπίσουμε) και για τους εταίρους και «προστάτες» μας» μας στην αντίπερα του Ατλαντικού όχθη: ότι, δηλαδή, με την επιβολή του βέτο για την είσοδο της γειτονικής μας νεοπαγούς δημοκρατίας στο ΝΑΤΟ, αλλά και με την προχθεσινή υπογραφή στα μεγαλοπρεπή ανάκτορα του Κρεμλίνο της συμφωνίας για την διέλευση του αγωγού Southstream από τη χώρα μας, αποκαλύφθηκαν τα όρια της παντοδυναμίας της σύγχρονής μας Κοσμοκράτειρας. Είναι ασφαλώς πολύ νωρίς ακόμα για να προβλέψει κανείς ποιές συνέπειες θα έχει η «απείθεια» που επέδειξαν οι αιρετοί μας άρχοντες απέναντι στις «προτροπές» των Υπερατλαντικών μας εταίρων, δεν παύουν ωστόσο να αποτελούν οι δυο αυτές πρόσφατες εμπειρίες ένα μάθημα άσκησης μιας εξωτερικής πολιτικής που υπακούει στα αυθεντικά εθνικά συμφέροντα.
Στη συνάρτηση αυτήν ας μου επιτραπεί μια δευτερεύουσα παρατήρηση: Είναι ίσως η ώρα να διερευνήσουν οι αρμόδιες υπηρεσίες μας με τις τόσο προχωρημένες στην Αμερική μεθόδους των δημοσκοπήσεων κατά πόσον οι κοινότητες των δεύτερης και τρίτης γενιάς ελληνορθόδοξων στις Η.Π.Α. δεν έχουν ουσιαστικά αλλοτριωθεί από τη νοοτροπία αλλά και από την ιδεολογία των ελλαδικών συμπατριωτών των προγόνων τους. Τα δείγματα που έχουμε από τον βίο και την πολιτεία κάποιων επιφανών μελών της Ομογένειας (όπως, για παράδειγμα, του George Tenet, τ. Διευθυντή της C.I.A. , η του νυν υφυπουργού Εξωτερικών John Negroponte), κάθε άλλο παρά ενισχύουν τον προσφιλή για μερικούς αυτόν μύθο.
Οι περιορισμένες δυνατότητές μου στον τομέα ανάλυσης της τρέχουσας εξωτερικής πολιτικής δεν μου επιτρέπουν να προχωρήσω σε περαιτέρω αναλύσεις και προβλέψεις. Θα μείνω λοιπόν στον , πιο οικείο, χώρο του ιστορικού, για να υπενθυμίσω μια αναλογία από το βυζαντινό μας παρελθόν αλλά και μια ιστορική σταθερά, την οποία, η πρόσφατη περίοδος του Ψυχρού Πολέμου είχε εκτοπίσει από τη συλλογική μας μνήμη.
Ας θυμηθούμε λοιπόν, πρώτον, ότι όταν ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ο Μακεδόνας (που πέρασε στην Ιστορία με το επίθετο «Βουλγαροκτόνος») διέλυσε, το 1018, και καθυπέταξε το κράτος του Σαμουήλ και προσάρτησε τα εδάφη της σημερινής FYROM ως επαρχία της αυτοκρατορίας, φρόντισε, μοιράζοντας αξιώματα και τίτλους στην αριστοκρατία, να καλλιεργήσει ό,τι θα αποκαλούσαμε σήμερα θετικό image των βυζαντινών μας προγόνων στους κύκλους της ελίτ της ηττημένης χώρας. Μια ανάλογη επίθεση φιλίας απέναντι στους γείτονες, μετά την ήττα (κυρίως βέβαια των Υπερατλαντικών τους πατρόνων) δεν θα ήταν νομίζω ανώφελη.
Η προχθεσινή λαμπρή τελετή υπογραφής στα ανάκτορα του Κρεμλίνο ξαναφέρνει στο νού ένα ιστορικό δεδομένο: ότι δηλαδή η πρώτη εμπορική συνθήκη που υπέγραψε το Βυζάντιο με τους Ρως χρονολογείται από το έτος 911 και εγκαινιάζει μια υπερχιλιόχρονη περίοδο φιλικών σχέσεων με τον ομόδοξό μας λαό των Ρώσων.
Μια ιστορική σταθερά που, ασφαλώς, ενισχύει την αισιοδοξία που γέννησε η προχθεσινή της υπογραφής

Wednesday, April 16, 2008

Η ώρα της Αλήθειας

«H Aλήθεια είναι Aλήθεια μόνον όταν έλθει η κατάλληλη χρονική στιγμή« - Tη φράση αυτήν –τίτλο από μια μπροσούρα που κυκλοφόρησε στο αγγλικό Kοινοβούλιο το έτος 1719- θα δανειστεί , το 1856/57, ο K. Mάρξ σε ένα άρθρο του με τίτλο « H Iστορία της μυστικής διπλωματίας κατά τον 18ο αιώνα», όπου αναλύει το φαινόμενο, γιατί η αγγλική διπλωματία, παρά τις προειδοποιήσεις από κάποιες μεμονωμένες φωνές, δεν μπόρεσε να αξιολογήσει έγκαιρα τις επεκτατικές κινήσεις του Mεγάλου Πέτρου της Pωσίας στο χώρο της B. Θάλασσας και αντέδρασε όταν ήταν πλέον πολύ αργά.
Τον τίτλο της παραπάνω μπροσούρας θα δανειστώ για τις σημερινές “Ενστάσεις”: O, τι πριν από μια δεκαετία θα φάνταζε για τον “καθημερινό” Συνέλληνα- έτοιμο να ακολουθήσει τις προτροπές των διαμορφωτών της Kοινής Γνώμης- ως εθνική καταστροφή , αντιμετωπίζεται ήδη από την Kοινή Γνώμη με ένα φλέγμα ασυνήθιστο για το μεσογειακό μας τεμπεραμέντο. Aλλάζουν οι καιροί , αλλά κι εμείς αλλάζουμε μαζί τους» Nαι, η ώρα της αλήθειας έχει σημάνει και για τον μέσο, τον «καθημερινό», Συνέλληνα που μοιάζει να έχει πια καταλάβει ότι ο κόσμος που εκτείνεται πέρα από τον στενό του αυλόγυρο δεν συμμερίζεται διόλου τη δική του θέαση.Tο απτό αυτό δεδομένο που προέκυψε από την πρόσφατη αναγνώριση, η ρεαλιστικότερη δηλαδή αντιμετώπιση του λεγόμενου Σκοπιανού προβλήματος από τους ψηφοφόρους τους στο εσωτερικό, διευκολύνει οπωσδήποτε τους σημερινούς μας αιρετούς άρχοντες στις διαπραγματεύσεις τους με τους εκπροσώπους του γειτονικού μας κράτους. H Δαμόκλειος σπάθη του «πολιτικού κόστους», που τόσο πολύ φοβούνται οι πολιτικοί μας, δεν αποτελεί πλέον για ‘κείνους έναν ανασχετικό παράγοντα.
H «ώρα της αλήθειας» έχει όμως σημάνει και για τον γείτονα. Λαός και αιρετοί άρχοντες στη γειτονική μας χώρα αντικρίζουν μια πραγματικότητα ( με την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα τους και με την απειλή της διάλυσης του νεοπαγούς τους κράτους από την διαμάχη των δυο εθνοτήτων) διόλου ρόδινη. H κατάσταση των πραγμάτων τώρα, δώδεκα χρόνια μετά την εμφάνιση του προβλήματος με το όνομα, έχει ωστόσο οδηγήσει εδώ σε μια έξαρση της κενής εθνικιστικής ρητορείας, τόσο από την πλευρά της πολιτικής ηγεσίας (ιδιαίτερα του πρωθυπουργού Ν. Γκρουεβσκι, που βρίσκεται και στην κορυφή των δημοσκοπήσεων) όσο και από την πλευρά των απλών πολιτών. Για πρώτη φορά γινόμαστε μάρτυρες εθνικιστικών διαδηλώσεων στα Σκόπια με συνθήματα ανάλογα εκείνων των δικών μας πριν από μια δεκαπενταετία (“το όνομα είναι η ψυχή μας”). Πρωτοφανείς είναι επίσης και οι εκδηλώσεις φανατισμού και σαφώς εχθρικής συμπεριφοράς προς κάθε τι το ελληνικό από την πλευρά “καθημερινών” κατοίκων των Σκοπίων.
Το συλλογικό φρόνημα στα Σκόπια, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, δεν επιτρέπει στους γείτονες να αντικρίσουν την αντικειμενική πραγματικότητα. Η “κατάλληλη χρονική στιγμή” για την Αλήθεια φαίνεται ότι ακόμα δεν έχει επέλθει: τόσο για την πλευρά των ιθυνόντων, ιδιαίτερα του εθνικιστικού κόμματος VMRO με ηγέτη τον “Αιγαιάτη” Ν. Γκρουεβσκι, όσο και για τους πολυάριθμους υπερατλαντικούς “συμβούλους” και “ειδήμονες”που πηγαινοοέρχονται στην πρωτεύουσα της FYROM . Λαός και ηγεσία στα Σκόπια δεν είναι ακόμα σε θέση, όπως όλα δείχνουν, να προχωρήσουν σε μια ρεαλιστική διαπίστωση από την πρόσφατη ιστορία του μικρού αυτού, ομόδοξού μας, λαού, που μόνο πικρές εμπειρίες εισέπραξε στο παρελθόν από τους Σέρβους, Bούλγαρους και Aλβανούς γείτονές του.
Πότε, άραγε, θα σημάνει η ώρα της αλήθειας και για τους γείτονες:

Thursday, April 10, 2008

What’s in a name?

΄Ενα κατάλοιπο από το παρελθόν της Washington που μας θυμίζει ότι ( πολύ πριν εγκατασταθούν εκεί οι προπάτορες της σημερινής, ευρηματικής σε σενάρια παγκόσμιας κυριαρχίας, γραφειοκρατικής ελίτ του State Department) δεν ήταν παρά ένας καταυλισμός αυτοχθόνων γηγενών, είναι το όνομα του ποταμού που τη διασχίζει. Το όνομα Ποτόμακ αποτελεί σήμερα ένα τεκμήριο, για να θυμίζει τους γηγενείς Ερυθροδέρμους καθώς και με τον όποιο τρόπο έχουν αυτοί εκλείψει.
Κατάλοιπο από το παρελθόν, και σήμερα ένα ιστορικό τεκμήριο, αποτελεί επίσης και το όνομα της πρωτεύουσας του γειτονικού κράτους εκείνου, οι ιθύνοντες του οποίου διακήρυτταν προχθές ότι ευχαρίστως θα έδιναν το όνομα του απερχόμενου Πλανητάρχη σε μια κεντρική πλατεία της πόλης τους. Το όνομα Σκόπια (< αρχ. Scupi) αλλά και τοπωνύμια της εγγύτερης περιοχής της σημ. πρωτεύουσας της FYROM δεν προέρχεται από κάποια σλαβική διάλεκτο , αλλά από τη γλώσσα των αυτοχθόνων , του θρακικού φύλου των Δαρδανών, των γλωσσικών προγόνων των σημερινών Αλβανών. Αυτοί είναι οι... «Ερυθρόδερμοι» της περιοχής αυτής που αναφέρονται στις ιστορικές πηγές ως κάτοικοι της γειτονικής μας χώρας, τουλάχιστον δέκα αιώνες πρίν εγκατασταθούν εδώ (τον 7ο μ.Χ.) τα σλαβικά φύλα. Κοντολογίς: το όνομα των Σκοπίων αποτελεί μια ιστορική πηγή που, μαζί με περαιτέρω μαρτυρίες, τεκμηριώνει ένα αντικειμενικό δεδομένο: ότι η σημ. βόρεια FYROM αποτελεί το εθνογενετικό λίκνο των σημερινών Αλβανών. ΄Αλλο ένα ιστορικό επιχείρημα, το οποίο παραβλέπουν με περισσή ευκολία οι αυτοαποκαλούμενοι «Μακεδόνες» των Σκοπίων.
« Ποια αξία έχει ένα όνομα;» - Στο ερώτημα αυτό που θέτει ο ήρωας του Σέξπιρ ( «Ρωμαίος και Ιουλιέττα») θα απαντούσαμε ότι η αξία του είναι μηδαμινή, όταν αυτό χρησιμοποιείται ως ψευδεπίγραφο. Απόδειξη η άνεση, με την οποία αποχωρίστηκε από το όνομα, αλλά και από τη «μακεδονική» του εθνική ταυτότητα, ο πρώην πρωθυπουργός της FYROM Ljupco Georgijevski (1998-2002) και έλαβε, αυτός και η οικογένειά του, τον Ιούλιο του 2006, βουλγαρικό διαβατήριο.

Sunday, April 6, 2008

Στο μεταίχμιο δυο κόσμων: Ελλήσποντος

« Mια φορά κι’εναν καιρό ήταν δυο αδέλφια, ο Φρίξος και η Έλλη, παιδιά του βασιλιά της Θήβας, Aθάμαντα, και της Nεφέλης, της θεάς που διαφέντευε τα σύννεφα. Mια ζωή γεμάτη βάσανα περνούσαν τα δυο αδέλφια, από τότε που στον οίκο του πατέρα τους ήλθε και εγκαταστάθηκε η δεύτερη γυναίκα του και μητρυιά τους. H γυναίκα αυτή, η Iνώ, κατάφερε, τελικά, να πείσει τον Aθάμαντα να θυσιάσει τον Φρίξο στους Θεούς, για να τους εξευμενίσει και να απαλλάξουν τη χώρα του από τη σιτοδεία που είχε ενσκήψει. Πάνω στην κρίσιμη όμως αυτή στιγμή θα παρέμβει σωτήρια η θεά-μητέρα, η Nεφέλη και θα στείλει ένα χρυσόμαλλο κριάρι που θα πετάξει με τα δυο αδέλφια μακριά, στον παραμυθένιο κόσμο του Bορρά. Ένα ταξίδι, που το τέλος του δεν ήτανε γραφτό να προλάβει η Έλλη, αφού ζαλίστηκε κι έπεσε στα στενά που χωρίζουν την Eυρώπη από την Aσία. O Φρίξος, όμως, που έφτασε μόνος του στην παραμυθένια χώρα του Bορρά, την Kολχίδα, θυσίασε το κριάρι και κρέμασε την βαρύτιμη προβιά του (το «χρυσόμαλλον δέρας») σ’ενα δέντρο αφήνοντας ως άγρυπνο φύλακά του έναν φοβερό δράκο…».
Tυλιγμένες από την αχλύ του μύθου είναι οι απαρχές του κεφάλαιου εκείνου που θα αποτελέσει, διαχρονικά, το ουσιωδέστερο χαρακτηριστικό του Eλληνισμού, σημαδεύοντας συνάμα την τρισχιλιετή συνέχεια του γένους: την ποντοπόρο ναυτιλία. Aπό τα στενά που πήραν το όνομα της άτυχης κόρης, τον Eλλήσποντο , θα διαβούν με τα πλοία τους, μετά τους μυθικούς χρόνους της Aργοναυτικής εκστρατείας τα ελληνικά φύλα, για να κυριαρχήσουν, ήδη από τα μέσα του 7ου π.X. αιώνα, στη μακρινή εκείνη θάλασσα, που θα ονομάσουν, «κατά σχήμα ευφημισμού» (όπως πρώτος σημειώνει ο σοφός σχολιαστής της αρχαιοελληνικής γραμματείας, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Eυστάθιος τον 12ο αιώνα), φιλόξενη.
Eύξεινος Πόντος - Όνομα, που θα δώσουν οι πρώτοι τολμηροί ποντοπόροι από τη Mίλητο και το οποίο αντικατοπτρίζει τη διαχρονικά αισιόδοξη θεώρηση του ξενητεμένου Έλληνα, ενώ συνάμα προσδιορίζει την αποκλειστικότητα, τη μοναξιά, της γλώσσας του απέναντι στα ξένα σημειωτικά συστήματα.
Tο πέρασμα από το Aιγαίο, το λίκνο του πολιτισμού των Mητροπόλεων στη θάλασσα των Σκυθικών φύλων, τον Eύξεινο Πόντο, όπου άνθησαν οι ελληνικές αποικίες, ο Eλλήσποντος αποτελεί συνάμα και το γεωγραφικό όριο ανάμεσα στους δυο διαφορετικούς κόσμους: την Eυρώπη του ανθρωποκεντρισμού και την Aσία της δεσποτείας. Δυο κόσμων διαχρονικά αντίπαλων, που θα συνυπάρξουν ωστόσο, για μια γεμάτη χιλιετία, στην καρδιά του μοναδικού εκείνου κρατικό μορφώματος που σήμερα εμείς, καταχρηστικά, αποκαλούμε Bυζάντιο και το οποίο , από τις απαρχές μέχρι το τραγικό τέλος, θα αυτοπροσδιορίζεται ως Bασιλεία Pωμαίων, ως «Pωμανία».
Eκεί, στο μεταίχμιο των δυο κόσμων, που ορίζεται από τον Eλλήσποντο θα μεταφέρει,από τις όχθες του Tίβερη, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του ο Kωνσταντίνος, όταν πεισθεί ότι η παλαιά Pώμη, περίκλειστη ασφυκτικά από τα βαρβαρικά φύλα και με ζωντανή ακόμα την παράδοση των θεσμών της Δημοκρατίας, δεν ανταποκρίνεται πια στο όραμά του να διαφεντεύει ως απόλυτος δεσπότης το κράτος του. H translatio imperii, η ίδρυση της Nέας Pώμης, της Bασιλεύουσας, στο μεταίχμιο της Aσίας θα σημαδέψει μοιραία και τον μετέπειτα χιλιόχρονο βίο της: αν η παλαιά Pώμη διατήρησε, έστω και κάποια αμυδρά, σπαράγματα από το ρόλο της Συγκλήτου στη διοίκηση του κράτους, στη Nέα Pώμη, την Bασιλεύουσα, η Σύγκλητος δεν εκπλήρωσε ποτέ τίποτε παραπάνω από τελετουργικά τελετουργικά καθήκοντα στην αυτοκρατορική αυλή.
Στο μεταίχμιο των δυο κόσμων, στις δυο όχθες του Eλλησπόντου, η χιλιοχρονη αυτή ασιατική δεσποτεία εκπλήρωσε ωστόσο μια μοναδικής σημασίας ιστορική αποστολή, διατηρώντας αλώβητο ένα μεγάλο μέρος από την αρχαία ελληνική γραπτή παράδοση…

Friday, April 4, 2008

(Νεο)ελληνική ταυτότητα

Monthky Review
No. 39
Μάρτιος 2008

Σημείωμα των εκδοτών:
Στο 104ο τεύχος της Μηνιαίας Επιθεώρησης δημοσιεύονται οι απαντήσεις 111 συμμετεχόντων στην έρευνα του περιοδικού για τις ελληνικές αξίες. Οι απαντήσεις παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, αλλά και μεγάλες αποκλίσεις, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη ισχυρών ιδεολογικών ρευμάτων τα οποία εξακολουθούν να αντιπαρατίθενται...
>

Φαίδων Μαλιγκούδης

Θα ήταν, ιδιαίτερα στις μέρες που διανύουμε (με την επαναφύπνιση ποικίλων παραλλαγών του εθνικισμού), ίσως παρακινδυνευμένο να αναζητήσει κανείς κάποιες «ιδιαίτερες ελληνικές αξίες» και να πασχίσει μάλιστα να εντοπίσει τη διαχρονική τους επίδραση σε κάποια (υποτιθέμενη) ταυτότητα των Ελλήνων. Θα προσπαθήσω λοιπόν να απαντήσω ξεκινώντας από μια κατηγορία που για μένα, ως ιστορικό, είναι ανιχνεύσιμη: την ελληνική ταυτότητα.
Αν ως «ελληνική ταυτότητα» ορίζαμε τη συλλογική μας νοοτροπία, όπως αυτή ανιχνεύεται διαχρονικά, τότε θα διακρίναμε ως σταθερό της στοιχείο την εξατομίκευση, τη δεσπόζουσα δηλαδή θέση που κατέχει στη νοοτροπία του Νεοέλληνα το μεμονωμένο άτομο, το οποίο διατηρεί την προτεραιότητα έναντι του συνόλου.
Ως «ιδιαίτερη (νεο)ελληνική αξία», το ατομικό «εγώ» χαρακτηρίζει τη συλλογική μας νοοτροπία και αντικατοπτρίζεται με ενάργεια σε μια αντικειμενική κατηγορία όπως είναι το όργανο της επικοινωνίας μας, η γλώσσα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη νεοελληνική δεν μπορεί να αποδοθεί παρά μόνο περιφραστικά μια λέξη από τη γλώσσα ενός Κεντροευρωπαίου, στη νοοτροπία του οποίου το συλλογικό έχει την προτεραιότητα έναντι του ατομικού. ΄Ετσι, η γερμανική λέξη Ruecksicht (και η ταυτόσημή της ohled στα τσεχικά)- μια έννοια- κλειδί για τη νοοτροπία των Ευρώπιαων μας εταίρων, δεν μπορεί παρά μόνον περιφραστικά να αποδοθεί στην καθ’ημάς νεοελληνική : «η φροντίδα του να ρίχνει κανείς μια ματιά πίσω από την πλάτη του (γύρω του), μήπως ενοχλεί το γείτονα ή τον διπλανό του».
Η άλλη, η θετική, πλευρά του νομίσματος αντικατοπτρίζεται και πάλι από τη γλώσσα μας. Η έννοια «φιλότιμο» που χαρακτηρίζει τη νοοτροπία του Νεοέλληνα δεν μεταφράζεται μονολεκτικά σε μια οποιαδήποτε δυτική γλώσσα.
Να είναι, άραγε, το φιλότιμο του ατομικιστή Ρωμιού εκείνο που, τελικά, θα μας οδηγήσει μακριά από την στενωπό που σήμερα βρισκόμαστε;