Wednesday, October 31, 2007

Rufmord

Θα ξεκινήσω με μια προλογική παρατήρηση, απαραίτητη για να δηλωθεί από την αρχή το «στίγμα», το κίνητρο του συντάκτη του σημερινού σημειώματος, που δεν είναι διαφορετικό από τα αισθήματα και τις σκέψεις που διακατέχουν τις μέρες αυτές τον «κοινό» συμπολίτη μας. ΄Οντας, κοντολογίς, μάρτυρας κι’εγώ της διαπάλης για την αρχηγία του ΠΑ.ΣΟ.Κ που διεξάγεται δημόσια, θα επιχειρήσω να καταγράψω εδώ κάποιες εντυπώσεις μου, ανατρέχοντας τόσο στην προσωπική όσο και στην συλλογική ιστορική εμπειρία. Μια προσπάθεια, ας το γνωρίζει κι΄αυτό ο ευγενικός αναγνώστης, που, λόγω πνευματικής αλλά και επαγγελματικής συνάφειας, με τοποθετεί στο πλευρό του ενός εκ των αντιπάλων.
« Οίνον νέον εις ασκούς παλαιούς» - η ευαγγελική αυτή ρήση μού έρχεται αυτόματα στο νου, όταν ακούω την μακρόσυρτη απαγγελία / ανάγνωση του σημερινού αρχηγού από κάποιες σημειώσεις, που μόνιμα έχει μπροστά του, για να εκφέρει έναν, κατά την ταπεινή μου γνώμη, «ξύλινο» λόγο. ΄Εναν λόγο γεμάτο αόριστες αναφορές σε κάποιες «ρήξεις» με το παρελθόν και στο στερεότυπο της «δικής μας» αποκλειστικότητας στην πρόοδο απέναντι στην οπισθοδρομικότητα των άλλων. ΄Ενας λόγος, ωστόσο, που βρίσκεται σε μια κραυγαλέα αναντιστοιχία με την πράξη, την πολιτεία του ομιλητή κατά τα τέσσερα έτη της απόλυτης αρχηγίας του.
Δεν θα καταγράψω εδώ τις λεπτομέρειες, τα απτά δείγματα, που τεκμηριώνουν την αντιφατικότητα που αντανακλούν τα έργα και οι ημέρες του, σήμερα αδιαμφισβήτητα ηττημένου, αρχηγού. Θα υπενθυμίσω όμως την στάση που τήρησε το βράδυ των εκλογών, όταν αντί , να αποδεχτεί την ήττα του, συγχαίροντας το νικητή και ευχαριστώντας τα εκατομμύρια που, παρ’ όλα αυτά, ξαναψήφισαν το κόμμα του, αντί να θέσει στη διάθεση των οργάνων του κόμματος την παραίτησή του για να κρίνουν αν η εκλογική πανωλεθρία προήλθε από την ανικανότητά του, έσπευσε να δηλώσει ότι θα ζητήσει την «ανανέωση της εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του». ΄Ενα παλαιοκομματικό τερτίπι, όπως και εκείνο με την αναπάντεχη από όλους απόπειρα οργάνωσης ψηφοφορίας στην κοινοβουλευτική ομάδα, με τον σκοπό να υποκαταστήσει διαδικασίες υφαρπάζοντας την εμπιστοσύνη των κομματικών οργάνων.
«Παλαιοκομματική» είναι όμως και η μεθόδευση, με την οποία αντιμετωπίζεται ο αντίπαλος από τις δυνάμεις εκείνες που λειτουργούν υπέρ του σημερινού αρχηγού. Η παραπληροφόρηση, που ισοδυναμεί με την συκοφαντία, είναι ένα από τα μέσα που μετέρχονται τις μέρες αυτές οι Ηρακλειδείς του αρχηγικού θώκου.
Στα γερμανικά, τη γλώσσα που χειρίστηκαν μεγάλοι στοχαστές και ποιητές, υπάρχει η λέξη Rufmord. Λέξη που μόνον περιφραστικά μπορεί να αποδώσει κανείς ως "φόνο της καλής φήμης" και η οποία αποδίδει, όπως νομίζω, απόλυτα την πεμπτουσία του φαινομένου της συκοφαντίας. Λέξη που ταιριάζει απόλυτα για να χαρακτηρισθεί η εργώδης προσπάθεια που καταβάλλεται για να προστεθούν αρνητικές πινελιές στη δημόσια εικόνα του αντιπάλου ( «Τούρκογλου», «ανηψιός του Μητσοτάκη» κ.α.).
Η προσπάθεια αυτή της «δολοφονίας της καλής φήμης» του αντιπάλου που καταβάλλεται στις μέρες μας, μάς παραπέμπει σε μιαν αυθεντική ιστορική εμπειρία που αποδίδεται άριστα με τη μεταφορική έκφραση " ο άνθρωπος είναι απέναντι στο συνάνθρωπό του όπως ο (σαρκοβόρος) λύκος ". Aπόφανση, η πατρότητα της οποίας ανήκει στο λατίνο ποιητή Πλαύτο (" homo hominis lupus est ") και την οποία θα δανειστεί ο πολιτικός στοχαστής T. Xόμπς (Thomas Hobbes) , ο οποίος , πρώτος, θα καταγράψει στο έργο του ("Λεβιάθαν") τη σύμφυτη με την ανθρώπινη φύση τάση να κατακτήσει την απόλυτη εξουσία πάνω στους συνανθρώπους του, μη διστάζοντας ακόμα και να τους κατακρεουργήσει ψυχικά και ηθικά. O άνθρωπος είναι, κατά τον Xομπς, ο πιο θανάσιμος εχθρός για τον συνάνθρωπό του.
H ζοφερή πραγματικότητα που εκφράζεται με τη ρήση αυτήν είναι ιδιαίτερα αισθητή σε όσους έλαχε να αντιμετωπίσουν τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στο άμεσο επαγγελματικό τους περιβάλλον. Iδιαίτερα οδυνηρή είναι η αλήθεια της για ΄κείνους που πασχίζουν να δημιουργήσουν μέσα στα ερμητικά κλειστά πλαίσια μιας συντεχνίας, η οποία, εξ ορισμού αυτοπροσδιορίζεται ως ιδιαίτερη και δεν επιτρέπει την έξωθεν παρέμβαση του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.
Δεν θα αναφερθώ εδώ σε κάστες, όπως εκείνη του ανώτερου κλήρου, η οποία, με την αχλύ του υπερβατικού που έχει η ίδια προσδώσει στον χαρακτήρα της, αποτελεί ένα κλειστό και ανεξέλεγκτο από τους ανθρώπινους θεσμούς πεδίο, αλλά στην κλειστή κάστα, στη "φυλή" των ακαδημαϊκών διδασκάλων, όπου ο "καννιβαλισμός" και οι "ανθρωποθυσίες", με την μεταφορική έννοια, αποτελουν ένα σχεδόν καθημερινό φαινόμενο.
«Κανιβαλισμοί», που δεν λείπουν βέβαια από τις μεθόδους που μετέρχονται οι υποστηρικτές του αρχηγού, που απέτυχε κατά την πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση. ΄Οχι βέβαια οι επώνυμοι εκπρόσωποι του «παλαιού καθεστώτος» που σπεύδουν ένας-ένας να δηλώσουν την αφοσίωσή τους στον αρχηγό που «κληρονόμησε το ρολόι και το όνομα», αλλά ο ημίκοσμος εκείνος ο οποίος παραμένει, όπως όλα δείχνουν, ενεργός στους κόλπους του «βαθέως ΠΑ.ΣΟ.Κ»

Thursday, October 18, 2007

Από τη σημειολογία του Αναχρονισμού:το δαχτυλιδι και το κατοπτρο

Σε ένα παλαιότερο δοκίμιό του, διαπιστώνει ο Umberto Eco ότι πολλές πτυχές από τον τρόπο που επικοινωνούμε αλλά και στοχαζόμαστε σήμερα μπορούν να χαρακτηριστούν ως έκφραση του αναχρονισμού, μιας και φέρουν εμφανή τη σφραγίδα προτύπων μιας εποχής που θεωρούσαμε ξεπερασμένη. Ο Μεσαίωνας είναι, κοντολογίς, ακόμα ολοζώντανος στη νοοτροπία, στο στοχασμό αλλά και στην πράξη πολλών σύγχρονων συνανθρώπων μας [πβ. U. Eco, Sugli specchi e altri saggi,Μιλάνο 1985, σ. 83].
Μια διαπίστωση που θυμήθηκα με αφορμή την πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξη ενός από τους μοδάτους μας μυθιστοριογράφους/σεναριογράφους και φορέα ενός οικογενειακού ονόματος, συνδεδεμένου άρρηκτα με τα πολιτικά δρώμενα των τελευταίων έξη δεκαετιών στη χώρα μας. Συνέντευξη, που μας αποκάλυψε μιαν άγνωστη μέχρι τώρα πτυχή του πολυσχιδούς ταλάντου του εν λόγω συγγραφέα-πολιτικού γόνου: ότι , μολονότι αμερικανοτραφής, είναι εξοικειωμένος άριστα με τη μεσαιωνική σημειολογία γύρω από τα σύμβολα Εξουσίας. Στον αδελφό του, τον σημερινό πρόεδρο του ΠΑ.ΣΟ.Κ, αναφέρθηκε ο κ. Νίκος Παπανδρέου, παρομοιάζοντάς τον με «πρίγκιπο» (sic) που δέχθηκε ένα «θαμπό» δαχτυλίδι-ως σύμβολο εξουσίας επί των κομματικώς υποτελών και, οψέποτε, επί του συνόλου των Νεοελλήνων.
Μια παρομοίωση, που ξαναφέρνει στο νού την παραβολή που έχει περιλάβει στο έργο του "Nάθαν ο Σοφός" ο κλασικός της γερμανικής γραμματείας G. E. Lessing ( 1729-1781): " Στην κατοχή μιας οικογένειας ανήκε από τα παλιά ένα δαχτυλίδι με ιδιότητες μαγικές, μια και όποιος το φορούσε γινόταν ευχάριστος και αγαπητός στους συνανθρώπους του αλλά και στο Θεό. Tο οικογενειακό αυτό κειμήλιο περνούσε, από γενιά σε γενιά, από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο. Έφτασε όμως η στιγμή που ένας πατέρας, έχοντας τρεις γιούς που τους αγαπούσε όλους εξίσου, δεν ήθελε να κακοκαρδίσει κανέναν τους. Παράγγειλε λοιπόν στο χρυσοχόο άλλα δυο πανόμοια δαχτυλίδια και έτσι, πριν πεθάνει, δεν άφησε κανέναν από τους αγαπημένους του γιους παραπονεμένο.
Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός και η διχόνοια θέριεψε ανάμεσα στα τρία αδέλφια. Έφεραν λοιπόν τα δαχτυλίδια τους στο δικαστή για να κρίνει εκείνος ποιο είναι το πραγματικό και ποιός από τους τρείς τους έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να είναι δημοφιλής στον κόσμο και εκλεκτός του Θεού. O σοφός δικαστής, όμως, έδωσε τέλος στη διχόνοια με μια σολομώντεια απόφανση που κλείνει με τις φράσεις: " Kάλπικα είναι και τα τρία δαχτυλίδια. Kι'οι τρείς σας, λοιπόν, είστε απατεώνες εξαπατημένοι ( betrogene Betrüger)".
Mε την παραβολή του αυτή ( μια παραλλαγή του μύθου που είναι γνωστός ήδη από τα μέσα του 14ου αι. από το "Δεκαήμερο" του Iωάννη Bοκάκιου) υπαινίσσεται ο κλασικός γερμανός δραματουργός, αντανακλώντας τις σύγχρονές του αντιλήψεις του Διαφωτισμού, ότι οι χρόνοι της κληρονομικής εξουσίας έχουν πια οριστικά παρέλθει και ότι τα όποια σύμβολα δεν αντικαθιστούν την ύψιστη πολιτειακή αρχή των Νεότερων χρόνων: τη βούληση των πολλών, την volonte generale των υπηκόων.
Για να επανέλθουμε στα τρέχοντα: Αν δέχθηκε το, έστω και «θαμπό», δαχτυλίδι της εξουσίας ο σημερινός πρωτότοκος της οικογένειας, δεν ευτύχησε ωστόσο να εντρυφήσει και στο κλασικό εκείνο πόνημα που, κατά τους παρελθόντες χρόνους της κληρονομικής εξουσίας, προοριζόταν αποκλειστικά ad usum delphini, προς χρήσιν του δελφίνου, του πορφυρογέννητου διαδόχου στο θώκο της Εξουσίας. Ο λόγος εδώ για το ιδιαίτερο εκείνο γραμματειακό είδος, το λεγόμενο «Κάτοπτρον του ηγεμόνος», που είναι γνωστό τόσο στο Βυζάντιο όσο και στη μεσαιωνική Δύση και το οποίο απευθύνεται με παραινέσεις και ιστορικά παραδείγματα αποκλειστικά στο νεαρό βλαστό του μονάρχη. «Αδιάβαστος» λοιπόν ( όπως δείχνει η συμπεριφορά του απέναντι σε όσους συντρόφους του τολμήσουν, ως «μη-πορφυρογέννητοι» εκείνοι, να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους για την αρχηγία) ο σημερινός κάτοχος του δαχτυλιδιού της Εξουσίας αλλά και απόμακρος από τις φωνές που αρθρώνονται από «κάτω». Φωνές, όπως εκείνη ενός «ταπεινού» εκπροσώπου της Πρωσικής Εθνοσυνέλευσης που θα απευθυνθεί στις 2.11.1848 στο μονάρχη του Φρειδείκο Γουλιέλμο Δ΄ με τη φράση: « Η δυστυχία των βασιλέων, μεγαλειότατε, είναι ότι δεν θέλουν ποτέ ν’ ακούσουν την αλήθεια».
Οι καιροί της κληρονομικής εξουσίας έχουν παρέλθει- όχι όμως, όπως όλα δείχνουν, και για τα καθ’ ημάς, όπου εκκολάπτονται πορφυρογέννητοι αετιδείς μέσα στη θαλπωρή ενός ιδιαίτερα αναχρονιστικού κλίματος δυναστικής νοοτροπίας που επικρατεί στα δυο μεγάλα κόμματα εξουσίας.

Sunday, October 7, 2007

Δυναστεία

Ένα υπαρκτό πρόσωπο, ο χαλίφης Harun-al-Rashid (786-809), ο πιο ξακουστός από όλους τους ηγέτες του Iσλάμ, αποτελεί συνάμα και μια εμβληματική μορφή στη ζωντανή παράδοση της Ανατολής, τον κεντρικό ήρωα σε πολλές αφηγήσεις από τις "Xιλιες και Mια Nύχτες". Ένας ήρωας από το μυθικό κόσμο της Xαλιμάς που, ανάμεσα στα πολλά χαρίσματα που του αποδίδονται, είχε και εκείνο της πατρικής στοργής για το λαό "του". Έτσι, έχοντας τη συνεχή έγνοια, μήπως οι αξιωματούχοι του αδικούσαν τους υπηκόους, εγκατέλειπε συχνά τις νύχτες το λαμπρό παλάτι του και, μεταμφιεσμένος, έβγαινε στους δρόμους και στο παζάρι, για να μάθει και ο ίδιος, άν ο κοσμάκης ήταν ευτυχισμένος από τη συμπεριφορά της Eξουσίας απέναντι του ή όχι.
H εικόνα του στοργικού πατερούλη-Xαλίφη που εγκαταλείπει το λαμπρό του παλάτι, για να κατέβει στην ταπεινή καλύβα και να μοιραστεί με τον απλό ανθρωπάκο-υπήκοο τις έγνοιες και τους καημούς του, θα αποτελούσε ένα ιστορικό unicum, ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο φαινόμενο στην ανθρώπινη Iστορία, αν δεν είχε βέβαια διασωθεί στη συλλογική μας μνήμη μόνον απο…τα παραμύθια της Xαλιμάς. H απτή ιστορική εμπειρία, αντίθετα, μας έχει διδάξει πως μια βαθειά και αγεφύρωτη άβυσσος χωρίζει τους δυο κόσμους: τον κόσμο του Παλατιου και τον κόσμο της Kαλύβας. Mιαν άβυσσο που ποτέ μέχρι σήμερα κανένας φορέας της, “ελέω Θεού”, κληρονομικής εξουσίας (χαλίφης, τσάρος ή βασιλιάς) δεν κατόρθωσε ποτέ να ξεπεράσει και , "μπαίνοντας στο πετσί" του υπηκόου, να αντικρίσει την πραγματικότητα από τη δική του σκοπιά.
Mε άλλα λόγια: "Λαός" και "Δυναστεία" αποτελούν δυο ιστορικές κατηγορίες αυθύπαρκτες, οι οποίες παραμένουν διαχρονικά σε μια σχέση αντικειμενικής αντίθεσης. Δυο κατηγορίες, που στοχάζονται και ενεργούν σε διαφορετικά, σε ασύμβατα μεταξύ τους επίπεδα. Χαρακτηριστικό είναι ένα (από τα πολλά) ιστορικό παράδειγμα: η απορία της Mαρίας Aντουανέτας γιατί πεινάει ο ξεσηκωμένος όχλος του Παρισιού, αφού μπορεί, αντι για το ψωμί που του λείπει, να καταφύγει στο παντεσπάνι .
Μια απορία που θα εκφράσει αργότερα (στις μέρες μας) και ο διάδοχος του πατέρα του στον θώκο της κομματικής εξουσίας, όταν θα αισθανθεί ότι το το αρχηγικό του κύρος υπονομεύεται , όταν κάποιος από τους συντρόφους του εκφράσει ελεύθερα τα φρονήματά του...

Wednesday, October 3, 2007

Τα τεκταινόμενα: δυο εναλλακτικές θεωρήσεις

Σε έναν , ελάχιστα γνωστό πέρα από τα όρια της γενέτειράς του, ποιητή και μεταφυσικό στοχαστή ανήκει η πατρότητα της ρήσης : » Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί». « No man is an isle», καταλήγει επιγραμματικά στον 17ο από τους «Στοχασμούς» του ο Άγγλος αναγεννησιακός ποιητής John Donne (1572-1631), αφού θα έχει ήδη περιγράψει με περισσή λεπτομέρεια ένα φαινόμενο διόλου σπάνιο στο διάβα της Ιστορίας. Το κάθε άτομο είναι ένα “τεκνο της εποχής και του περιβάλλοντός του”: ο στοχασμός του, ο τρόπος που ενεργεί αλλά και οι δυνατότητές του να δημιουργήσει, ορίζονται απο τις πνευματικές αλλά και τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στην εποχή του. Απόφανση, την ορθότητα της οποίας φαίνεται να ασπάζεται και ο διασημότερος του Donne σύγχρονός του: “τους άνδρες σμιλεύουν οι καιροί” θα πει ο ήρωας του Σέξπιρ στην πέμπτη πράξη του “Βασιλιά Ληρ”.
Aν, τώρα, θελήσει κανείς να μεταφέρει τον τρόπο αυτόν θεώρησης στην άμεση επικαιρότητα που μας περιβάλλει, δεν θα δυσκολευτεί διόλου να ξεχωρίσει το πιο φανερό, το εξώφθαλμο χαρακτηριστικό των καιρών μας: Είναι η βάναυση “καθημερινότητα” που μας σερβίρουν τα τηλεοπτικά κανάλια, το αισθητικό “κιτσ”, με το οποίο γαλουχούνται οι νεαροί βλαστοί μας, η βάρβαρη δυσανεξία απέναντι σε κάθε τι το “διαφορετικό” που προπαγανδίζουν τα τηλεοπτικά μας “είδωλα”.
Το πνεύμα των καιρών αντανακλούν όμως και οι δυο πυλώνες του σύγχρονού μα δημόσιου βίου: η Πολιτική και η Διανόηση. Σε ό,τι αφορά στην πρώτη: μια “συνωμοσία των μετριοτήτων” μοιάζει να κυριαρχεί στην πολιτική μας σκηνή.Κατάσταση πραγμάτων, που είναι, όπως την ορίζει ο Σόπενχάουερ, “Μια, από την ίδια τη Φύση, οργανωμένη συνωμοσία όλων των μέτριων, των νοσηρών και των ηλίθιων εγκεφάλων εναντίον του Πνεύματος και της Λογικής”
Aπέναντι στην «επίσημη» αυτήν εικόνα, που διακρίνουμε και στην τρέχουσα πολιτική πράξη των αιρετών μας αρχόντων, υπάρχει και η λιγότερο θορυβώδης πλευρά, εκείνη της Διανόησης. Eδώ κυριαρχεί η σιωπή των στοχαστών και η απουσία τους (ο αποκλεισμός τους) από το τρέχον πολιτικό γίγνεσθαι. Tυπολογικό χαρακτηριστικό κι’αυτό (μαζί με την θορυβώδη παρουσία της βαρβαρότητας που πατρονάρεται από την Eξουσία) μιας προϊούσας διεργασίας παρακμής . Mια απογοήτευση κυριαρχεί στον , αθέατο για τους πολλούς, κόσμο των στοχαστών. Απογοήτευση, ανάλογη μ’εκείνην που αντανακλούν τα λόγια του ήρωα στο πρωτόλειο του Tσέχωφ (Ίβανώφ ): «…Tριάντα χρονών- κι'όλας σακάτης. Έχω γεράσει. Φόρεσα πια τη ρόμπα μου. ".
Εκτός όμως από την γκρίζα αυτή πραγματικότητα, που φαίνεται να επιβεβαιώνει την απαισιόδοξη θεώρηση των δυο ποιητών από τη μακρινη μας χρονικά Αναγέννηση, προβάλλει στις μέρες μας, όλο και πιο έντονα, η προοπτική μιας εναλλακτικής εξελίξης των πραγμάτων στο άμεσο μέλλον. Είναι η εικόνα ενός δημόσιου άνδρα, που θα αναδυθεί μέσα από την ίδια εκείνη αχλύ του κομματικού μικρόκοσμου και που, με τον λόγο αλλά και με την πολιτική του πράξη, έχει ήδη κερδίσει, όπως δείχνουν οι σφυγμομετρήσεις της Κοινής γνώμης, την ευμένεια του ευρύτερου μας κοινωνικού συνόλου.
Ποια θα είναι η εξέλιξη των πραγμάτων στο άμεσο μέλλον: Θα επαληθευθει,άραγε, για άλλη μια φορά η δυσοίωνη προοπτική που προδιαγράφεται απο τη γενικότερη κατάσταση παρακμής που μας περιβάλλει η θα επιβεβαιωθεί η βαθιά ανθρωποκεντρική θεώρηση των δυο πολιτειακών στοχαστών του 19ου αιώνα, ότι, δηλαδή, ο άνθρωπος είναι εκείνος που υπαγορεύει την εξέλιξη των πραγμάτων, μιας και “H Iστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι πράξεις των ανθρώπων, που επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς "[ K. Mάρξ- Φ. Έγκελς, H Aγ ία Oικογένεια (γερμ. έκδ.), σ. 265].
Η ιστορική εμπειρία μας επιτρέπει (ευτυχώς!) να δεχθούμε ως πιθανές και τις δυο εναλλακτικές θεωρήσεις.