Vox populi

[ ΠΡΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ : Και με το σημείωμα αυτό επιχειρώ να απαντήσω στις ενστάσεις της αγαπητής μου Ange-ta]


Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παρεπόμενα των εκλογικών αναμετρήσεων, το κατεξοχήν στερεότυπο της «επόμενης μέρας», αποτελεί η έκφραση της πικρίας από την πλευρά του ηττημένου στις εκλογές ότι, δηλαδή, ο «λαός» δεν αποδείχθηκε ώριμος για να συλλάβει τα δικά του μηνύματα και ότι, τελικά, η συλλογική ετυμηγορία που αναδείχθηκε από την κάλπη ήταν άδικη. Διαπίστωση, που μας οδηγεί να θέσουμε το ερώτημα, κατά πόσον τα κριτήρια, με τα οποία χαρακτηρίζουμε τη στάση ενός μεμονωμένου ατόμου έχουν εφαρμογή και στην περίπτωση της συλλογικής έκφρασης. Με άλλα λόγια, ισχύει το σημειολογικό ζεύγος «συντηρητικός» - «προοδευτικός» και για την vox populi, τη «φωνή του λαού»;
Παρακάμπτοντας εδώ τις τυχόν μεταφυσικές διαστάσεις που προσδίδονται κατά καιρούς στην έννοια «λαός», θα περιοριστώ στην καταγραφή μιας απτής, αντικειμενικής ιστορικής εμπειρίας: δεν λείπουν διόλου από τις σελίδες της Ιστορίας οι μαρτυρίες,οι οποίες αναδεικνύουν τον «λαό» ως κάθε άλλο παρά παράγοντα προόδου: από τον λιθοβολισμό των ολίγων που αρθρώνουν μια διαφορετική φωνή, των "αιρετικών", στο Mεσαίωνα, τις μαζικές καρατομήσεις των "γραφιάδων" κατά τη φάση της Tρομοκρατίας στη Γαλλική Eπανάσταση, την πυρά των "μολυσμένων" βιβλίων στο Γ' Pαϊχ ή τη βάναυση διαπόμπευση των "αστών" διανοουμένων στην Πολιτιστική επανάσταση της Kίνας, παντού πρωταγωνιστής είναι ο απαίδευτος όχλος, στο όνομα του οποίου θα σκηνοθετείται κάθε φορά το κυνήγι της μάγισσας.
Aπό τις πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις τραγικής ειρωνίας αποτελεί ωστόσο στην Iστορία η βάναυση μοίρα που επεφύλαξε ο "λαός" στους αφελείς εκείνους "γραμματιζούμενους" που προσπάθησαν να τον πλησιάσουν, με την πρόθεση να τον βγάλουν από το σκοτάδι της αμάθειας. Παράδειγμα χαρακτηριστικό εδώ είναι η αντίδραση των μουζίκων της ρωσικής υπαίθρου, όταν, το 1873-74, κάποια νεαρά μέλη της ρωσικής inteligencija εξόρμησαν "στο λαό" για να τον διαφωτίσουν και να αφυπνίσουν την "προλεταριακή" του συνείδηση. Ωστόσο, οι πιο τυχεροί από τους πρώιμους αυτούς σοσιαλιστές (τους narodniki) θα συναντήσουν στα χωριά ένα ακροατήριο, που θα ακούσει, απαθές και αμέτοχο, τα μηνύματά τους, όπως το κήρυγμα του παπά που υποσχόταν τη Bασιλεία των Oυρανών. Tους περισσότερους όμως και τους πιο άτυχους από τους νεαρούς αυτούς διανοούμενους από την πόλη θα ξυλοκοπήσουν άγρια οι παραξενεμένοι από το "διαφορετικό" τους λόγο χωρικοί, πριν τους παραδώσουν δεμένους στην αστυνομία του τσάρου.
Μια νέα διάσταση της vox populi ως ιστορικού παράγοντα θα αναδειχθεί κατά την πρόσφατη περίοδο : O λαϊκισμός που χαρακτηρίζει τα, αριστερά ή δεξιά, ολοκληρωτικά πολιτικά κινήματα του 20ού αιώνα θα καθιερώσει, για όσο χρόνο και όπου θα επικρατήσουν τα κινήματα αυτά, το "παραδοσιακό", το "λαϊκό" ως έναν μοναδικό και απόλυτο κανόνα αισθητικής στην Tέχνη και τα Γράμματα. Στη Γερμανία του Γ΄Pαϊχ, που έστειλε στην εξορία ή εξόντωσε τους "αλλοτριωμένους" διανοούμενους, θριάμβευσε το λαϊκό ("Blut und Boden") "κιτς", ενώ στη Σ. Ένωση, μετά την "προλεταριακή κουλτούρα" (proletkult) της πρώιμης περιόδου, θα καταπνίγουν οι κανόνες του "σοσιαλιστικού ρεαλισμού" κάθε προσπάθεια αυτόνομης πνευματικής ή καλλιτεχνικής έκφρασης μέχρι το άδοξο τέλος του καθεστώτος.....
Θα έλθουμε όμως στη δική μα πραγματικότητα, για να αναρωτηθούμε, στην κατακλείδα του σημειώματος, αν και η επικείμενη έκφραση (πιθανότατα τον Σεπτέμβριο) της «λαϊκής ετυμηγορίας», της vox populi, μήπως σημαδεύει τις απαρχές, μήπως αντικρίζουμε το λυκαυγές ενός νέου ιστορικού φαινομένου. Ποτέ άλλοτε στο παρελθόν δεν κατόρθωσαν οι κατά καιρούς δημαγωγοί, οι ποικιλώνυμοι «λαϊκοί ηγέτες», να χειραγωγήσουν τις μάζες στο βαθμό που συμβαίνει σήμερα με τις επιστημονικές μεθόδους που έχουν αναπτύξει τα Ινστιτούτα σφυγμομέτρησης της Κοινής Γνώμης.
Πόσο αυθεντική και αυθύπαρκτη θα είναι άραγε η επικείμενη λαϊκή ετυμηγορία;