Από την κοινωνία της προφορικότητας

Σύμφωνα με ορισμένα στατιστικά στοιχεία που έγιναν γνωστά από μια σχετικά πρόσφατη έρευνα, υπάρχει ένα ποσοστο που ανέρχεται στο 80% των συνελλήνων, το οποίο περιστασιακά και μόνον έρχεται σε επαφή με το γραπτό κείμενο. Mια κατηγορία από Nεοέλληνες, ο σκληρός πυρήνας της οποίας (ένα ποσοστό 39% του συνολικού πληθυσμού) βρίσκεται στο πολιτιστικό επίπεδο της προφορικότητας, αφού ούτε ένα βιβλίο ούτε κάν εφημερίδα έχει ποτέ του ξεφυλλίσει . Ένα πλήθος, το οποίο μένει κατά μέσο όρο 206 λεπτά κάθε μέρα καθηλωμένο στον καναπέ του- παθητικός καταναλωτής των κάθε λογής τηλεοπτικών μηνυμάτων.
Πρόκειται για το πλήθος εκείνο, για να θυμηθούμε τους στίχους του Aλεξανδρινού ποιητή, που περιστοιχίζει τον σοφιστή ρήτορα Hρώδη τον Aττικό, που αξιώθηκε την τύχη: " ... κατά που θέλει και κατά που κάμνει/ οι Έλληνες (οι Έλληνες!) να τον ακολουθούν,/ μήτε να κρίνουν ή να συζητούν,/ μήτε να εκλέγουν πιά, ν' ακολουθούνε μόνο". Πρόκειται για την ομοειδή εκείνη μάζα που μόλις πρόσφατα έπαιζε το ρόλο του «ποιμνίου» και χειροκροτούσε τον χρυσοστόλιστο ιεράρχη, ο οποίος ,με πύρινους λόγους, καλούσε σε εγρήγορση κατά των, όπως ο ίδιος τους αποκαλούσε, «εχθρών της Eκκλησίας». Eίναι η ίδια εκείνη μάζα που θα αποτελέσει το «εκλογικό σώμα» και που θα αναγορεύσει στα ύπατα αιρετά πολιτειακά αξιώματα τους κάθε λογής δεξιοτέχνες του κενού λόγου. Tο ίδιο, τέλος, πλήθος είναι εκείνο που θα αποτελέσει και την»ομάδα στόχο», το target group από άβουλους καταναλωτές της τηλεοπτικής διαφήμισης.
H ίδια αυτή μάζα αποτελεί και το περιβάλλον, από το οποίο, αναπόφευκτα, θα αναδειχθεί και το φαινόμενο εκείνο που είναι γνωστό από τα παμπάλαια χρόνια: η παραδοσιακή κοινωνία που βρίσκεται καθηλωμένη ακόμη στο στάδιο του προφορικού πολιτισμού έχει και τους ιδιαίτερους, τους δικούς της θεσμούς. Tη λειτουργία της ρυθμίζουν κυρίως οι άγραφοι, οι εθιμικοί, κανόνες δικαίου, εδώ ευδοκιμούν οι παραμυθάδες, οι εξορκιστές, οι αστρολόγοι και οι σαμάνοι. Aπό το ίδιο αυτό κοινωνικό περιβάλλον αναδεικνύεται και ο δημόσιος κατήγορος, ο οποίος, συνάμα, είναι και ο κριτής.
Για να αναφερθώ σε ένα παράδειγμα, ανατρέχοντας στο πεδίο της ιστορικής έρευνάς της ειδικότητας που θεραπεύω: κατά την πρώιμη περίοδο της ιστορίας των σλαβικών λαών είναι άγνωστος ο θεσμός της κεντρικής εξουσίας, αλλά και οι μηχανισμοί εκείνοι οι οποίοι παρεμβαίνουν ρυθμιστικά σε περιπτώσεις προσβολής των αγαθών, αποδίδοντας δίκαιο. O θεσμός, συνεπώς, του δικαστηρίου είναι στην πρώιμη σλαβική κοινωνία άγνωστος και είναι χαρακτηριστικό ότι και αυτός ο τεχνικός όρος θα εμφανισθεί πολύ αργότερα στα σλαβικά με τη μορφή ενός μεταφραστικού δανείου από το ελληνικό "κριτήριον" ( sod).
Kατά την πρωϊμη αυτή περίοδο η έννοια της "ποινής", όπως αυτή προσδιορίζεται από το γραπτό ελληνο-ρωμαϊκό δίκαιο, είναι άγνωστη στην εθιμική δικαιική πράξη της σλαβικής κοινωνίας. Στην πρώιμη σλαβική κοινωνία η έννοια της ποινης, τις τιμωρίας δηλαδή του δράστη για την προσβολή αγαθών του θύματος ταυτίζεται είτε με την έννοια της συνδιαλλαγής δράστη και θύματος, με τον σκοπό να αποκαταστήσει ο δράστης την προσβολή των αγαθών του θύματος που ο ίδιος προξένησε, είτε, κυρίως, με την προσβολή του ίδιου του προσώπου του δράστη, με μείωση της αξιοπρέπειάς του. Στην τελευταία αυτήν σημασιολογική κατηγορία εντάσσεται και ο όρος «ποινή» ( nakazanie) που αρχικά δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά την "διαπόμπευση".
Tην ίδια ακριβώς αυτή «ποινή», το δημόσιο διασυρμό, εφαρμόζουν και σήμερα, στην τρέχουσα μικροελλαδική μας πραγματικότητα, και οι αυτόκλητοι τηλεοπτικοί εισαγγελείς. Tα «κατορθώματα» των αστέρων της «καταγγελτικής δημοσιογραφίας», με τον διασυρμό και τις «αποκαλύψεις» από την οικογενειακή σφαίρα των θυμάτων τους, είναι, νομίζω, ενδεικτικά για το μέγεθος που έχει προσλάβει η επικράτηση των leges barbarorum, των «βαρβαρικών νόμων» της κοινωνίας της προφορικότητας , στο δημόσιο βίο μας.