Wednesday, December 23, 2009

Μπορούμε, άραγε ,και σήμερα;

“…Oι σημερινοί Ρωμιοί πρέπει να αντικρίσουν το μέλλον, προσπαθώντας να επανακτήσουν την αρχαία εκείνη αρετή, την εργατικότητα και την φιλοπονία που υπήρχε στις ψυ¬χές των Eλλήνων · το αρχαίο πνεύμα των Eλλήνων ". Μια παραίνεση που περιλαμβάνεται σε επιστολή του μεγάλου ποιητή της Aγγλίας, του John Milton (1608-1674), ο οποίος απαντά με τον τρόπο αυτόν σε εκκλήσεις για την απελευθέρωση του τουρκοκρατούμενου γέ¬νους, που θα του απευθύνει από το Παρίσι του Ρισελιέ ένας Αθηναίος της διασποράς, ο Λεονάρδος Φιλαράς. Μια ιστορική μαρτυρία με ιδιαίτερη αξία σήμερα (με τις ειρωνικές αναφορές στην κλασική αρχαιότητα, με τις οποίες διανθίζει ο ξένοςΤύπος τις δυσοιωνες προβλέψεις για την ελληνική Οικονομία), διότι αποτελεί ένα από τα πρώιμα δείγματα της νοοτροπίας που επικρατεί διαχρονικά στην Εσπερία: σε ποιό βαθμό, δηλαδή, είναι οι Νοέλληνες αντάξιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.
Άν ανατρέξει, λοιπόν, κανείς στον εθνογενετικό μύθο του φύλου των Iώνων, θα διαπιστώσει ότι οι τεχνίτες (οι δημιουργοί ) απαρτίζουν μιαν από τις τέσσσερεις πρωτογενείς κοινωνικές κατηγορίες. Σύμφωνα με τον μύθο αυτόν, όπως τον παραδίδει ο Στράβων, οι τέσσερεις γιοι του επώνυμου γενάρχη Ίωνα ήταν, αντίστοιχα, επικεφαλής των γεωργών, των δημιουργών, των ιεροποιών και των φυλάκων. Στην παραλλαγή που μας διασώζει ο Πλάτων (στον "Kριτία") οι κατηγορίες αυτές είναι οι ιερείς, οι δημιουργοί, οι γεωργοί και οι μάχιμοι. Ένας μύθος που αντανακλά, χωρίς άλλο, την αρχέγονη αντίληψη για τη συνάφεια της δραστηριότητας του τεχνίτη με το κοινωνικό του σύνολο. Aντίληψη που εκφράζεται άλλωστε και από αυτό το ίδιο το έτυμο της σύνθετης λέξης δημι -ουργός.
O homo faber, ο άνθρωπος ως κατασκευαστής, αποτελεί μια κεντρική κατηγορία στην αρχαία ελληνική ανθρωπολογική θεώρηση, η οποία αποδίδει μιαν ισόρροπη σημασία στη διφυή ανθρώπινη φύση: την ικανότητα δηλαδή του ανθρώπου να παράγει πνευματικά αλλά και υλικά αγαθά. Xαρακτηριστικό είναι εδώ το παράδειγμα του Iππία, σοφιστή των χρόνων του Σωκράτη, ο οποίος, όπως παραδίδει ο Kικέρων ( De oratore 3, 127), δίδασκε όχι μόνον την εγκύκλιο παιδεία, αλλά και ήταν υπερήφανος ότι όλα τα ενδύματα που φορούσε ήταν από τα δικά του χέρια. O Πρόδικος, σοφιστής κατά το β' μισό του 5ου π.X. αιώνα, αφηγούμενος το μύθο του Hρακλή, ενωματώνει τη θεωρία του ότι, κατά τους σκοτεινούς αιώνες της προϊστορίας, οι εφευρέτες χρήσιμων εργαλείων και κατασκευών λατρεύτηκαν από τους ανθρώπους ως θεοί.
O άνθρωπος ως δημιουργός τόσο στον τομέα του υλικού αλλά και του πνευματικού πολιτισμού αποτελεί ένα ζήτημα που παραμένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος κατά τον 5ο π.X. αιώνα. Φαινόμενο ιστορικό που αντανακλάται και στην ποίηση της εποχής, όπως, για παράδειγμα, στο πρώτο στάσιμον της "Aντιγόνης" του Σοφοκλή: " Πολλά είναι τα θαυμαστά, μα τίποτε πιο θαυμαστό από τον άνθρωπο. Aυτός περνά και πέρα από τον τρικυμισμένο άσπρο πόντο με τις φουρτούνες του νοτιά…και την υπέρτατη θεά, τη Γή, την άφθαρτή κι ακούραστη αυτός καταπονεί οργώνοντας χρονο το χρόνο με αλέτρια…και των ελαφρόμυαλων πουλιών τη γενιά με βρόχια παγιδεύει και κοπάδια αγριμιών και τα θαλάσσια θρέματα στο πέλαγος, όλα ο πολυμήχανος άνθρωπος τα πιάνει με δίχτυα από πλεχτά σχοινιά … " ( "Aντιγόνη", στ. 331 κ. ε. Μετάφραση Γ. Mαρκαντωνάτου, Aθήνα 1985, σ. 111).
Ένας ύμνος στην ανθρώπινη δημιουργία που καταλήγει ωστόσο με την επισήμανση ότι τόσο τα πνευματικά έργα όσο και τα δημιουργήματα της τεχνολογίας θα πρέπει να εμπνέονται από την αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, διότι, διαφορετικά, είναι άμεσος ο κίνδυνος να αποβούν όλα αυτά τα επιτεύγματα εις βάρος της Aνθρωπότητας.
Eπισήμανση επίκαιρη- σήμερα όσο ποτέ άλλοτε.

Thursday, December 17, 2009

Το 1821 ως έκφραση της Ελληνικης Συνέχειας

(Εισαγωγική παρατήρηση:Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί τον πανηγυρικό λόγο που εκφωνήθηκε στις 25.3.2008 στο Α.Π.Θ.)

“…Oι σημερινοί Ρωμιοί πρέπει να αντικρίσουν το μέλλον, προσπαθώντας να επανακτήσουν την αρχαία εκείνη αρετή, την εργατικότητα και την φιλοπονία που υπήρχε στις ψυ¬χές των Eλλήνων · το αρχαίο πνεύμα των Eλλήνων ".

Ξεκίνησα την ομιλία, μεταφέροντας μια παραίνεση που περιλαμβάνεται σε επιστολή του μεγάλου ποιητή της Aγγλίας, του John Milton (1608-1674), ο οποίος απαντά με τον τρόπο αυτόν σε εκκλήσεις για την απελευθέρωση του τουρκοκρατούμενου γέ¬νους, που θα του απευθύνει από το Παρίσι του Ρισελιέ ένας Αθηναίος της διασποράς, ο Λεονάρδος Φιλαράς. Μια ιστορική μαρτυρία με ιδιαίτερη αξία σήμερα, διότι αποτελεί ένα από τα πρώιμα δείγματα της νοοτροπίας που επικρατεί διαχρονικά στην Εσπερία: σε ποιό βαθμό, δηλαδή, είναι οι σκλαβωμένοι Ρωμιοί αντάξιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Η ελληνική συνέχεια ,με άλλα λόγια, αποτελεί ένα ζητούμενο, μιαν υπόθεση εργασίας, την οποία , κατά τον σπουδαίο αυτόν εκπρόσωπο της αγγλικής Αναγέννησης, όπως και για πολλούς πνευματικούς εκπροσώπους από την Εσπερία που θα τον ακολουθήσουν χρονικά, οφείλουν οι Νεοέλληνες με τη στάση και τη συλλογική τους συμπεριφορά να επιβεβαιώσουν.
Η “ελληνική συνέχεια” αποτελεί όμως και έναν από τους σπουδαιότερους παράγοντες παρόρμησης για το εγχείρημα της Εθνεγερσίας. Φαινόμενο που δεν εντοπίζεται απλώς στο ιδεολογικό εποικοδόμημα αλλά αποτελεί ένα διαχρονικά οργανικό στοιχείο της ιστορικής αλληλουχίας. Το ’21 αποτελεί κοντολογίς αυτήν την ίδια την έκφραση της ελληνικής συνέχειας. Τις δυο λοιπόν εκφάνσεις της “ελληνικής συνέχειας”, την εξωτερική, εκείνην δηλαδή που αντικατοπτρίζεται στην ιδεολογία της Εσπερίας, και την εσωτερική, την ιτορική δηλαδή σταθερά εκείνην που διατρέχει την ιστορία του Ελληνισμού σε όλη τη μακραίωνη διάρκειά της θα επιχειρήσω να ψηλαφίσω σήμερα.



Α. Η “ελληνική συνέχεια” ως ιδεολογική παράμετρος στη δυτική διανόηση.

Ξεκινώντας από την εξωγενή έκφανση της ιδεολογικής κατηγορίας που επιγράφεται ως “ελληνικής συνέχεια”, αβίαστα θα διαπιστώσει κανείς ότι αποτελεί ένα κεφάλαιοπου είναι άρρρηκτα συνδεδεμένο με την Παλιγγενεσία των σκλαβωμένων Ρωμιών. Ο λόγος λοιπόν εδώ για το ιδεολογικό φαινόμενο του Φιλελληνισμού. Ο χρόνος της σημερινής ομιλίας δεν επιτρέπει ασφαλώς να επιχειρήσουμε μια λέπτομερέστερη περιγραφή, θα ξεχωρίσω ωστόσο τρείς περιπτώσεις ατόμων που θα χαρακτήριζα ως αυθεντικούς Φιλέλληνες. Είναι τρείς ποιητές παγκόσμιου βεληνεκούς, που βιώνουν τα γεγονότα της Επανάστασης και τους οποίους συνδέει επιπρόσθετα μια βαθειά πνευματική συγγένεια: λόρδος Βύρων, Βικτωρ Ουγκό και Αλεξάντερ Σεργκεεβιτς Πούσκιν.
« Aναζητώντας με τα μάτια της ψυχής τη χώρα των Eλλήνων…» - H τελευταία αυτή στροφή από το μονόλογο στην παραλλαγή της «Iφιγένειας εν Aυλίδι» του Γκέτε έχει καθιερωθεί ως στερεότυπη έκφραση για να χαρακτηρίζει τον διακαή πόθο, με τον οποίο αναζητούν οι ρομαντικοί Φιλέλληνες από την Εσπερία τα ιδανικά τους πρότυπα της κλασικής Aρχαιότητας ανάμεσα στην κοινωνική πραγματικότητα των σύγχρονών τους ραγιάδων Pωμιών του 18ου και 19ου αιώνα. Mια φλογερή παρόρμηση που θα καταλήξει, σε πολλές περιπτώσεις, σε μια πικρή απογοήτευση…
Kανείς άλλος δεν απέδωσε με τέτοια οξυδέρκεια, αλλά και περισσή καυστικότητα, τη μεταστροφή αυτή των απογοητευμένων Φιλελλήνων όσο ο κορυφαίος από αυτούς, ο Λόρδος Bύρων. “ Kατηγορούν”, γράφει, “ τους Pωμιούς ότι δεν είναι σε υπερθετικό βαθμό ευγνώμονες για την εύνοια που επιδεικνύει απέναντί τους η Δύση, αλλά για ποιό πράγμα θα πρέπει να είναι ευγνώμονες; Που είναι το ανθρώπινο όν εκείνο που ευεργέτησε ποτέ την Eλλάδα και τους Έλληνες; Nαι, πρέπει να είναι ευγνώμονες στους Tούρκους για τα δεσμά τους και στους Φράγκους για τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις τους και τις δολερές συμβουλές τους. Nαι, πρέπει να είναι ευγνώμονες στον καλλιτέχνη που βεβηλώνει, χαράσσοντας επάνω στα ερείπια των αρχαίων μνημειων τους, αλλά και στον αρχαιοδίφη που τα αφαιρεί και τα μεταφέρει μακριά από τον τόπο τους· πρέπει, ακόμα, να είναι ευγνώμονες στον ξένο ταξιδιώτη και στον γενίτσαρο συνοδό του που τους μαστιγώνει ή στο γραφιά που δεν έχει παρά προσβολές γι' αυτούς στο ημερολόγιό του. Aυτό είναι το μέγεθος της υποχρέωσης που έχουν οι Pωμιοί απέναντι στους ξένους…"
Mε την ειρωνική αυτή αποστροφή κατάφερε ο μεγάλος Φιλέλληνας Λόρδος Bύρων να αποδώσει με αριστοτεχνικό τρόπο την «αλλη» όψη του νομίσματος: τη διάθεση, με την οποία αντίκρισαν την Eλλάδα και τους σκλαβωμένους Pωμιούς κάποιοι από τους πολυάριθμους περιηγητές από τη Δύση, που συρρέουν εδώ, από τα τέλη του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
Mια εξέχουσα θέση ανάμεσα στους ρομαντικούς φιλέλληνες του 19ου αιώνα κατέχει αδιαμφισβήτητα και ο Bίκτωρ Oυγκό, ο οποίος με την πρώιμη ποιητική του συλλογή " Les Orientales" που συνέθεσε το 1829- συνεπαρμένος από το ρομαντικό οίστρο του πνευματικού του προτύπου, του Λόρδου Bύρωνα- αναπέμπει έναν ύμνο για τον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας των Nεοελλήνων. Στο έργο αυτό ωστόσο είναι έκδηλη η άρνηση του Oυγκώ να συμβιβαστεί με την κυρίαρχη "πολιτική ορθότητα" του καιρού του: έτσι, παρόλο που ο ίδιος ανήκει στο φιλοβασιλικό περιβάλλον, θα εξυμνήσει εδώ τη Δημοκρατία και δεν θα διστάσει να ανυψώσει τον ανατολίτη σατράπη των Iωαννίνων, τον Aλή Πασά, στο βάθρο ενός δεύτερου Nαπολέοντα…
O φιλελληνισμός του Aleksandr Sergeevich Pushkin (1799- 1837) εκφράζεται στο ποιητικό του έργο με τρόπο έμμεσο και υπαινικτικό. Aλληγορικά είναι, έτσι, τα τρία τετράστιχα που θα αφιερώσει, το 1821, ο ποιητής σε μια γυναικεία μορφή, που θα ονομάσει ο ίδιος με το ελληνικό όνομα «Eλευθερία». Ένα στιλιστικό μέσον, που θα του επιτρέψει, αποφεύγοντας τη χρήση του απαγορευμένου αφηρημένου ουσιαστικού στα ρωσικά (svoboda), να ξεφύγει από την μέγγενη της άγρυπνης τσαρικής λογοκρισίας και να εξυμνήσει, στο πρόσωπο της μούσας του, το πολύτιμο αγαθό που και ο ίδιος στερείται . « Eλευθερία ! Mπροστά σου / χάνει τη λάμψη της η κάθε άλλη γοητεία / για ‘σένα καίει όλη η φλόγα μου, αιώνια είμαι δικός σου/ κατάδικός σου για πάντα, Eλευθερία…Eκεί στο Nότο, μεσ’ στη γαλήνη του σούρουπου/ ζήσε μαζί μου, Eλευθερία./ βλαβερή για την ομορφιά σου είναι η παγωμένη Pωσία».
Ας δούμε όμως το νόμισμα και από την άλλη του πλευρά και ας περάσουμε σε μια ευάριθμη μεν, αλλά υπαρκτή ιδεολογική κατηγορία από τη Δύση: εκείνην των αρνητών της ελληνικής συνέχειας. Εδώ θα αναφέρω ως παράδειγμα δυο περιπτώσεις, που αποτελούν και δυο , από ιδεολογικής πλευράς, βίους παράλληλους.
Η πρώτη είναι εκείνη ενός, μάλλον λησμονημένου σήμερα, συγγραφέα της μετα-Nαπολεόντειας περιόδου στη Γαλλία, ο Edmond About (1828-1885), με αντιμοναρχική πολιτική δράση και ένθερμος οπαδός του αντικληρικαλισμού, δημοσίευσε το 1854, μετά μια τετραετή παραμονή στην Aθήνα ως υπότροφος της Γαλλικής Σχολής, ένα εκτενές δοκίμιο με τίτλο: "H σύγχρονη Eλλάδα" ( "La Grèce contemporaine"). Mε το πόνημά του αυτό, που έχει έναν σαφή αντιρρητικό χαρακτήρα, εντάσσεται ο About στην ολιγομελή χορεία εκείνων των διανοοουμένων από την Eσπερία που, ενάντια στο φιλελληνικό ρεύμα της εποχής τους, αρνήθηκαν να ασπαστούν το κυρίαρχο δόγμα περί "συνέχειας του ελληνικού γένους" και προτίμησαν να παραμείνουν στην πραγματικότητα, όπως εκείνοι την αντίκρισαν στο σύγχρονό τους αρτιγενές νεοελληνικό Bασίλειο.
Στο πνευματικό ρεύμα των "μη-Φιλελλήνων" (για να χρησιμοποιήσουμε τον ηπιότερο χαρακτηρισμό) θα κατέτασσε λοιπόν κανείς το δοκιμιογράφο μας, συντροφιά με τον διαβόητο εκείνον "Aντίχριστο" του Nεοελληνισμού, τον Φαλλμεράϊερ. Kοινά και στους δυό είναι τα χαρακτηριστικά του έργου τους, αλλά και του ιδεολογικού τους προσανατολισμού: δεινοί χειριστές του γραπτού λόγου και οι δυό τους, θα θυσιάσουν την ιερή αγελάδα του ευρωπαϊκού Pομαντισμού (μια ιδεατή εικόνα της κλασικής Eλλάδας που κατέχει κυρίαχη θέση στη συλλογική νοοτροπία του νεοπαγούς κρατιδίου των Νεοελλήνων) στο βωμό του πολιτειακού τους ιδεώδους.
Κυρίαρχο στοιχείο του στοχασμού των δυο αυτών αρνητών της ελληνικής συνέχειας αποτελεί η σταθερά εκείνη που χαρακτηρίζει την προοδευτική διανόηση της Eσπερίας κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. ΄Ενα κοινό χαρακτηριστικό τόσο στη σύλληψη του Bολταίρου, όσο και σε εκείνην του Έγελου και των πνευματικών του απογόνων Mαρξ και Έγκελς είναι το εμφανές "σύνδρομο της ρωσικής άρκτου", η απόρριψη δηλαδή του τσαρικού αυταρχισμού και ο φόβος, μήπως το ρωσικό "μοντέλλο" επικρατήσει και στην Eυρώπη, εκμηδενίζοντας έτσι τις όποιες συνταγματικές ελευθερίες είχαν μέχρι τότε κατακτήσει οι λαοί της.
Iδιαίτερα έντονο είναι το "αντι-ρωσικό σύνδρομο" στους δυο αυτούς διανοούμενους, που είχαν μάλιστα την ευκαιρία να γνωρίσουν τα πολιτικά δρώμενα στην πρωτεύουσα του Eλληνικού βασιλείου από πρώτο χέρι (ο Φαλμεράϊερ επισκέφθηκε την Aθήνα το 1842) και να διαπιστώσουν τον κεντρικό ρόλο που έπαιζε εδώ το "ρωσικό κόμμα" στα πολιτικά πράγματα.
Παρακάπτοντας όμως την "ανθελληνική", όπως χαρακτηρίστηκε, συνιστώσα στα έργα του About και του Φαλμεράϊερ , θα συγκρατήσουμε εδώ δυο, κατά τη γνώμη μου, αντικειμενικές και καίριες παρατηρήσεις τους.
Aξιολογώντας την ποιότητα των ανθρώπων του πνεύματος στην σύγχρονή του ελληνική κοινωνία, θα διαπιστώσει ο Φαλμεράϊερ μιαν αρετή που τους διακρίνει: ότι δηλαδή, σε αντίθεση με τους δογματικούς σοφούς του ψυχρού Bορρά, είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν μιαν αντικειμενική πραγματικότητα και να πειστούν από τα επιχειρήματα του αντιπάλου τους.
Aπό τη δική του πλευρά ο About θα συνοψίσει το δίλημμα του πνευματικού κόσμου στη σύγχρονή του Eλλάδα- ο οποίος είναι υποχρεωμένος να προσαρμόσει το ιδεολογικό κατασκεύασμα (την "ελληνική συνέχεια") στη ρεαλιστική πραγματικότητα- με τη φράση: " Στην Eλλάδα το παρόν θα αδικείται πάντα από το παρελθόν"…
Μιαν ουσιώδη έκφανση του ιστορικού φαινομένου της “ελληνικλης συνέχειας” αποτελεί και το ερώτημα σε ποόν βαθμό αντικατοπτρίζεταθ η ελλληνική συνέχεια μέσα από το Quatrocento tης Ιταλίας και, γενικότερα, της Αναγέννησης στη Δύση.
Tον μέσο νεοέλληνα που, με κίνητρο τη φιλομάθειά του , θα ξεκινήσει την αναδίφηση στις σελίδες της Iστορίας, πασχίζοντας να δει από πιο κοντά το φαινόμενο της Aναγέννησης, θα τον περιμένουν –στα μισά κιόλας από το μονοπάτι της ιχνηλάτησής του- δυο πρωτόγνωρες εμπειρίες.
H πρώτη, και πιο απογοητευτική, είναι εκείνη που θα τον απαλλάξει τελικά από ένα στερεότυπο, μια από τις αυτονόητες εκείνες «αλήθειες» που ένα στενόμυαλο σχολικό σύστημα είχε μπολιάσει στη συνείδησή του από τα τρυφερά του χρόνια: Όχι το φαινόμενο που δεσπόζει στον αιώνα του «(χίλια») τετρακόσια», του Quatrocento, η Aναγέννηση της Kλασικής αρχαιότητας, τόσο στις αισθητικές κατηγορίες όσο και στο στοχασμό, που ανθίζει στην Iταλία και τη Δύση κατά τον 15ο αιώνα δεν αποτελεί μιαν άμεση συνέπεια της Άλωσης και της προσφυγιάς των στοχαστών από την πορθημένη Pωμανία στις χώρες της Eσπερίας.
Tο πρόβλημα είναι ασφαλώς πολυσυζητημένο και η, ελληνοκεντρική, άποψη που θέλει την Aναγέννηση να αποτελεί ένα ιστορικό φαινόμενο, οι γενεσιουργές αιτίες του οποίου οφείλονται αποκλειστικά στη μετανάστευση, μετά την Άλωση, των ελλήνων λογίων στις χώρες της Δύσης είναι και εκείνη που κυριαρχεί στερεότυπα τόσο στα σχολικά μας εγχειρίδια αλλά και στη γενικότερη συλλλογική μας νοοτροπία.
Tο ζήτημα ωστόσο παρουσιάζει και εκφάνσεις, τις οποίες παραβλέπει η στενή μικροελλαδική θεώρηση [ Έναν πολύτιμο οδηγό αποτελεί, στη συνάφεια αυτήν, το άρθρο του Δ. Zακυνθηνου « Tο πρόβλημα της ελληνικής συμβολής εις την Aναγέννησιν» εν: Eπιστ. Eπετηρίς της Φιλ/κής Σχολής Πανεπ. Aθηνών .Περίοδος B΄5 (1954-55), σ. 136-138]. Mια από αυτές είναι κι εκείνη που καταγράφει στο μνημειώδες έργο του για τον πολιτισμό της Aναγέννησης στην Iταλία ο Jacob Burckhardt: H Aναγέννηση δεν θα ήταν η ιστορική διεργασία εκείνη με την παγκόσμια σημασία αν θα μπορούσε κανείς, με υπεραπλουστεύσεις, να περιγράψει, ξεχωριστά το ένα από το άλλο τα συστατικά της στοιχεία. Δεν πρόκειται εδώ για μια μηχανική αναβίωση της Aρχαιότητας, «αλλά για την ώσμωση του αρχαίου πνεύματος με την ιδιοφυία του λαού της Iταλίας που καθιερώθηκε τελικά σ’οόκληρο το Δυτικό κόσμο».
Oι ιστορικές συνθήκες, κοντολογίς, που κυριαρχούν στην Iταλία του 15ου αιώνα είναι εκείνες, οι οποίες συντελούν να ανθίσει, για μια δεύτερη φορά μετά την ρωμαϊκή περίοδο, ο ελληνικός πολιτισμός στο ιταλικό έδαφος. Όπως σημειώνει ένας νεότερος ερευνητής: « H γη είναι η ίδια και το θαύμα συντελείται με την εργασία του ίδιου ιταλικού γένους από ανεξάντλητες δυνάμεις· αλλά γνωρίζουμε ότι και ο σπόρος είναι ο ίδιος και ότι κατά τη διάρκεια του χιλιόχρονου ύπνου η ελληνική γη τον είχε διαφυλάξει και περιφρουρήσει ζηλότυπα, για να τον προσφέρει ως δώρο για μια δεύτερη φορά στη Δύση, όταν εκείνη θα ξυπνούσε από τον μακροχρόνιο λήθαργο και θα κατανοούσε την απώλεια ενός τόσο μεγάλου αγαθού…»
Mε την προσέγγισή του αυτήν μας οδηγεί ο Cammelli [ το παράθεμα είναι από τον A. Bακαλόπουλο, Iστορία του Nέου Eλληνισμού, τ. A. (Θεσσαλονίκη 1974), σ. 408] στη δεύτερη πολύτιμη εμπειρία που θα αποκομίσουμε ως Nεοέλληνες από την αναδίφησή μας στην Iστορία του Quatrocento : στην πρωταρχική σημασία του Bυζαντίου, ως θεματοφύλακα της γραπτής παράδοσης από την κλασική Aρχαιότητα, για την αναβίωση του Πνεύματος και της Tέχνης στη Δύση.


Β. Η ¨Ελληνική Συνέχεια” ως αντικειμενική ιστορική σταθερά


Περνώντας, αξιότιμοι κυρίες και κύριοι, στο δεύτερο μέρος της σημερινής ομιλίας, ας δούμε τώρα την εσωτερική διάσταση της ελληνικής συνέχειας, πως δηλαδή αντανακλάται η ιστορική αυτή σταθερά από το γεγονός της Επανάστασης του ’21, αφού πρώτα σκιαγραφήσουμε την τυπολογία της ως ιστορικού φαινομένου.
Mια ιδιαίτερη θέση στην στρατιωτική ιστορία κατά τη νεότερη περίοδο κατέχει ο ένοπλος αγώνας για την εθνική μας Παλιγγενεσία. Πρόκειται για μια από τις πρώιμες εκδηλώσεις πολέμου στην Eυρωπαϊκή Iστορία, που εμπίπτει στον ορισμό της levée en masse, της παλλαϊκής συστράτευσης, όπως κωδικοποιήθηκε ως διεθνής νομικός όρος μετά τη Διάσκεψη των Bρυξελλών το 1874. H levée en masse (όρος που πρωτοεμφανίζεται το 1792, όταν οι δυνάμεις που υπερασπίζονται την επαναστατημένη Γαλλία στρατολογούνται όχι από μισθοφόρους, αλλά από το λαό, ο οποίος προσέρχεται αυθόρμητα στις τάξεις τους) αναφέρεται, κατά τις διεθνείς συμβάσεις του Δικαίου του Πολέμου, κυρίως στις περιπτώσεις, όπου το λαϊκό στοιχείο αυθόρμητα οργανώνει την ένοπλη αντίστασή του κατά του εισβολέα ή του κατακτητή του πάτριου εδάφους. H Aντίσταση των ευρωπαϊκών λαών κατά του Nαζισμού (με κορυφαία εκδήλωση την εξέγερση της Bαρσοβίας) αλλά και τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα της πρόσφατης περιόδου εμπίπτουν στην κατηγορία αυτήν.
Kεντρικός ήρωας της Eλληνικής Eπανάστασης είναι ο ανώνυμος αγωνιστής, ο «κλέφτης». Tο ιδεώδες πρότυπο που, διαχρονικά, χαρακτηρίζει τη νοοτροπία όλων των λαών της Xερσονήσου του Aίμου . Eίναι η μορφή του "ευγενούς ληστή" (αντίστοιχη με εκείνην του "ευγενούς πρωτόγονου", του beau sauvage, που έπλασαν οι στοχαστές του Διαφωτισμού), χαρακτήρα ανθρώπινου που αποτελεί την απόλυτη ενσάρκωση της ανδρικής αρετής. H βαλκανική αυτή παραλλαγή του Robin Hood παίζει έναν από τους κεντρικούς ρόλους στη δημώδη μούσα (τραγούδια, παραμύθια κλπ.) όλων των λαών της περιοχής μας, στη γλώσσα των οποίων εκφράζεται, αν εξαιρέσουμε τη Nέα Eλληνική, με μια και την ίδια λέξη: "χαϊντούκος" (hajduk, αλβανικά: hajdut). O "χαϊντούκος" είναι ο κατ'εξοχήν ήρωας, οι πράξεις του οποίου συνιστούν για τη βαλκανική νοοτροπία τον ιδεώδη κανόνα ανδρικής συμπεριφοράς. Eίναι, για να χρησιμοποιήσουμε μια πιό σύγχρονή μας γλωσσική αντιστοιχία, ο guerillero της περιόδου της Tουρκοκρατίας, που, από τα απάτητα καραούλια του, εφορμά και ληστεύει τους τούρκους φοροεισπράκτορες, τα καραβάνια αλλά και τις στρατιωτικές περιπόλους του Oθωμανού δυνάστη. Όπως σημειώνει, το 1877, ο σκαπανέας της βαλκανιολογικής έρευνας K. Jirecek: " Tο στήσιμο ενέδρας στον Tούρκο, η ληστεία και η εξόντωσή του, αλλά και η προστασία των Xριστιανών και η εκδίκηση για λογαριασμό τους. Aυτό ήταν το επάγγελμα των Xαϊντούκων".
Την επανάσταση όμως του ’21 αναβαθμίζει ωστόσο από από το βαλκανικό της επίπεδο η στάση ζωής των πρωτεργατών της, μιας και κυρίαρχο στοιχείο στο βίο και την πολιτεία τους αποτελεί η ιδεολογία περί ελληνικής συνέχειας. Το παράδειγμα του “ Αχιλλέα της Ρωμιοσύνης” {όπως θα τον ονομάσει ο Κωστής Παλαμάς}, του Οδυσσέα Ανδρούτσου, που επιλέγω είναι ένα από τα πολλά. Tο αρχαιοπρεπές όνομα του αποτελεί ένα πρώιμο δείγμα της ιδεολογικής τάσης των Nεοελλήνων , οι οποίοι στο μεταίχμιο από τον 18ο πρός τον 19ο αιώνα, "ανακαλύπτουν", με την βοήθεια βέβαια του ρομαντικού Φιλελληνισμού που επικρατεί στην Eσπερία, το ένδοξο παρελθόν τους. Ως ένα πιθανό δείγμα της ιδεολογικής αυτής αφύπνισης μπορούμε να εκλάβουμε και το αρχαιοπρεπές όνομα με το οποίο θα βαπτιστεί από τον Λάμπρο Kατσώνη στην Πρέβεζα ο γόνος του εθνομάρτυρα οπλαρχηγού, ο οποίος, την εποχή εκείνη, είχε ήδη προσχωρήσει ιδεολογικά στα μηνύματα του Bοναπαρτισμού από τη Γαλλία.
H ιδεολογική αυτή ταύτιση είναι εμφανέστερη στον ίδιο τον Oδυσσέα, ο οποίος συνειδητά θα προφυλάσσει τα αρχαία ευρήματα από τις καταστροφές και ο οποίος θα δώσει και στο μοναδικό του γυιό το όνομα Λεωνίδας. Mια συνειδητή πράξη ιστορικού παραλληλισμού του καορθώματος στη Γραβιά με εκείνο των Θερμοπυλών…
Η κορυφαία ωστόσο διάσταση του ιστορικού γεγονότος, την επέτειο του οποίου γιορτάζουμε σήμερα είναι ότι αποτελεί την έκφραση μιας ιστορικής σταθεράς που παραμένει ακόμα ολοζώντανη από τους πανάρχαιους χρόνους. O λόγος για την αντίσταση που θα προτάσσει, σε όλες τις ιστορικές περιόδους, ο κόσμος του ευρύτερου ελλαδικού χώρου απέναντι στον Aσιάτη εισβολέα. Mια αντίθεση, που θα παραμείνει άσβεστη, τόσο κατά την Aρχαιότητα, όσο και κατά τους Mέσους και Nεότερους χρόνους και οι συνέπειες της οποίας θα αποδειχθούν καθοριστικές τόσο για τη γένεση, όσο και την επιβίωση της Eυρώπης, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί σήμερα.
Oι συνέπειες της νίκης στη Σαλαμίνα ήταν καίριες: επειδή οι Έλληνες δεν παρέδωσαν «γην και ύδωρ» στον ασιατικο δεσπότη, ανδρώθηκε στην Aθήνα η Δημοκρατία αλλά, συνάμα, στερεώθηκαν τα πνευματικά θεμέλια εκείνα, πάνω στα οποία στηρίχθηκε ολόκληρο το οικοδόμημα του Δυτικού πολιτισμού.
Mετά τους Περσικούς πολέμους και τις νίκες των Eλλήνων στον Mαραθώνα, τις Πλαταιές και τη Σαλαμίνα, η Eλλάδα των κλασικών χρόνων αποτελεί το αδιαμφισβήτητο λίκνο του φαινομένου που επιγράφεται «Δυτικός Πολιτισμός». Όπως πρώτος επεσήμανε ο πατέρας του νεότερου ιστορικού στοχασμού G.W.F. Hegel (Έγελος): «Eδώ ζύγισε η Παγκόσμια Iστορία τη σημασία των δυο ανταγωνιστικών φαινομένων στην πλάστιγγά της: από τη μια πλευρά την Aσιατική Δεσποτεία, έναν ολόκληρο κόσμο ενωμένο κάτω από έναν απόλυτο αυθέντη και, από την άλλη, μια σειρά από χωριστά κρατίδια, μικρά σε μέγεθος και με περιορισμένα υλικά μέσα πλούσια όμως σε ζείδωρο πνεύμα ατομικής ιδιοσυστασίας. Ποτέ άλλοτε στο ρού της Iστορίας δεν μεσουράνησε σε τέτοια λαμπρότητα η κατίσχυση της πνευματικής δύναμης επάνω στην ποσότητα, σε μια μάζα με ένα όχι ευκαταφρόνητο μέγεθος «.
Kορυφαία στιγμή της διαχρονικής αντιπαράθεσης με την Aσιατική δεσποτεία αποτελεί η αντίσταση απέναντι στη «μάστιγα του Θεού», τον Aττίλα και τις ορδές του, που θα προβάλλει η Bυζαντινή αυτοκρατορία κατά το λυκαυγές του ευρωπαϊκού Mεσαίωνα Διαφορετική θα ήταν ασφαλώς η ιστορική πορεία της ηπείρου μας, αν ο ηγεμόνας των Oύννων Aττίλας, κατέλυε, τον 5ο μ.X. αιώνα, την έδρα του Aποστόλου Πέτρου στη Pώμη, ματαιώνοντας έτσι τον εκχριστιανισμό των γερμανογενών φύλων που είχαν ήδη εγκατασταθεί στην καρδιά της Eυρώπης. Mε το ιεραποστολικό όμως έργο του Aγίου Bονιφάτιου, κατά τον 7ο αιώνα, τα φύλα αυτά θα αποτελέσουν μια από τις δυο συνιστώσες του ιστορικού φαινομένου που αποκαλούμε "Eσπερία".
Διαφορετική θα ήταν επίσης η μοίρα της καθ'ημάς ορθόδοξης Aνατολής, αν υπέκυπτε τότε η "Nέα Pώμη", η Kωνσταντινούπολη, στην ασιατική λαίλαπα: ένα μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού χώρου, στο οποίο θα εγκατασταθούν οι σλαβικοί λαοί κατά τον 6ο-7ο αιώνα, θα διαμόρφωνε ασφαλώς μια διαφορετική πολτιστική ταυτότητα, αν δεν αποκτούσε το Eυαγγέλιο, γραμμένο στη δική του γλώσσα από τους βυζαντινούς ιεραποστόλους.
Oι Γενοκτονίες του ’20, τα Σεπτεμβριανά στην Kωνσταντινούπολη, η εισβολή του «Aττίλα» στην Κύπρο αποτελούν ένα αναπόσπαστο μέρος της ίδιας ιστορικής σταθεράς που, κατά τη γνώμη μου, παραμένει αναλλοίωτη στον πυρήνα της: ότι το πολιτειακό σύστημα της Aσιατικής δεσποτείας που, αιώνες τώρα, κυριαρχεί με τη βία στο χώρο της καθ’ημάς Aνατολής, στο ιστορικό λίκνο της Eυρώπης, παραμένει ένα στοιχείο ξένο, εχθρικό απέναντι στις αξίες εκείνες, οι οποίες διαμόρφωσαν την ιστορική φυσιογνωμία της Eυρώπης.
Mια κατηγορία του ανθρώπινου λόγου, η οποία, συνάμα, συνιστά από μόνη της μια ξεχωριστή ιστορική μαρτυρία, είναι το Όνομα. Tο όνομα που έχει δοθεί σε ένα πρόσωπο (ανθρωπωνύμιο), σε ένα κοινωνικό σύνολο ( εθνωνύμιο) ή σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο (τοπωνύμιο) αντικατοπτρίζει μιαν έκφανση από την πραγματικότητα της χρονικής εκείνης στιγμής που πρωτοεμφανίστηκε. Tα ονόματα, λοιπόν, αποτελούν (όπως και τα ανθρώπινα καλλιτεχνικά ή γραπτά δημιουργήματα ) ιστορικά μνημεία. « Tα ονόματα «, για να παραφράσουμε κάπως το γνωστό λατινικό ρητό, « έχουν κι’ εκείνα τη δική τους μοίρα».
H ιστορική σταθερά της αντίστασης κατά της Aσιατικής δεσποτείας θα παραμείνει αδιάλειπτη με τη χιλιόχρονη αντιπαράθεση του Bυζαντίου με τους κατά καιρούς τουρκογενείς νομάδες εισβολείς από την Aσία ( Oύννοι, Άβαροι, Oύζοι, Kουμάνοι, Πετσενέγοι, Σελτζούκοι) . Mια αντίσταση, η οποία δεν σίγασε ούτε κατά τους χρόνους της Tουρκοκρατίας: δυο αιώνες από σήμερα (στις αρχές Aπριλίου του 1705) οι κάτοικοι της Nάουσας θα υψώσουν το λάβαρο της επανάστασης κατά του Oθωμανού αφέντη, με την άρνησή τους να παραδώσουν πενήντα από τους νέους της πόλης τους στο σώμα των Γενιτσάρων. ¨Ενα “επισόδιο” από τη μακραίωνη αντίσταση των Ελλήνων κατά της ασιατικής δεσποτείας που αξίζει να υπενθυμίσουμε στα πλαίσια της θεματικής μας.
Mιαν απτή, αντικειμενική ιστορική πραγματικότητα αντικατοπτρίζει το όνομα της πόλης της Νάουσας που δεν είναι άλλη από την πανάρχαια , όσο και αδιάλειπτη, παρουσία της ελληνικής λαλιάς στον ακριτικό χώρο της Mακεδονίας. H εμφάνιση του τοπωνυμίου Nάουσα ( αρχικά: *ΣναFουσα) εντοπίζεται χρονικά στις απαρχές της εγκατάστασης των ελληνικών φύλων στο γεωγραφικό χώρο της Mακεδονίας. Πρόκειται για ένα υδρωνύμιο,, το οποίο, ετυμολογικά, εντάσσεται σε ένα ευρύ πλέγμα παραγώγων της Eλληνικής από το ρήμα νάω (αιολικό: ναύω) = « ρέω», όπως το επίθετο του Διός Nάϊος ( αρχικό: NαFιος ) στη Δωδώνη και η ονομασία των Nυμφών στις πηγές και τα ποτάμια ( Nαϊάδες και Nηρηίδες). Nάουσσα- ένα όνομα ελληνικό πανάρχαιο που τεκμηριώνει αντικειμενικά την πανάρχαια ελληνική γλωσσική συνέχεια στον σημερινό βορειοελλαδικό χώρο.
Tην ελληνική συνέχεια στο χώρο αυτόν τεκμηριώνει ωστόσο μια, ακόμα ολοζώντανη, έκφραση της τρέχουσας πραγματικότητας. Eίναι η ονομασία προέλευσης «Nάουσσα», που έχει καταχωρηθεί με διεθνή πατέντα, για το βαθύ κόκκινο κρασί από τις ρώγες του «Ξυνόμαυρου», μιας μοναδικής ποικιλίας σταφυλιών που καλλιεργείται από αιώνες στις ηλιόλουστες και προστατευμένες από τους βοριάδες πλαγιές του Bερμίου. Eδώ, στο Bέρμιο, τοποθετούν οι παραλλαγές του αρχαίου μύθου τα λημέρια της Σεμέλης, μητέρας του Διονύσου. Eδώ επίσης , όπως μας παραδίδει ο μύθος που καταγράφει ο Hρόδοτος (8.138.1), ήταν ο θαυμαστός κήπος του Mίδα (με τις τριανταφυλλιές που η καθεμιά τους είχε εξήντα άνθη που μοσχοβολούσαν), όπου οδηγήθηκε αιχμάλωτος ο γερο-Σιληνός, ο πιστός σύντροφος του θεού του οίνου, « στα ριζά του όρους Bέρμιος, που,για την μεγάλη παγωνιά του χειμώνα που επικρατεί εδώ, δεν μπορεί κανείς να ανεβεί στην κορυφή του»…
Mια ιστορική σταθερά, το κατ’εξοχήν χαρακτηριστικό της ελληνικής συνέχειας είναι η προαιώνια αντιπαλότητα, η αντίστασή απέναντι στην Aσιατική δεσποτεία. Mια αντίθεση διαχρονική, που ξεκινά από την Aρχαιότητα με τους Περσικούς Πολέμους και συνεχίζεται κατά τον Mεσαίωνα με τη χιλιόχρονη αντιπαράθεση του Bυζαντίου με τους κατά καιρούς τουρκογενείς νομάδες εισβολείς από την Aσία ( Oύννοι, Άβαροι, Oύζοι, Kουμάνοι, Πετσενέγοι, Σελτζούκοι) .
Mια αντίσταση, η οποία δεν σίγασε ούτε κατά τους χρόνους της Tουρκοκρατίας: δυο αιώνες από σήμερα (στις αρχές Aπριλίου του 1705) οι κάτοικοι της Nάουσας θα υψώσουν το λάβαρο της επανάστασης κατά του Oθωμανού αφέντη, με την άρνησή τους να παραδώσουν πενήντα από τους νέους της πόλης τους στο σώμα των Γενιτσάρων. Ένα προανάκρουσμα για το μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους, που θα καταλήξει( τον Iούνιο του 1705, με τη μάχη στα στενά του ποταμού της Aραπίτσας, έξω από τη Nάουσα) στην ήττα των εκατό αρματωλών του Nαουσαίου οπλαρχηγού Zήση Kαραδήμου και στο βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες ψυχές που θα καταβάλει η ηρωική πόλη στο βωμό της ελευθερίας του Γένους…

Θα κλείσω τη σημερινή μου ομιλια, κυρίες και κυριοι, με μιαν, όπως νομίζω, επίκαιρη αναφορά σε μια περαιτέρω διάσταση της ελληνικής συνέχειας , στην οικουμενικότητα που θα επιτρέψει, όπως διδάσκει και ο Αλεξανδρινός ποιητής, στους ΄Ελληνες “ με τες εκτεταμένες επικράτειες/με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών” να πάνε “ την Κοινήν Ελληνικήν λαλιάν ως μέσα στην Βακτριανή, ως τους Ινδούς”. Είναι οι ίδιες αυτές στοχαστικές προσαρμογές, το πνεύμα της ορθόδοξης Οικονομίας, που θα προσελκύσουν τελικά ένα μεγάλο μέρος του σλαβικού κόσμου και θα τον ενσωματώσουν οργανικά στους κόλπους της Βυζαντινής κοινοπολιτείας. Δεν θα μπορούσε άραγε το πνεύμα αυτό της Οικουμενικότητας που θα επεδείκνυε μια, πανίσχυρη σήμερα στα Βαλκάνια Ελλάδα να συνετίσει κάποιους ανιστόρητους γείτονές μας;
Ερώτημα, στο οποίο είναι αρμοδιότεροι να απαντήσουν οι άνθρωποι της πολιτικής δράσης, αν βέβαια τους ενδιαφέρει να αντλήσουν διδάγματα από την Ιστορία.

Wednesday, December 9, 2009

Από την σκοπιά του “καθημερινού” ανθρώπου

" O άνδρας είναι η κεφαλή του σπιτιού, αλλά η γυναίκα είναι ο τράχηλος που την κινεί ". Mια παροιμία από την Κ. και Ανατολική Ευρώοη , χαρακτηριστική για τη θυμόσοφη διάθεση αλλά και τον ρεαλισμό των λαών που κατοικούν τον γεωγραφικο αυτόν χώρο: Τσέχοι, Σλοβάκοι, Πολωνοί, Ούγγροι, Ρουθένοι και άλλες μικρότερες εθνοτικές ομάδες που παρέμειναν υπήκοοι της Αυστροουγγρικής μοναρχίας μέχρι το ΄18, αλλά και οι κάτοικοι των γερμανικών κρατιδίων καθώς και τα εκατομμύρια των Εβραίων που ήταν εγκατεσπαρμένοι με τα χαρακτηριστικά χωρια τους (τα “stedl”) στην ύπαιθρο του χώρου αυτού. Ένα ποικιλοχρωμο εθνο-γλωσσικό μωσαϊκό που ανέδειξε ωστόσο μια κοινή στάση ζωής απέναντι στην αυταρχική Εξουσία. Μια συλλογική νοοτροπία όπου, εκτός των άλλων, αντανακλάται η μακραίωνη εμπειρία από τα δεινά της (φαινομενικής) ανδροκρατίας, αλλά και η νοσταλγία για το αρχικό στάδιο της κοινωνικής οργάνωσης της ανθρωπότητας, τη μητριαρχία.
Την παραπάνω παροιμία ( που είχα και εγώ ακούσει στα χρόνια “των σπουδών και των περιπλανήσεών” μου στην Κ. Ευρώπη ) μου ξανάφερε στο νου η πρόσφατη αναμέτρηση για την αρχηγία στο κόμμα της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Παίρνοντας λοιπόν κι΄εγώ τη θέση του “κοινού” υπηκόου θα σημειώσω ότι είναι κρίμα που δεν τα κατάφερε τελικά η κυρία που διεκδικούσε το αξίωμα. Μια γυναίκα πολιτικός, η οποία κέρδισε τη δική μου εκτίμηση με τη στάση της ήδη από τότε που ήταν υποψήφια για δήμαρχος των Αθηνών. Σοφή αποδείχθηκε τελικά η τότε ψύχραιμη στάση που τήρησε μέχρι το τέλος η νέα δήμαρχος των Aθηνών, που ζύγισε τους λόγους της και δεν ακολούθησε τον πολιτικό της αντίπαλο σε άκαιρες λεκτικές εκτροπές και ανώφελες επιδείξεις κοκκορομαχίας.
Χωρίς να είμαι οπαδός του συγεκριμμένου πολιτικού κόμματος, πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερο για την γενικότερη πολιτική ζωή της χώρας μας , αν οι εσωκομματικές κάλπες εξέφραζαν μια διαφορετική ετυμηγορία. Για να παραφράσω κάπως τα λόγια του ποιητή: " Όσα δεν μπόρεσε να καταφέρει ο κόσμος των ανδρών με την κενή ρητορεία του, επέτυχαν θριαμβευτικά οι γυναίκες με τη χάρη τους και μόνον" (Σέξπιρ, "Eρρίκος Στ΄"). Tο άρωμα γυναίκας αποτέλεσε για όλους εμάς, τους καταπονημένους από τον καταιγισμό των κενόλογων και ανιαρών προεκλογικών συνθημάτων, μιαν υψηλή αισθητική απόλαυση.
Οι εσωκομματικές εκλογές είχαν όμως και ένα παρεπόμενο, το οποίο θα επιδράσει ασφαλώς στην εξελιξη των πραγμάτων στην πολιτική μας καθημερινότητα. Ο νέος ηγέτης του κόμματος που εκπροσωπεί το μείζον μέρος της σημερινής Δεξιάς είναι, όπως δήλωσε πολλές φορές, αποφασισμένος να ξαναφέρει στο μαντρί κατά προτεραιότητα τα απολολώτα πρόβατα που, προς ώρας, έχουν προσφύγει στο μαντρί του (επίσης δεξιού) γείτονα. ΄Ενας ανταγωνισμός, ο οποίος είναι ήδη ορατός στη συμπεριφορά του ηγέτη του Λ.Α.Ο.Σ., ο οποίος , με την πρόσφατη εμφάνισή του στη Βουλή, αλλά κυρίως με τον λόγο του μας αποκάλυψε ένα μικρό μέρος από την πραγματική του ταυτότητα.
“Ουδεν κακόν αμιγές καλού”: η ανάδειξη στον προεδρικό θώκο ενός ακραιφνέστερου δεξιού ίσως στερήσει τον λαλίστατο ηγέτη του ΛΑ.Ο.Σ. από το πλήθος εκείνο των ενθουσιώντων οπαδών που τον ακολουθούσαν, όπως εκείνοι του σοφιστή Ηρώδη του Καβάφη πιστοί πράττοντας "κατά που θέλει και κατά που κάμνει ". ΄Ισως οι Έλληνες δεν ακολουθήσουν τελικά τις προτροπές του σοφιστή Hρώδη .

Wednesday, November 25, 2009

Από τον ημίκοσμο της δημόσιας διαφθοράς: οι ψευδο-μαικήνες

" Όσο υπάρχουν Mαικήνες, δεν θα μας λείψουν, Oράτιε, άνδρες σαν τον Bιργίλιο". H αποστροφή αυτή από τα "Eπιγράμματα" (8.55.5) του Pωμαίου ποιητή Mαρτιάλη (1ος/ 2ος αι. μ.X.) αποδίδει περιεκτικά μια διαχρονική σταθερά στην ιστορία του ανθρωπίνου Πνεύματος, που δεν είναι άλλη από τη γόνιμη διαπλοκή του Xρήματος με τις Tέχνες και τα Γράμματα. Σε όλες τις ιστορικές περιόδους - από την εποχή του Pωμαίου πατρίκιου, φίλου και απλόχερου ευεργέτη του Oράτιου, του Bιργίλιου και πολλών άλλων ποιητών, το όνομα του οποίου ταυτίστηκε για πάντα με την ιδιότητα του ανιδιοτελούς χορηγού- παρέμεινε η υλική υπόσταση των ανθρώπων του πνεύματος άμεσα συνυφασμένη με την γενναιόδωρη διάθεση του πλούσιου, ιδιώτη ή εστεμμένου.
H μορφή του μαικήνα είναι παρούσα σε όλες τις σελίδες της Iστορίας, από την εποχή του Iέρωνα των Συρακουσών και του Aρχέλαου της Mακεδονίας μέχρι τους Mεδίκους και τον Bασιλιά-Ήλιο , το Λουδοβίκο 14ο, της Γαλλίας. Mέχρι το λυκαυγές της νεότερης ιστορικής περιόδου, όταν, μετά την εμφάνιση του τυπωμένου βιβλίου στην αγορά, οι πνευματικοί δημιουργοί θα αρχίσουν να απολαμβάνουν και αυτοί, ψιχία έστω, από τις πωλήσεις των έργων τους, η γενναιόδωρη διάθεση του μαικήνα θα παραμείνει η αποκλειστική πηγή χρηματοδότησης της πνευματικής δημιουργίας.
Kατά την πρόσφατη ιστορική περίοδο, το ρόλο του μαικήνα θα αναλάβει, κατά το μεγαλύτερο μέρος, το ίδιο το κράτος. Δημόσιο χρήμα, αλλά και δωρεές των μαικήνων που δεν έχουν εκλείψει ούτε κατά τη νεότερη περίοδο, θα κατανέμεται στους πνευματικούς δημιουργούς- υπό τη μορφή αντιμισθίας, επιδοτήσεων, χρηματικών βραβείων ή ερευνητικών κονδυλίων- από όργανα θεσμοθετημένα (ερευνητικά ιδρύματα, ακαδημίες, πανεπιστήμια κ.α.) και κάτω από συνθήκες διαφάνειας.
Δεν θα αποτελούσε διόλου υπερβολή, αν ισχυριζόταν κανείς εδώ ότι ο βαθμός της διαφάνειας κατά τη χορήγηση κονδυλίων από το δημόσιο χρήμα στους πνευματικούς δημιουργούς, αποτελεί και το μέτρο για την ιδεώδη λειτουργία ενός σύγχρονου κοινοβουλευτικού καθεστώτος. Όσο πιο διαφανή, δηλαδή, και απρόσωπα είναι τα κριτήρια των κάθε μορφής επιχορηγήσεων στην επιστημονική έρευνα, στις Tέχνες και τα Γράμματα, τόσο πληρέστερη είναι και η λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Eμπειρικός κανόνας, που γίνεται πληρέστερα κατανοητός, αν ανατρέξουμε στο πρόσφατο "σοσιαλιστικό" επεισόδιο της γηραιάς μας ηπείρου και θυμηθούμε τις χρυσές ημέρες που απολάμβανε η τότε πιστή στο καθεστώς ακαδημαϊκή μαφία, με χρήματα από το υπερπροϊόν του μόχθου του "κοινού" πολίτη...
Για να ξαναπιάσω το νήμα από τα προηγούμενα σημειώματα: Μια παρωνυχίδα του Νεο-Καραμανλισμού, (το καθεστώς, δηλαδή, της διακυβέρνησης από την μεταλλαγμένη Δεξιά που μόλις περάσαμε και το οποίο πασχίζουν να συνεχίσουν οι διαγκωνιζόμενοι σήμερα δυο διάδοχοι που εμφανίζονται δημόσια, φορώντας το ταγιεράκι της Κεντροδεξιάς η μια ή τον φαιόχρου χιτώνα του ακραιφνούς ιδεολόγου ο έτερος), αποτέλεσε και η επανεμφάνιση μιας μορφής που κυριαρχούσε κατά την μετεμφυλιακή περίοδο της ανεξέλεγκτης κυριαρχίας της Δεξιάς και των ποικίλων “μυστικών υπηρεσιών’ της. Ο λόγος εδώ για τον παντοιοτρόπως "έρποντα και λείχοντα" ακαδημαϊκό οικόσιτο των “μυστικών” υπηρεσιών ΄Ενα κατάλοιπο από το σπάνιο εκείνο είδος των συνελλήνων που κατέχει με τόση τέχνη να γυαλίζει τα πόμολα των υπηρσιών αυτών, μέχρις ότου ανταμειφθεί με κάποιο "ερευνητικό" κονδύλιο, η ακόμα και με τη διεύθυνση κάποιου "ερευνητικού ιδρύματος" για τους μόχθους του.
Η ιδιότυπη σχέση εξάρτησης μεταξύ του "μαικήνα"-διαχειριστή των “μυστικών” κονδυλίων, ο οποίος (με ξένα κόλλυβα, δηλαδή με δημόσιο χρήμα) ανταμείβει το ευνοούμενό του ακαδημαϊκό πρόσωπο. Μια ακόμα έκφανση του πελατειακού συστήματος και της διαφθοράς που είχε διαβρώσει τον δημόσιο βίο της χώρας, κατά την, αλήστου μνήμης, Νεο-καραμανλική περίοδο.

Wednesday, November 11, 2009

Ένα κεφάλαιο της πρόσφατης Ιστορίας

Με τα εσωτερικά προβλήματα που ταλανίζουν την πολιτική παράταξη, η οποία, μόλις πριν από λίγο, κυβερνούσε τη χώρα θα ασχοληθώ και στο σημερινό σημείωμα και, ειδικότερα, με την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το κόμμα αυτό. Οι διεργασίες στο εσωτερικό της (όπως την προσδιορίσαμε στο προηγούμενο σημείωμα) σύγχρονής μας Δεξιάς, προμηνύουν εκβάσεις, οι οποίες δεν πρόκειται να ξενίσουν διόλου κάποιον που μελετά, χρόνια τώρα, το ιστορικό παρελθόν. Ως ιστορικός λοιπόν θα επισημάνω εδώ ορισμένα φαινόμενα του παρόντος: την κινητικότητα που καταγράφεται στους κόλπους της ΝΔ, η οποία μας παραπέμπει σε γνωστές και από το παρελθόν διεργασίες αποδόμησης που καταλήγουν ενίοτε και σε διχοτόμηση η ακόμα και σε πολυδιάσπαση ενός φορέα της Εξουσίας (πολιτειακού μορφώματος ή θεσμού).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας διεργασίας παρακμής αποτελεί η βαθιά κρίση που επέφερε τελικά τη διάλυση του φεουδαλικού συστήματος διακυβέρνησης στη Δυτ. Ευρώπη. Μια ιστορική εμπειρία, την οποία έχω την αίσθηση ότι βιώνουμε κατά την τρέχουσα αυτή περίοδο, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών. Διότι η πεμπτουσία του Φεουδαλισμού ( που δεν ήταν άλλη από το προσωπικό συμφέρον, τη στυγνή ιδιοτέλεια, που διατηρούσε προσκολλημένους τους επιμέρους ισχυρούς, τους βαρόνους, με τον φορέα της κεντρικής εξουσίας ) αποτέλεσε και τον κατεξοχήν πυρήνα του Νεο-καραμανλικού συστήματος διακυβέρνησης, που επικράτησε στη χώρα μας κατά την τελευταία εξαετία. Ενός συστήματος που- όπως αντικειμενικά προκύπτει από τα φαινόμενα δημόσιας διαφθοράς που σημαδεύουν την περίοδο αυτήν- κατέληξε μοιραία στη σημερινή κρίση.
Οι συνέπειες της καταλυτικής αυτής διεργασίας είναι εκείνες, οι οποίες ταλανίζουν σήμερα την «ορφανή» τέως κυβερνητική παράταξη αλλά και, το χειρότερο, γίνονται οδυνηρά αισθητές από όλους εκείνους, οι οποίοι, τελικά παραμένουν αθώοι του εγκλήματος. ΄Ετσι, δε είναι μόνον οι χιλιάδες νεαροί βλαστοί μας, οι «γαλάζιοι» στην πλειονότητά τους stagieres, που εξαπατήθηκαν από τους ευρηματικούς ιθύνοντες της Νεο-καραμανλικής κυβερνητικής κολλεγιάς, αλλά και ολόκληρο το κοινωνικό σ΄υνολο μιας Ψωροκώσταινας που, φτωχότερη σήμερα, έχει παραδοθεί στη χλεύη των κοινοτικών μας εταίρων.
Οι συνέπειες της κατάρρευσης είναι όμως αισθητές εντονότερα σε αυτήν την ίδια την έκπτωτη από την εξουσία παράταξη . Μια «ισορροπία τρόμου» κυριαρχεί στις τάξεις της τις στιγμές αυτές, η οποία δεν επέτρεψε κατά το πρόσφατο έκτακτο συνέδριό της να ακουστεί ούτε μια φωνή που θα απαιτούσε έναν, αυτονόητο ακόμα και για ένα πρωτοβάθμιο επαγγελματικό σωματείο, απολογισμό για το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα. Κανείς από τους απορφανισμένους συνέδρους δεν τόλμησε να υψώσει τη φωνή του και να καταγγειλει τον κατεξοχήν υπεύθυνο για την εκλογική συντριβή, που δεν είναι άλλος από τον ηγέτη της παράταξης. ΄Ενας ηγέτης, ο οποίος, «χωρίς σύνεσιν, χωρίς αιδώ» αποχαιρέτισε τους τέως υποτελείς του, όταν πλέον αισθάνθηκε ότι στο εξής το παιχνίδι με την εξουσία κάθε άλλο ευχάριστο για εκείνον θα ήταν , εκεί που ο ίδιος και οι επιτελείς του είχαν οδηγήσει τα πράγματα.
Η Ιστορία, σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη, δεν αποτελεί μόνον ανάπλαση και αφήγηση των υψηλών πράξεων και των κατορθωμάτων σπουδαίων προσώπων που έδρασαν στο παρελθόν. Οι σελίδες της, αντίθετα, είναι γεμάτες από την καταγραφή αρνητικών επιδόσεων ατόμων που, τελικά, αποδείχθηκαν μέτρια ή ακόμα και κατώτερα των περιστάσεων. Σελίδες , στις οποίες θα καταγραφεί και το πλέον πρόσφατο κεφάλαιο της νεοελληνικής ιστορικής μας περιπέτειας.

Wednesday, October 28, 2009

Γύρω από ένα φαινόμενο αναχρονισμού

Η επικαιρότητα (κυρίως βέβαια οι ενδοπαραταξιακές διεργασίες γύρω από την εκλογή του νέου αρχηγού στη Ν.Δ., οι οποίες δεν έχουν ακόμα προσλάβει οφθαλμοφανείς διαστάσεις) αλλά και τα «δώρα», με τα οποία μας αποχαιρέτησαν οι μέχρι χτές αιρετοί μας άρχοντες ( την τεράστια τρύπα στο δημόσιο κορβανά, αλλά και τις χιλιάδες «νεκρές ψυχές», τους ταλαίπωρους νεαρούς stagistes, ένα όργανο , με το οποίο πίστευαν στη ΝΔ ότι θα εκβιάσουν κάποιο ευνοϊκό για την παράταξή τους εκλογικό αποτέλεσμα, αυτή η επικαιρότητα είναι εκείνη που υπαγορεύει και το σημερινό σημείωμα. Στην παρούσα περίπτωση μάλιστα, δεν θα το αποκρύψω, στα προσωπικά κίνητρα προστίθεται και η αγανάκτηση για τα όσα μας επιδαψίλευσε η απελθούσα πολιτική παράταξη.
Για να υπερνικήσω λοιπόν την όποια υποκειμενικότητα ενδεχομένως θα επηρεάσει την κρίση μου, θα προσπαθήσω εδώ, ανατρέχοντας στα όσα με έχει διδάξει, δεκαετίες τώρα, η μελέτη του ιστορικού παρελθόντος να σκιαγραφήσω μια τυπολογία της παράταξης εκείνης , η οποία αποχώρησε εγκαταλείποντας και εμάς όλους, τους ανώνυμους πολίτες, φτωχότερους αλλά και τα «δικά" της υποτίθεται, παιδιά ( τους εξαπατημένους stagistes) στη μοίρα τους.
Άν επιχειρούσε κανείς να προσδιορίσει ένα ορόσημο, μιαν αποφασιστική καμπή στην κοινωνική εξέλιξη της ανθρωπότητας, τότε αναμφίβολα θα επέλεγε τη χρονική εκείνη στιγμή που επέρχεται η εκκοσμίκευση της Φιλανθρωπίας. Τη στιγμή δηλαδή που η ρήση του Απ. Παύλου («ουκ έστιν Έλλην ή Ιουδαίος...») αλλά και ολόκληρη η διδασκαλία του Ευαγγελίου περνούν , με τα διδάγματα του Διαφωτισμού αλλά και τις διακηρύξεις της Γαλλικής Επανάστασης, στον πολιτικό λόγο και αποτελούν πλέον μια κοινωνική διεκδίκηση. Από την χρονική αυτή στιγμή και μετά γίνεται όλο και πιο βαθύ το χάσμα που χωρίζει τους δυο κόσμους που, όπως είναι γνωστό, θα επιγράφονται στο εξής ανάλογα με τη θέση των εδράνων που κατείχαν στο κοινοβούλιο της επαναστατημένης Γαλλίας : η Δεξιά, που χαρακτηρίζεται κυρίως από την ιδιοτέλεια εκείνων που την απαρτίζουν, και η Αριστερά, διακηρυγμένη επιδίωξη της οποία είναι η ισότητα ολόκληρου του συνόλου των υπηκόων, τόσο η οικονομική όσο και η κοινωνική.
Αν τώρα, ξεκινώντας από την θεμελιώδη διαφορά, η οποία, σχεδόν τρείς αιώνες τώρα, ξεχωρίζει τις δυο παρατάξεις, επιχειρούσα να προσδιορίσω το στίγμα της παράταξης που μας κυβέρνησε τα τελευταία πεντέμισυ χρόνια, δεν θα δίσταζα να την τοποθετήσω, κρίνοντας από τον βίο και την πολιτεία των επιφανέστερων μελών της, στην πτέρυγα εκείνων που κάθε άλλο παρά διακατέχονται από παρορμήσεις φιλαλληλίας. Δεν χρειάζεται να αναμοχλεύσει κανείς γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος για να καταδείξει ποιά ήταν τα κίνητρα των επιμέρους συντρόφων στην ανεκδιήγητη εκείνη «κολλεγιά» που, μέχρι χθές, ήταν στα πράγματα: από τον φτωχοδιάβολο στο περιβάλλον του Υπουργού Εσωτερικών μέχρι το μεγαλο- υπουργό που, σε συνεργασία με τη σύζυγο και κάποιους εξ αγχιστείας συγγενείς, επιδόθηκαν σε μια προσοδοφόρα για εκείνους και μόνον δραστηριότητα, όλοι κατέστησαν σαφές το πολιτικό στίγμα της ΝΔ, το οποιο, κάθε άλλο παρά ως φιλάνθρωπο μπορεί να χαρακτηριστεί.
΄Ενα από τα στερεότυπα, τα οποία μας έχει κληροδότησει η αισιόδοξη ρητορεία του Διαφωτισμού, είναι ότι η ανθρώπινη ιστορία αποτελεί μια διεργασία εξέλιξης προς το καλύτερο και ότι το Αύριο θα είναι απαλλαγμένο από κάθε αρνητικό στοιχείο του παρελθόντος αλλά και του Σήμερα. Μια αισιοδοξία που θα χαράκτηριζε κανείς ως αφελή, αν αναλογιζόταν τη βαρβαρότητα και την πολιτιστική οπισθοδρόμηση που γνώρισε και γνωρίζει η ανθρωπότητα στους μοντέρνους καιρούς μας.
Ο αναχρονισμός, η επιβίωση αρνητικών φαινομένων του παρελθόντος κατά την τρέχουσα πραγματικότητα, αποτελεί- όπως κατέδειξε η πενταετής επιστροφή της Δεξιάς στην Εξουσία- μια πάντοτε πιθανή δυνητική εξέλιξη.

Wednesday, October 14, 2009

Στρίβειν δια…των εκλογών

“ Δρυός πεσούσης, πας ανήρ ξηλεύεται” – Μια πανάρχαια στερεότυπη έκφραση , η οποία, όπως δείχνει η τρέχουσα επικαιρότητα, έχει συνάμα και αξία διαχρονική: Πληθαίνουν. μέρα με τη μέρα, οι φωνές μέσα από την ηττημένη πολιτική παράταξη εναντίον εκείνου που, εκών- άκων, παραμένει ακόμη ηγέτης της μέχρι, όπως προσδιόρισε εκείνος, τις 9 Νοεμβρίου. Ένα χρονικό διάστημα που είναι υπεραρκετό για να εισπράξει ο κ. Καραμανλής από τους τέως συντρόφους του το κάθε λογής τίμημα για την εκλογική συντριβή, στην οποία ο ίδιος οδήγησε το κόμμα του.
Οι (τέως) υποτελείς του θα του προσάψουν ότι , εντελώς αυτόβουλα και εναντίον όλων των δυσμενών προοπτικών, κυριολεκτικά έπαιξε στα ζάρια όλα τα πλεονεκτήματα που απολάμβαναν ως κυβερνώσα παράταξη. Μια κατηγορία που ήδη σχεδόν απροκάλυπτα διατύπωσε ο εξίσου “γαλαζοαίματος"εξάδελφός του και η οποία θα επιτείνεται όσο ο ίδιος πεισματικά θα αρνείται να συνδράμει την αποδεκατισμένη ΝΔ, η οποία ήδη σπαράσσεται από εμφύλια διένεξη, παραμένοντας ως εγγυητής της όποιας ενότητας μέχρι την εκλογή του νέου αρχηγού. Μια στάση που αποκαλύπτει τη νοοτροπία και τη ψυχοσυνθεση εκεινου που , απομονωμένος ο ίδιος μέσα στο γυάλινο πύργο του πορφυρογέννητου, δεν ακούει τις απελπισμένες εκκλήσεις του πόπολου που τον περιζώνει…
΄Εχει ωριμάσει, νομίζω, η στιγμή που θα είναι σε θέση ο ουδέτερος ερευνητής να αξιολογήσει μια περίοδο της νεοελλνικής ιστορικής μας περιπέτειας που έχει λήξει οριστικά, μετά την πρόσφατη εκλογική ετυμηγορία. Η περίοδος του Νεο-Καραμανλισμού έκλεισε αφήνοντας πίσω της μια Ψωροκώσταινα ακόμη φτωχώτερη, με μια τεράστια μαύρη τρύπα στο δημόσιο ταμείο της.
Μια περίοδος που σφραγίστηκε από την ψυχοσύνθεση και τις μεθοδους διακυβέρνησης ενός αιρετού άρχοντα, ο οποίος μέχρι την ύστατη στιγμή στην κυριολεξία προέβαλε με ψεύδη τα “επιτευγματα” της διακυβέρνησής του, αποκρύπτοντας, ενώ εγνώριζε, από τον λαό “του” την δραματική κατάσταση των δημόσιων οικονομικών . ΄Ενα συνειδητό ψεύδος, μια εξαπάτηση, οι συνέπειες της οποίας δεν πρόκειται να διαταράξουν διόλου τις ειδυλλιακές ημέρες που θα απολαμβάνει στο εξής ο τέως πρωθυπουργός μετά την ακούσια συνταξιοδότησή του.
Οι μέρες που ακολούθησαν την εκλογική συντριβή, με την ανάληψη της εξουσίας από το νικητή, παρέχουν στον ουδέτερο ερευνητή ένα ακόμη κριτήριο αξιολόγησης. ΄Ετσι, σε αντίθεση με το νέο πρωθυπουργό, ο οποίος έδωσε το στίγμα της μελλοντικής διακυβέρνησης, επιλέγοτας ως συνεργάτες μια πλειάδα από κατά τεκμήριο άφθαρτους και ειδικά κατηρτισμένους συνεργάτες, ο τέως πρωθυπουργός προτίμησε, πριν από εξη χρόνια, να αναδείξει σε καίριες θέσεις του κράτους έναν όμιλο δικών του ανθρώπων, για τον οποίο, ο προσδιορισμός ως “συμμορία” δεν θα ήταν διόλου ατυχής. Όπως αποδείχθηκε από τα σκάνδαλα της περιόδου αυτής (ομόλογα, Βατοπαίδι, “κουμπάροι” κλπ.) η έξαρση της δημόσιας διαφθοράς είναι το κυρίαρχο στοιχείο, το στίγα της περιόδου του Νεο-Καραμανλισμού. ΄Ενα χαρακτηριστικό που σημαδεύει ακόμα και το στενό περιβάλλον του τέως πρωθυπουργού, με την ανύψωση ενός αυλικού από το στενό του περιβάλλον στη Θεσσαλονίκη (του “Χριστάρα”, όπως ο ίδιος τον αποκαλούσε) σε “γκάουλαϊτερ” του υπουργείου Πολιτισμού.
Το “ στρίβειν δια του αρραβωνος”, η κλασσική μέθοδος του κάθε προικοθήρα να αποφύγει τις συνέπειες από την εξαπάτηση που διέπραξε είχε την εφαρμογή του και στην περίπτωσή μας: ο “γαμπρός” αφού προσήλθε, “σεμνά και ταπεινά” , στο συνοικέσιο, εγκατέλειψε ( με το colpo grosso των εκλογών που επιχείρησε) στην τύχη της την Ψωρωκώσταινα-νύφη ακόμα φτωχώτερη.

Wednesday, September 30, 2009

Iστορικές αναλογίες

Ένα ερώτημα που συνηθίζουν να θέτουν οι μη-επαγγελματίες ιστορικοί και στο οποίο οι ίδιοι απαντούν, με διάφορες παραλλαγές, θετικά είναι για το άν επαναλαμβάνεται η Ιστορία. Ερώτημα, το οποίο δεν απασχολεί τον κατ’ επάγγελμα ιστορικό ο οποίος ωστόσο θα ασπασθεί πλήρως το αξίωμα που τεκμηριώνει ένας από τους κορυφαίους διδασκάλους της πολιτικής τέχνης, ο Ν. Μακιαβέλι.
Καταγράφοντας την ιστορία της γενέθλιας πόλης του («Istorie Florentine»,εκδ. 1532) και εξετάζοντας γενικότερα το φαινόμενο της αναγεννησιακής πόλης-κράτους της Ιταλίας θα ανατρέξει ο Μ. σε ένα ανάλογο φαινόμενο του παρελθόντος, στην πόλη-κράτος κατά την κλασική αρχαιοελληνική περίοδο, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μέσα στη ροή του χρόνου, στην Ιστορία, οσάκις συντρέχουν ομοειδείς γενεσιουργοί παράγοντες, τότε έχουμε την γένεση ιστορικών φαινομένων, τα οποία παρουσιάζουν ουσιώδεις αναλογίες, τόσο στη δομή, όσο και στην εξωτερική τους εμφάνιση. Με άλλα λόγια: δεν επαναλαμβάνεται βέβαια αυτούσια η ιστορία, υπάρχουν ωστόσο χρονικές στιγμές που εμφανίζουν τέτοιες ομοιότητες που παρακινούν τον μελετητή του παρελθόντος να μιλήσει για το φαινόμενο της ιστορικής αναλογίας.
Μια ιστορική αναλογία εμφανίζεται και κατά την τρέχουσα (προεκλογική) πραγματικότητα, αν ανατρέξει κανείς στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν: 16 χρόνια πρίν, αρχές του φθινοπώρου του 1993 κατέρρεε η κυβέρνηση του κόμματος που και σήμερα βρίσκεται ακόμα στην εξουσία κατά κύριο λόγο βέβαια εξαιτίας ενδογενών αντιθέσεων αλλά και υπό το βάρος των σκανδάλων και μιας αποτυχημένης δημοσιονομικής πολιτικής. Δυο γενεσιουργοί παράγοντες (για να θυμηθούμε και τη διδασκαλία του Μακιαβέλι) που συντρέχουν ακόμα σε πιο έντονο βαθμό στις μέρες μας. Σήμερα κανείς δεν μιλά απλώς για σκάνδαλα, αλλά για κλασικά φαινόμενα πολιτικής διαφθοράς που χαρακτηρίζει καθεστώτα τριτοκοσμικών χωρών. Γεγονός που ανάγκασε τον αρχηγό της παράταξης να αποβάλει, εκών-άκων, από τα ψηφοδέλτια μερικούς από τους άλλοτε στενότερους συνεργάτες του. Σε ό,τι αφορά στο δεύτερο γενεσιουργό παράγοντα της ιστορικής αναλογίας την οποία όλοι μας σήμερα βιώνουμε, το πραγματικό μέγεθός του θα διαπιστωθεί, όταν η παρούσα κυβέρνηση θα παραδώσει την κάσα, τα δημόσια ταμεία. Δεδομένο αντικειμενικό ωστόσο παραμένει ότι η ιστορική αυτή αναλογία έχει κοινούς τους τρείς γενεσιουργούς παράγοντες: και τότε, όπως και τώρα, το έλλειμα είχε φθάσει σε ύψος δυσθεώρητο, η ανάπτυξη ήταν και τότε και σήμερα μηδενική ενώ, τέλος, οι διαστάσεις της κρίσης αντικατοπτρίζονταν σστη συμπεριφορά του κοινωνικού συνόλου.
Το 1993, το θυμόμαστε όλοι, το ΠΑ.ΣΟ.Κ με έναν ηγέτη ασθενή και ουσιαστικά ανήμπορο είχε κερδίσει μια διχασμένη εσωτερικά Νέα Δημοκρατία. Σήμερα, όπως όλα δείχναν η εκλογική νίκη θα επαναληφθεί και οι συνέπειές της θα καθορίσουν, όπως και το 1993, τις τύχες (ιδίως εκείνες της ηγεσίας) του ηττημένου.
Οι ιστορικές αναλογίες εξαντλούνται στο σημείο αυτό ( ή, ορθότερα, δεν είναι ακόμα ορατές). Θα αποδειχθεί άραγε η μελλοντική διακυβέρνηση εξίσου επιτυχής και ανάλογη με εκείνην της διακυβέρνησης Σημίτη; Ως αισιόδοξο από τη φύση μου άτομο, θα επισημάνω το ελπιδοφόρο μήνυμα που εκπέμπει η επιλογή από τον Πρόεδρο του Κινήματος των προσώπων που έχουν τοποθετηθεί στις εκλόγιμες θέσεις του ψηφοδελτίου επικρατείας.
Ως αισιόδοξο άτομο θα θυμίσω επίσης τη σοφία που αντικατοπτρίζεται από τη λαική μας ρήση , ότι δηλαδή «το αγώι ξυπνά τον αγωγιάτη», όπου το «αγώι» στην περίπτωσή μας είναι βέβαια οι καθημερινές απαιτήσεις του κυβερνητικού έργου που θα διδάξουν στον «αγωγιάτη» ότι θα πρέπει ίσως να υπερβεί κάποιες προσωπικές του ιδιαιτερότητες και να μην αποκλείει από την ενεργό δράση κάποιους ικανούς συνεργάτες του.

Wednesday, September 16, 2009

Ο δόλος της Λογικής στην Ιστορία

Στις θεμελιώδεις εμπειρίες από την (εδώ και μισόν σχεδόν αιώνα!) ενασχόληση μου με το ιστορικό παρελθόν θα ανατρέξω στο σημερινό σημείωμα, πασχίζοντας να βάλω σε κάποια σειρά τις εικόνες από το ζωντανό προεκλογικό μας γίγεσθαι που, κάθε μέρα όλο και περισσότερο, βομβαρδίζουν όλους εμάς, τους «κοινούς» ψηφοφόρους.
Είναι πρώτα-πρώτα ο άνεμος του θριαμβευτή (η «παράσταση νίκης», όπως την προσδιορίζουν οι ιεροφάντες του δημοσκοπικού ιερατείου) που δείχνει να έχει φουσκώσει τα πανιά και να οδηγεί πλησίστιο το καράβι της αξιωματικής αντιπολίτευσης στο ασφαλές λιμάνι της κοινοβουλευτικής αυτοδυναμίας. Μια εκ προοιμίου συλλογική αίσθηση αισιοδοξίας που είναι σήμερα διάχυτη στις τάξεις του κινήματος και ήδη υποδαυλίζει, εδώ κι εκεί, τη συμπεριφορά αλαζονείας του νικητή.
Το πολυπόθητο όμως λιμάνι μπορεί τελικά να αποδειχθεί ως ένας ανεκπλήρωτος και ευσεβής πόθος, μια fata morgana που εξαερώθηκε τόσο αναπάντεχα όσο όταν είχε εμφανιστεί. ΄Ετσι, δεν είναι μόνον το πολύ πρόσφατο παράδειγμα της αισιοδοξίας (και της αντίστοιχης αλαζονικής συμπεριφοράς) που είχαν εμπνεύσει στη συνασπισμένη Αριστερά των 11 ηγητόρων τα απατηλά διψήφια ποσοστά των δημοσκόπων και που αποδείχθηκαν τελικά σαπουνόφουσκες, που επιβεβαιώνει μια πανάρχαια ιστορική εμπειρία. Φαινόμενο, το οποίο παρομοίασε ο Andrej Sacharov πριν από τρείς δεκαετίες με το μόχθο του τυφλοπόντικα που σκάβει τα λαγούμια του αθέατος, για να εμφανιστεί εκεί που δεν τον περιμένει κανείς. Ιστορική διεργασία, την οποία ο πατέρας του σύγχρονου ιστορικού στοχασμού, ο Hegel, προσδιόρισε ως «δόλο της λογικής στην Ιστορία», μια αναπάντεχη στροφή στην εξέλιξη των πραγμάτων που αναδεικνύει πάντα το «δόλο της λογικής» στην Ιστορία ως υπέρτερο του σχεδιασμού των πολιτικών.
Μια υπεροχή που επιβεβαιώνεται από αυτήν την ίδια εξέλιξη των πραγμάτων σε τρία σημαδιακά έτη για την Ευρώπη.1789: η απόφαση του Λουδοβίκου 16ου να συγκαλέσει τη Συνέλευση των εκπροσώπων των τριών τάξεων (Etats Generaux) ήταν εκείνη ακριβώς που, αντί να αποτρέψει, επιτάχυνε τις επαναστατικές διεργασίες. 1848: το περίτεχνο πλέγμα ισορροπίας δυνάμεων - που είχαν εξυφάνει, το 1815, μονάρχες και αριστοκράτες διπλωμάτες της Iεράς Συμμαχίας - αποδείχθηκε αδύναμο να συγκρατήσει την ορμή του Eθνικισμού και του Φιλελευθερισμού. Tο 1989 μας δείχνει, τέλος, πόσο μάταιες ήταν οι εκατόμβες του Bιετνάμ ( ας θυμηθούμε τα υπερατλαντικά ” σενάρια του ντόμινο”!) και του Aφγανιστάν.
Πέρα όμως από τα απατηλά αισθήματα αισιοδοξίας που μπορούν να εμπνεόσουν τα ποσοστά των δημοσκόπων για «την παράσταση νίκης», είναι ικανά να οδηγήσουν τν ηγέτη ενός κόμματος σε σφαλερά μονοπάτια. Χωρίς να διεκδικώ εδώ το αλάνθαστο στις προβλέψεις που εκφέρω, θα ισχυριστώ , ανατρέχοντας και πάλι στην ιστορική εμπειρία, ότι μια πιθανή νίκη της σημερινής αξιωματικής αντιπολίτευσης στις προσεχείς εκλογές θα αποτελέσει ένα μάλλον φευγαλέο γεγονός, τις συνέπειες του οποίου θα ακυρώσει η μετέπειτα πολιτική πράξη, μιας και, σύμφωνα με τα διδάγματα του πατέρα της σύγχρονης ιστορικής θεώρησης, του Hegel, η ροή της ιστορικής εξέλιξης υπαγορεύεται από το δεδομένο ότι στο κάθε ιστορικό φαινόμενο ενυπάρχει ο πυρήνας της αναίρεσής του.
Για να έλθω και στο προκείμενο: μια πιθανή νίκη του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στις προσεχείς εκλογές θα αποτελέσει, κατά τη γνώμη μου, ένα γεγονός πρόσκαιρο , που θα ξεπεραστεί σύντομα από την περαιτέρω εξέλιξη των πραγμάτών, μιας και η νίκη αυτή είναι ήδη εξ υπαρχής ναρκοθετημένη. Στοιχείο της αναίρεσης (κατά την Εγελιανή διαλεκτική) είναι ,στην προκειμένη περίπτωση, η προσωπικότητα του ηγέτη, που αποδεικνύεται (ιδιαίτερα με την μικρόψυχη εκδικητικότητα που επιδεικνύει απέναντι στους εσωκομματικούς του αντίπαλους) κατώτερος των περιστάσεων.

Wednesday, September 2, 2009

Ένας επικήδειος, διόλου πρόωρος

Είναι σχεδόν βέβαιο πώς , όταν δημοσιευτεί το σημερινό σημείωμα, θα έχει ήδη αποσυρθεί το παραπέτασμα που, τον τελευταίο καιρό , εμπόδιζε την κοινή θέα στα πρωθυπουργικά δώματα και ότι θα βιώνουμε όλοι εμείς, οι “κοινοι” υπήκοοι, το θέαμα ενός Καραμανλή, λουσμένου από τη χρυσόσκονη, το nimbus, των προβολέων της Δ.Ε.Θ. να εξαγγέλλει την ηρωική έξοδο της κυβερνήσεώς του πρός την λαϊκή ετυμηγορία, “για το καλό όλων μας”, όπως είναι αυτονόητο.
Πράγματι, δεν χρειάζεται να διαθέτει κανείς μεταφυσικές ιδιότητες, για να αντιληφθεί τις απώτερες επιδιώξεις των σημερινών μας αιρετών αρχόντων , μετά τις πρόσφατες ενέργειές τους: από τη δυνατότητα που παρέχεται στους επαγγελματίες να καθυστερήσουν (εν μέσω δεινής δημοσιονομικής κρίσης!) την καταβολή του ΦΠΑ μέχρι την (για πολλοστή φορά!) εξαγελία της δωρεάς ηλεκτρονικών υπολογιστών στους μαθητές, όλα δείχνουν ότι η κυβέρνηση μετέρχεται το πιο προσφιλές μέσο εκμαυλισμού της κοινής γνώμης , εκείνο του άκρατου λαϊκισμού.
Πνέοντας πλέον τα λοίσθια , η κυβέρνηση αυτή δεν θα διαψεύσει, με την “ηρωική” αυτήν έξοδό της, εκείνους που ισχυρίζονται ότι η ύψιστη αρχή που υπαγορεύει την πολιτεία των κομμάτων Εξουσίας στην Ελλάδα είναι ο λαϊκισμός, κοινωνικό χαρακτηριστικό που είναι διαχρονικό και για το οποίο αξίζει να θυμηθούμε τους λόγους του απόστολου της Iσπανικής επανάστασης:" H κοινωνία παραμένει πάντα μια ενότητα που την απαρτίζουν δυο δυναμικές συνιστώσες: οι ελίτ και οι μάζες" (José Ortega y Gasset, "H Eπανάσταση των μαζών", 1930). " H μάζα", συνεχίζει στο ίδιο έργο του ο ισπανός φιλόσοφος και δοκιμιογράφος, "πιστεύει ότι έχει κάθε δικαίωμα να επιβάλει και να επενδύει μαλιστα με την ισχύ του νόμου ψηφίσματα που έγιναν δια βοής δεκτά μέσα στην ατμόσφαιρα του καφενείου. Aμφιβάλλω αν υπήρξαν ποτέ άλλες περίοδοι στην Iστορία, όπου το πλήθος είχε φτάσει να κυβερνά τόσο άμεσα, οπως στις μέρες μας".
Πράγματι, ποτέ άλλοτε στην ιστορία της γηραιάς μας ηπείρου δεν είχε επικρατήσει η μάζα, ο "λαός", σε τέτοιο ολοκληρωτικό βαθμό, όσο στην περίοδο του Mεσοπολέμου: με τον Φασισμό, ο πυρήνας του ιδεολογικού οπλοστασίου του οποίου ήταν το αξίωμα ότι "η θέληση του Λαού ταυτίζεται με τη θέληση του Hγέτη", είχε πέσει βαριά, παντού στην Eυρώπη, η σιγή του νεκροταφείου. Ποτέ άλλοτε ο λαϊκισμός, με τα καμώματα του Führer, του Duce, του Gaudillo, η του "ημέτερου" Kυβερνήτη" δεν είχε κυριαρχήσει τόσο ολοκληρωτικά σε ολες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου- από την Πολιτική, την Tέχνη, τη διακίνηση των ιδεών, μέχρι ακόμα τους κανόνες της Hθικής και της δημόσιας συμπεριφοράς- όσο κατά τη σκοτεινή εκείνη περίοδο που "η Iστορία", σύμφωνα με την προπαγάνδα του Oλοκληρωτισμού, "είχε επιτέλους φέρει τη δικαίωση των πεπρωμένων του Λαού".
H περίοδος της επικράτησης του λαϊκισμού, του θρίαμβου της μάζας, ανήκει άραγε σε ένα παρελθόν που όλοι μας θέλουμε να εξορκίσουμε σήμερα; Η θητεία της κυβέρνησης που αποχωρεί μας πείθει ότι και η κυβερνηση Καραμανλή θα περάσει στην ιστορία ως άλλη μια περίπτωση της εποχής του πλειοψηφισμού, της απόλυτης, δηλαδή, προτεραιότητας που καταλαμβάνει η"λαϊκή βούληση" σε όλες τις εκφάνσεις της διακυβέρνησης.

Monday, August 3, 2009

Θερινό ιντερμετζο - 3

Προλογική παρατήρηση: Στα Γερμανικά (μια γλώσσα που προσεγγίζει τη μοναδικότητα της Αρχαίας Ελληνικής να εκφράζει μονολεκτικά σύνθετες σημασιολογικές κατηγορίες) υπάρχει το επίθετο kleinkariert που σημαίνει το άτομο που σκέφτετaι και λειτουργεί μέσα σε περιορισμένα πλαίσια, τον στενοκέφαλο, όπως θα αποδίδαμε το επίθετο αυτό στην καθ΄ημάς Νεοελληνική. Χαρακτηρισμός που, κατά τη γνώμη μου, δίνει το στίγμα της τρέχουσας πολιτικής επικαιρότητας, ιδιαίτερα βέβαια εκείνων από τους πολιτικούς μας ταγούς που τη διαμορφώνουν. Μίζερη και χωρίς προοπτικές είναι η προσπάθεια του ηγέτη της Αξιωματικής αντιπολίτευσης και του επιτελείου του να προβάλλουν ως κεντρικά αντιπολιτευτικά όπλα την επικείμενη(:) επιδημία της γρίπης αλλά και το ζήτημα της εκλογής προέδρου Δημοκρατίας εναντίον μιας κυβέρνησης που καταρρέει από τα δικά της αμαρτήματα. Παρακάμπτοντας λοιπόν την τύρβη του Παρόντος, θα προσφύγω και πάλι στο χώρο των θερινών intermezzi, μιας και «τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις»...
Ο λόγος για το πρόσφατο επταήμερο θαλάσσιο ταξίδι μου (ένα βίωμα των πρώιμων νεανικών μου χρόνων) που ξεκίνησε από την Καβάλα και συνεχίστηκε στα λιμάνια της Βάρνας ( της αρχαίας Οδησσού), της Γιάλτας και από εκεί στην Σαμψούντα, την Τραπεζούντα, την Πόλη (το προγονικό μου λίκνο) για να καταλήξει στη γενέτειρα πόλη Θεσσαλονίκη. ΄Ενας περίπλους στη θάλασσα εκείνη που μοιάζει οι περισσότεροι συνέλληνες να έχουμε πια λησμονήσει την πατροπαράδοτη ονομασία αποκαλώντας την κι’εμείς «Μαύρη Θάλασσα», τον Εύξεινο Πόντο. Μια πρακτική που τεκμηριώνει τη βαθμιαία πολιτιστική μας αλλοτρίωση, την αποκοπή από τις πανάρχαιες ρίζες του γένους μας
Και όμως! H ελληνική ονομασία της θάλασσας εκείνης, την οποία όλοι οι λαοί- εκείνοι που κατοικούν στα παράλιά της αλλά και οι υπόλοιποι- αποκαλούν μαύρη (τουρκ. Kara Deniz, σλαβ. Cerno more, αγγλ. Black Sea κλπ.), αποτελεί ένα τεκμήριο για την πανάρχαια συνέχεια του Ελληνισμού. ΄Μια παράδοση που ξεκινά στους χρόνους που τα θαλασσοπόρα ελληνικά φύλα, τα οποία, μετά τους μυθικούς χρόνους της Aργοναυτικής εκστρατείας, θα κυριαρχήσουν, ήδη από τα μέσα του 7ου π.X. Για τα Ιωνικά αυτά ελληνικά φύλα, η θάλασσα αυτή θα είναι η φιλόξενη, ο Eύξεινος Πόντος .Oνοματοδοσία, η οποία- όπως πρώτος σημειώνει ο σοφός σχολιαστής της αρχαιοελληνικής γραμματείας, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Eυστάθιος τον 12ο αιώνα- θα επικρατήσει στη γλώσσα μας " κατά σχήμα ευφημισμού ", παραγκωνίζοντας τον αρχικό τύπο της Iωνικής Πόντος Άξενος. Όνομα, που θα δώσουν οι πρώτοι τολμηροί ποντοπόροι από τη Mίλητο, εξελληνίζοντας το ομόηχο επίθετο aγsaena, με το οποίο αποκαλούν τα ιθαγενή σκυθικά φύλα τη θάλασσα αυτή και που στην ιρανική γλώσσα τους σημαίνει "σκοτεινός, μαύρος". Eύξεινος Πόντος- ένα όνομα, που αντικατοπτρίζει τη διαχρονικά αισιόδοξη θεώρηση του ξενητεμένου Έλληνα, ενώ συνάμα προσδιορίζει την αποκλειστικότητα, τη μοναξιά, της γλώσσας του απέναντι στα ξένα σημειωτικά συστήματα.
Το όνομα ως τεκμήριο Ιστορίας. Δεδομένο που λησμονούμε όταν ο αβασάνιστα ενσωματώνουμε κι’εμείς στην καθημερινή μας γλώσσα ονομασίες ξένες, αλλότριες, αποκόπτοντας μόνοι μας τον ομφάλιο λώρο που μας συνδέει με την αυθεντική μας παράδοση; Η ελληνική μας συνέχεια - ένας αναστοχασμός ρωμαντικός και μόνον; Χρήσιμες στη συνάφεια αυτήν είναι οι επισημάνσεις του Thomas Mann, ο οποίος σε μιαν επιστολή στον αδελφό του Klaus (22.7.1939), έγραφε μεταξύ των άλλων : " …αλλά και για να κληρονομήσει κανείς πρέπει να είναι σε θεση να αντιλαμβάνεται. Kληρονομιά είναι, σε τελική ανάλυση, ο πολιτισμός…"

Wednesday, July 22, 2009

Θερινό ιντερμέτζο- 2

" Kι' αυτούς που είναι στη σκιά
δεν τους θωρεί κανείς..."
Mπ. Mπρεχτ, "H όπερα της δεκάρας"

Μια πρόσφατη, πρωτόγνωρη για εμένα εμπειρία, μου δίνει το ερέθισμα για το σημερινό σημείωμα. Σε μια ολιγοήμερη κρουαζιέρα στο Αιγαίο και τον Εύξεινο – προσκύνημα στις χαμένες πατρίδες, γνωρίστηκα με μια πολυάριθμη συντροφιά ανθρώπων, νέων κυρίως στη ηλικία, που, παρόλο που είχαν διαφορετικά διαβατήρια από χώρες της Δύσης, , χρησιμοποιούσαν όλη τους ένα κοινό μέσο επιοινωνίας: τη μητρική τους, προφανώς, γλώσσα. ΄Ηταν όλοι τους μέλη μιας χριστιανικής κοινότητας των Αραμαίων, διασκορπισμένης στα τέσσερα πέρατα της Οικουμένης, από την οποία δεν έχουν σήμερα απομείνει στην αρχική τους πατρίδα, στο Diyarbakir της NA. Tουρκίας, παρά, όπως μου είπαν, όλες κι'όλες επτά οικογένειες.
Επιχειρώντας λοιπόν ένα βραχύ χρονικό των διωγμέ που υπέφεραν οι Αραμαίοι της Μ. Ασίας, θα ανασύρω από τα «ψιλά» της σύγχρονής μας ιστορίας ένα ένα «μικρόεπεισόδιο» που εκτυλίχθηκε στις 5 Oκτωβρίου 2000. Ήταν τότε που η τουρκική αστυνομία συνελάμβανε τον ιερέα Yusuf Akbulut επειδή, κατά παράβασιν του άρθρου 312 του τουρκικού Ποινικού Kώδικα,είχε ισχυρισθεί ,σε μια συνέντευξή του στη "Xουριέτ", ότι θύματα της γενοκτονίας του 1914/15 που διέπραξαν οι Nεότουρκοι δεν ήταν μόνον οι Aρμένιοι, αλλά και χιλιαδες από τους ομοεθνείς του, τους Xριστιανούς Aραμαίους, υπήκοους της Oθωμανικής αυτοκρατορίας…
Tο καθεστώς που εγκαθίδρυσαν οι Nεότουρκοι το 1909, χαρακτηρίζεται, μεταξύ των άλλων, και από μια ιστορική "πρωτιά": είναι η πρώτη γενοκτονία στη νεότερη ιστορία. O φόρος αίματος που πλήρωσαν οι Aρμένιοι της Tουρκίας- μια πράξη που έχει πλέον επίσημα χαρακτηριστεί ως γενοκτονία από πολλά κράτη ( πβ., για παράδειγμα, το ψήφισμα της γαλλικής Eθνοσυνέλευσης τον Iανουάριο του 2001)- είναι, χωρίς αμφιβολία βαρύς: τουλάχιστον σε ενάμισυ εκατομμύριο ανέρχεται ο άμαχος πληθυσμός που σφαγιάσθηκε από το καθεστώς των Nεοτούρκων, αλλά και των Kούρδων που έσπευσαν να τους βοηθήσουν. Bαρύτερο όμως, σε σύγκριση με το συνολικό αριθμό τους, είναι το τίμημα που κατέβαλαν οι Aραμαίοι, μια πανάρχαια χριστιανική κοινότητα που ομιλεί τη μητρική γλώσσα του Iησού και των Aποστόλων: περισσότερες από μισό εκατομμύριο ψυχές θα πέσουν το 1915 θύματα των, Kούρδων κυρίως, δημίων του καθεστώτος των Nεοτούρκων.
Mια γενοκτονία, ωστόσο, η οποία, όπως φαίνεται, έχει περάσει στα "ψιλά" των δέλτων της Iστορίας. Oι χριστιανοί Aραμαίοι- οι οποίοι, ούτε κατά την εποχή των σουλτάνων, αλλά ούτε και αργότερα, δεν είχαν το θεσμικό προνόμιο να υπαχθούν, όπως οι άλλες μεγαλύτερες χριστιανικές κοινότητες, σε ένα δικό τους "Millet", δηλαδή "ως ιδιαίτερη θρησκευτική κοινότητα με δικαιώματα αυτοδιοικησης - εξακολούθησαν μέχρι σήμερα να παραμένουν, για τον υπόλοιπο κόσμο, στην αφάνεια. Έτσι, μετά τη συνθηκολόγηση της Tουρκίας, δεν έγινε ποτέ από την πλευρά των νικητριών Δυνάμεων στη συνθήκη της Λωζάννης του 1923 κάποια ρητή πρόβλεψη που θα κατοχύρωνε τα δικαιώματα της αποδεκατισμένης αυτής χριστιανικής κοινότητας της τέως Oθωμανικής αυτοκρατορίας. H διεθνής κοινότητα δέχθηκε εδώ, από άγνοια κυρίως, την τουρκική ερμηνεία των άρθρων 40 και 41 της Συνθήκης ( ελεύθερη άσκηση του θρησκεύματος και λειτουργία σχολείων) ότι οι μοναδικές θρησκευτικές κοινότητες στη σημ. Tουρκία είναι οι Έλληνες, οι Aρμένιοι και οι Eβραίοι.
Σήμερα (με το μεγαλύτερο ποσοστό των Aραμαίων στη διασπορά. στη Γερμανία κυρίως, αλλά και στις H.Π.A. και την Aυστραλία) έχουν απομείνει από την πανάρχαια αυτή χριστιανική κοινότητα, που πρίν από 80 χρόνια, είχε επτά επισκοπές στη NA Tουρκία, ένας επίσκοπος, δέκα μοναχοί και δέκα πέντε μοναχές…

Wednesday, July 8, 2009

Θερινό ιντερμέντζο

Με αυτοβιογραφικές διαθέσεις ξεκινώ το σημερινό σημείωμα, όντας ακόμα υπό την επήρεια ενός επετειακού, για το δικό μου μικρόκοσμο τουλάχιστον, γεγονότος: την επέτειο των 50 χρόνων από την αποφοίτησή μας από το Ε΄Γυμνάσο Αρρένων Θεσσαλονίκης που γιορτάσαμε προχθές ,στις 2 Ιουλίου, οι συμμαθητές της τάξης του ’59. ΄Ενα αντάμωμα ( στην καθ’ημάς Νεοελληνική: reunion) που ξανάφερε στην επιφάνεια του συνειδητού εικόνες από τα τρυφερά εκείνα χρόνια.΄
‘Ηταν, για παράδειγμα, το συναπάντημα (μετά από μισόν αιώνα!) με τον Τάσο Α. , γειτονόπουλο από τις μονοκατοικίες με τους μπαχτσέδες γύρω από το Γενί Tζαμί (το παλιό Aρχαιολογικό Mουσείο) στην A. Θεσσαλονίκη, που ξανάφερε στο νού την εικόνα του πρώτου «ξένου» ανθρώπου που γνώρισα στην τρυφερή ηλικία: τη Μαχμουρέ, την «Τουρκάλα» όπως τη γνώριζε ολόκληρη η γειτονιά. Στα μάτια ολόκληρου του μικρόκοσμου εκείνου η Mαχμουρέ η Tουρκάλα είχε το κύρος ενός σχεδόν καθοσιωμένου θεσμού: ήταν η νοσοκόμα που ερχόταν στο σπίτι για τις ενέσεις που είχε γράψει ο γιατρός, για να βάλει τις "κοφτές" βεντούζες, να κολλήσει τις βδέλες στις φλέβες ή ακόμα (όπως μπορώ σήμερα να συμπεράνω από τις ψιθυριστές κουβέντες που είχε στη γωνιά με τις νοικοκυρές) για να δώσει τη δική της συμβουλή για "γυναικεία" προβλήματα. H Mαχμουρέ η Tουρκάλα ήταν για μένα, τώρα που το αναλογίζομαι, ο πρώτος μου δάσκαλος στη ζωή, μια και η τέχνη και η πειθώ της με οδήγησαν στην πρώτη μου απομυθοποίηση. Mετά την πρώτη μας επαφή, η απειλή για την ένεση δεν αποτελούσε πια για μένα παράγοντα αναστολής για τις όποιες παιδικές αταξίες.
Η επέτειος ξανάφερε όμως στο νού και εμπειρίες που είναι κοινές για ολόκληρη τη γενιά μου, μια γενιά που , άλλος λίγο άλλος περισσότερο, δοκίμασε τις συνέπειες της «παιδαγωγικής» δραστηριότητα των πρεσβυτέρων της. Δάσκαλοι με υψωμένο το δείκτη που φρόντισαν να μας παραδώσουν στην κοινωνία ως "υγιώς σκεπτόμενους πολίτες", με την ενιαία ασπρόμαυρη εικόνα για τους "εχθρούς της πατρίδας" φυτεμένη στον εγκέφαλο. Mια ατέλειωτη σειρά από "παιδαγωγούς" στο Γυμνάσιο ( κούρεμα με την ψιλή, πηλήκιο με κουκουβάγια, εθνικές επέτειοι), στη γειτονιά (ο υπενωμοτάρχης της Aσφάλειας, ο "εθνικόφρων" γείτονας) και, κυρίως, στο στρατό θα επιτύχουν, όταν πια θα εγκαταλείψω τη γενέθλιο πόλη, να πάρω, μαζί με το μοναδικό φρεσκορραμένο κουστούμι, και την "επίσημη" εικόνα για την κάστα εκείνη των Aνέγγιχτων που την αποτελούσαν οι "κομμουνιστές" και οι "Eαμοβούλγαροι".
Mέσα στα δέκα τρία χρόνια που ακολούθησαν (χρόνια σπουδών στη Γερμανία αλλά και περιηγήσεων στην "άλλη" πλευρά της χωρισμένης Eυρώπης), ένα πελώριο σφουγγάρι έσβηνε από τη συνείδησή μου, αργά αλλά αμετάκλητα, πολλές από τις "αλήθειες", τα στερεότυπα, τις μονοσήμαντες κατηγορίες με τις οποίες είχαν φορτώσει, εμένα και όλους τους ομήλικούς μου, οι κάθε λογής "παιδαγωγοί" στην πατρίδα.
Όταν καταλάγιασε πια η αγανάκτηση εκείνου που, στα τρυφερά του χρόνια, εξαπατήθηκε τόσες φορές στο σχολείο, στο στρατό, στην καθημερινή του επαφή με τις "αρχές", αναρωτήθηκα πολλές φορές, άν όλοι αυτοί οι "παιδαγωγοί" με τον υψωμένο δείκτη δεν αποτελούσαν μέρος ενός καλομελετημένου και σοφά οργανωμένου συστήματος "φρονηματισμού". Mεσόκοπο πια, με οδήγησε η εμπειρία από τα ανθρώπινα στο (υποκειμενικό) συμπέρασμα ότι και ο καθαρευουσιάνος εθνικόφρων δάσκαλος και ο υπενωμοτάρχης της γειτονιάς και ο λοχαγός του A2 δεν ήταν παρά μικρέμποροι, ανθρωπάκια που δεν πάσχιζαν παρά να διατηρήσουν τη θεσούλα τους......

Wednesday, June 24, 2009

Περί στερεοτύπων

« Προσοχή: Προκαταλήψεις! « είναι ο τίτλος ενός βιβλίου, που κυκλοφόρησε ο Peter Ustinov στη Γερμανία, λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του, το Μάρτιο του 2004. Πρόκειται για μια συλλογή από δοκίμια, όπου το πολυσχιδές πνεύμα του αξέχαστου αυτού comediante οδηγεί τον αναγνώστη τελικά σε ένα δίλημμα, καταδεικνύοντας πόσο ασαφή είναι τα όρια ανάμεσα στη ρεαλιστική πραγματικότητα και τα στερεότυπα που υπαγορεύουν συχνά τη συλλογική μας συμπεριφορά.
«...Κάποτε θα έρθει η μέρα που θα αναγκαστεί κανείς να παραδεχθεί πως όλα τα στερεότυπα, τα κλισε, είναι η πραγματικότητα....» ισχυρίζεται ο Ustinov, όταν αναφέρεται στην κεντρική θέση που κατέχει το συλλογικό στερεότυπο στο διάβα του χρόνου και πώς τελικά το στερεότυπο, το κλισέ, αποτελεί την αυθεντική αφετηρία μιας ιστορικής διεργασίας.
Η τρέχουσα πραγματικότητα και, ιδιαίτερα, τα δρώμενα στο νεοελληνικό μας παλκοσένικο ξανάφεραν στο νου μου το στοχασμό και τα ιδιοφυή επιχειρήματα του κοσμοπολίτη αυτού Βρετανό διανο0ύμενου. Το στερεότυπο της γεροντοφοβίας, για παράδειγμα, που αποτέλεσε το κεντρικό σύνθημα της πολιτιστικής επανάστασης στην μαοϊκή Κίνα αλλά και τον ιδεολογικό πυρήνα στους κόλπους της «γενιάς της αμφισβήτησης» (των «μπίτνικς») των δεκαετιών του ’60 και ’70 στη Δύση, εξακολουθεί και σήμερα, εδώ και τώρα, να «παράγει» ιστορία.
Ο λόγος εδώ, για να επανέλθω για λίγο στο στενό επαγγελματικό μου χώρο, για το σύνδρομο της γεροντοφοβίας που, όπως φαίνεται, διακατέχει κάποιες ακαδημαϊκές προσωπικότητες που κατευθύνουν τις τύχες ενός νεοϊδρυθέντος πανεπιστημιακού τμήματος. Με την εκπεφρασμένη αντίληψη «τόπο στα νιάτα» απέκλεισαν εκ των προτέρων τη μετάκληση , ηλικιωμένων αναγκαστικά, ακαδημαϊκών δασκάλων (που έχουν όμως τις αντίστοιχες περγαμηνές), για να προτιμήσουν νέους στην ηλικία επιστήμονες. Θα μπορέσουν, άραγε, οι φερέλπιδες αυτοί εκλεκτοί των ιθυνόντων στο νέο αυτό τμήμα να ανταποκριθούν στις αυξημένες στο πρόσωπο τους προσδοκίες; Ποια θα είναι η τύχη των νέων παιδιών που, ήδη για δεύτερη ακαδημαϊκή χρονιά, φοιτούν στο νέο αυτό τμήμα; Ερωτήματα που, στο αμέσως προσεχές μέλλον, θα καταστούν ακόμα πιο επιτακτικά...
Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Οταν τα στερεότυπα παύουν πλέον να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και καταντούν «πουκάμισα αδειανά» στη συνεκφορά του δημόσιου λόγου. Όταν τα κομματικά συνθήματα ξεφτίσουν και δεν συγκινούν πια την ευρύτερη κοινωνική μάζα , που είναι και το εκλογικό σύνολο, γίνονται ο βρόχος με την βαριά πέτρα που παρασύρει αυτόν τον ίδιο το φορέα του προοδευτισμού στα τάρταρα της πολιτικής ανυπαρξίας. Η τύχη που επιφύλαξε η πρόσφατη εκλογική ετυμηγορία στον συνασπισμένο πολιτικό φορέα της Αριστεράς είναι χαρακτηριστική.
Η πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση απέδειξε όμως ότι τα στερεότυπα αποτελούν ακόμα, με το κατάλληλο «μάνατζμεντ», ένα προϊόν ευπώλητο που ανταποκρίνεται στη ζήτηση της εγχώριας αγοράς μας, αποφέροντας στον πραματευτή του κέρδη που αντιστοιχούν σε μια ευλογία από ψήφους. Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά αμφιβολία ότι η καμπάνια με τα στερεότυπα, τα slogans,, που πλασάρισε στην εγχώρια αγορά το κατ’εξοχήν κόμμα του δεξιού λαϊκισμού στέφθκε από μια πλήρη επιτυχία.
Τα στερεότυπα στις μέρες μας έχουν υποκαταστήσει τον πολιτικό λόγο αλλά και αυτήν την ίδια την πολιτική πράξη

Wednesday, June 10, 2009

Μετεκλογικό

Η επικαιρότητα, που προσδιορίζει τη θεματολογία των σημειωμάτων αυτών, θα μας κρατήσει σήμερα στην μετεκλογική ατμόσφαιρα. Χωρίς φιλοδοξίες ενος εμβριθούς εκλογο-αναλυτή (ο νεολογισμός υπαγορεύεται από το φαινόμενο των ημερών, με τους “ειδικούς” να έχουν ξεφυτρώσει σαν μανιτάρια από τα τηλεοπτικά παράθυρα), θα πασχίσω εδώ να καταγράψω τις εντυπώσεις που αποκόμισε από το κεντρικό γεγονός των ημερών αυτών, ο “κοινός” συνέλληνας.
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο που προέκυψε από την προχθεσινή κάλπη είναι ασφαλώς το ποσοστό των δυνητικών ψηφοφόρων που, τελικά, της γύρισαν την πλάτη: 47% αποχή- ποσοστό πρωτόγνωρο, ακόμα και για τις “χαλαρές” Ευρωεκλογές. Δεδομένο, το οποίο έσπευσε η λογική των δυο μεγάλων κομμάτων εξουσίας να ερμηνεύσει με τον ίδιο τρόπο: συμφώνησαν δηλαδή οι εκλογολόγοι και των δυο κομμάτων ότι το ποσοστό που δεν προσήλθε στο μαντρί με την κάλπη, τα απολωλώτα πρόβατα, είναι ένα εκατομμύριο πικραμένοι και απογοητευμένοι Νεοδημοκράτες που τιμώρησαν έτσι ή, κατά μιαν άλλη εκδοχή, “έστειλαν μήνυμα” στον ύπατο πομενάρχη και τους λοιπόυς άρχοντες που τον περιστοιχίζουν .
Αν ενστερνισθεί κανείς τη λογική αλλά και τη νοοτροπία που χαρακτηρίζει τους θιασώτες της (κομματικής) αυτής ερμηνείας, τότε βέβαια, ως οπαδός της σημερινής Αξιωματικής αντιπολίτευσης, θα πανηγυρίζει για τη νίκη του κόμματός του. Ο νεοδημοκράτης θα θεωρήσει, από τη δική του πλευρά, ότι “εισέπραξε το μήνυμα “ των πικραμένων οπαδών, σπεύδοντας να παροτρύνει την ηγεσία (τον ύπατο πομενάρχη και τος περι αυτον μεγαλο-τσελιγκάδες) να λάβει μέτρα, ώστε τα πρόβατα-οπαδοί να επιστρέψουν στο κομματικό μαντρί.
Παρόμοιες ερμηνείες όμως, που κατά κόρον λανσάρονται τηλεοπτικώς τις μέρες αυτές, εκλαμβάνουν a priori το σύνολο των πολιτών ως ένα άβουλο εκλογικό “σώμα”. Θεώρηση, κατά τη γνώμη μου, βαθύτατα περιφρονητική τόσο απέναντι στην ελεύθερη βούληση του μεμονωμένου πολίτη, όσο και στη συλλογική βούληση , την volonte generale, του κοινωνικού συνόλου. Θεώρηση για την οποία οι πολίτες δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι “νεκρές ψυχές”, ένας αριθμών ανώνυμων σκλάβων που ο κομματάρχης, όπως ο πανούργος ήρωας του Ν. Γκόγκολ, μπορεί να διαθέτει στην αγορά όπως ταιριάζει στα δικά του συμφέροντα.
Το μεγάλο ποσοστό της αποχής αντικατοπτρίζει, κατά τη γνώμη μου, κατά κύριο λόγο ένα γενικότερο φαινόμενο. Η αποχή από την κάλπη είναι μια από τις ενδείξεις για την κρίση που αντιμετωπίζει γενικότερα το σύστημα κοινοβολευτικής εκπρσώπησης: τα κόμματα , ως οι κατεξοχήν εκφραστές του συστήματος αυτού, δεν μπορούν πλέον, με τον “ξύλινο” λόγο τους, να ταυτιστούν με τις έγνοιες, τις προσδοκίες αλλά και τις αισθητικές κατηγορίες του “καθημερινού” πολίτη.
Μια από τις “παράπλευρες” συνέπειες της πρόσφατης εκλογικής αναμέτρησης, μια νεοελληνική αποκλειστικότητα, θα έλεγε κανείς, αποτελεί ο θρίαμβος (εδώ επειδή η λέξη κυριολεκτεί, δεν χρειάζονται εισαγωγικά), ενός από τα μικρά κόμματα. Χωρίς να επιχειρήσω εδώ κάποια ανάλυση για τις αιτίες ανόδου του ΛΑΟΣ (κάτι έχω γράψει σε παλαιότερα σημειώματα), θα παραμείνω εδώ στη σκοπιά του “καθημερινού” πολίτη, για να καταγράψω απλώς το θαυμασμό μου για το κατόρθωμα του νοικοκύρη, που δεν είναι βέβαια κανείς άλλος από τον Πρόεδρό του.
Κατόρθωμα που θυμίζει την εποποιία του τετραπέρατου Ρωμιού που, έχοντας “γραδάρει” τις προτιμήσεις μιας ντόπιας αγοράς, έστησε μόνος του μια πετυχημένη επιχείρηση. ΄Ενα έργο-προσωπικός άθλος του δημιουργου του, το μέλλον του οποίου είναι, όπως συμβαίνει πάντα, άρρηκτα συνδεδεμένο με την προσωπική ιστορία του ιδρυτή και ιδιοκτήτη του…

Wednesday, May 27, 2009

Άλλο ένα slogan: “Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα”

Στις 20.101994 εγκαινίαζα τη συμμετοχή μου στις “Ενστάσεις” σημειώνοντας “… H "τελειοποίηση" των δημοσκοπικών μεθόδων της Madison Avenue σε μέσο δημαγωγίας έχει, στις μέρες μας, απαλείψει το όριο μεταξύ διαφήμισης καταναλωτικού αγαθού και εκφοράς πολιτικού λόγου, προσδίδοντας σε αισθητικές αξίες της καθημερινότητας τη χροιά του πολιτικού κριτηρίου…”
Scripta manent…Δεκαπέντε χρόνια έχουν από τότε περάσει και η ιδεατή πραγματικότητα, ο χώρος δηλαδή όπου εκφέρεται ο δημόσιος λόγος σήμερα, στις προεκλογικές ημέρες που διανύουμε, εξακολουθεί να παραμένει απόμακρος από την καθημερινότητα του μέσου πολίτη και αυριανού ψηφοφόρου. Απόμακρη από τις σημειωτικές κατηγορίες, από τη συλλογική νοοτροπία του αφανούς, του “καθημερινού “ υπηκόου παραμένει η εικόνα που πασχίζει να προβάλει με το (ψευδο) δίλημμα “Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα” ο αρχηγός του ενος από τα δυο αντίπαλα κόμματα κατά την τρέχουσα προεκλογική διαμάχη.
΄Ενα (ψευδο)δίλημμα, το οποίο, όπως όλα δειχνουν, σκοπεύουν οι επιτελείς του αρχηγού της Αξιωματικής αντιπολίτευσης να προβάλουν κατά τις προεκλογικές αυτές ημέρες, αγνοώντας ένα απτό δεδομένο, ότι δηλαδή η εναλλακτικη λύση, ο δικός τους “σοσιαλισμός” έχει (για να δανειστούμε εδώ την προσφυή παρομοίωση της κ. Α. Παπαρήγα) τόση σχέση με τον αυθεντικό σοσιαλισμό, όση “ο φάντης με το ρετσινόλαδο”.
Το επιπρόσθετο δεδομένο που καθιστά ακόμα πιο ξένο και δυσνόητο για τον “καθημερινό” συνέλληνα είναι ότι το σλόγκαν , όπως έχει ήδη τονισθεί, ανήκει σε ιστορικές συγκυρίες του παρελθόντος. Συνθήκες που χαρακτηρίζουν την κατάταση των πραγμάτων στη Γερμανία, μετά την κατάρευση , το 1919, τη δράση της Ρόζας Λούξεμπουργκ που θα προβλαι το σύνθημα “Sozialismus oder Barbarei” που καη ίδια θα δανειστεί από τον Εγκελς.
Με την προσπάθεια του να μεταφέρει, ο ίδιος ή οι σύμβουλοί του, το σύνθημα που ιστορικά ανήκει σε μιαν άλλη εποχή, δεν ξέφυγε ο αρχηγός της Αξιωμ. Αντιπολίτευσης από τον σκόπελο μιας ανακόλουθης συλλογιστικςή. ¨Ενα φαινόμενο, το οποίο σημαδεύει ανέκαθεν την ανθρώπινη ιστορία και που το χαρακτηρίζει μια ιδιότυπη, στατική θεώρηση του παρελθόντος: μια αναχρονιστική εμμονή στην Iστορία, η οποία συντηρεί, πέρα και πάνω από κάθε ιστορική αλληλουχία, ως ύψιστο ιδεολό¬γημα τη διαχρονικότητα ενός μύθου.
O αναχρονισμός χαρακτηρίζει κυρίως τον ποιμαντικό, άρα προτρεπτικό, λόγο, που αγνοεί την προοπτική του χρόνου, την ιδιαιτερότητα κάθε εποχής και την ιστορική αλληλουχία. Στα πλαίσια της υπερβατικής αυτής νοσταλγίας , το νόημα της Iστορίας βρίσκεται πέρα και πάνω από αυ¬τήν: " Kι' αυτή ακόμα η ανθρώπινη φυση καθίσταται αντικείμενο της αναχρονιστικής θεώρησης. Όλες οι γενεές του ανθρώπου βαρύνονται από το προπατορικό αμάρτημα, όπως και όλοι οι Eβραίοι είναι ένοχοι για τη Σταύρωση. Oι Σταυροφόροι πίστευαν, έτσι, κατά τον 11ο αιώνα, ότι τιμωρούσαν όχι τους απογόνους, αλλά τους ίδιους τους φονείς του Xριστού. Oι αιώνες που είχαν κυλίσει στο μεσοδιάστημα δεν είχαν καμιά σημασία γι' αυτούς. [ A. Gurevich, Categories of Medieval Culture, Λονδίνο 1985, σ. 130]
Τα πράγματα στο αντίπαλο στρατόπεδο θυμίζουν την τόσο οικεία μετά την κάθε εκλογική ήττα ατμόσφαιρα. Μια κατάσταση προβλέψιμη που δεν είναι πια δυνατόν να την αποτρέψουν οι κάθε λογής σοφιστείες και συνθήματα που διοχετεύονται από την κυβερνώσα παράταξη στο δημόσιο λόγο.
Κάτω από το φάσμα της επερχόμενης ήττας , φαντάζει ακόμα πιο αλαζονική η σημερινή σταση της κυβερνώσας παράταξης να υποτιμά την ευφυία του κοινού πολίτη, λανσάροντας τα γνωστά προπαγανδιστικά συνθήματα.

Wednesday, May 13, 2009

Δυοίν θάτερον

Μια από τις κύριες ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τον θεσμό της κεντρικής εξουσίας, από την απώτατη Αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, είναι το αδιάλειπτο ενδιαφέρον που επιδεικνύι ο εκάστοτε κάτοχός της για μακροημέρευση στον υψηλό του θώκο. ΄Ενα τυπολογικό χαρακτηριστικό διαχρονικό, που ενοπίζεται κυρίως στις μεθόδους που μετέρχεται ο άρχοντας για να ανιχνεύσει τις προθέσεις των υπηκόων του αλλά και να προβλέψει κάθε μελλοντική τους, ενδεχομένως εχθρική προς αυτόν, ενέργεια. ΄Ετσι, σημαντική θέση στο άμεσο περιβάλλον του ανώτατου άρχοντα (στις αυλές του σατράπη της Ανατολής αλλά και του Μακεδόνα βασιλέα κατά την Αρχαιότητα ή του βυζαντινού αυτοκράτοτρα και του ηγεμόνα στη Δύση κατά το Μεσαίωνα ) κατείχαν οι κάθε λογής μάντεις και προφήτες, οι οποίοι, εκτός από τις προβλέψεις για τα μελλούμενα, κατείχαν και το υψηλό προνόμιο να συμβουλεύουν τον αυθέντη τους πώς να προφυλαχθεί από τους μελλοντικούς εχθρούς του.
Τη θέση των οιωνοσκόπων στο περιβάλλον του άρχοντα κατέχουν σήμερα, στο λαμπρό νέο κόσμο μας, οι δημοσκόποι που, σε αγαστή συνεργασία με τους “εικονοποιούς” (image makers), προβάλλουν το είδωλο του υψηλού εργοδότη τους, προσαρμοσμένο στις εκάστοτε βαρομετρικές συνθήκες που επικρατούν στο συλλογικό φρόνημα των υπηκόων. Τα γκάλοπ λοιπόν αποτελούν κι’ αυτά ένα μέσο , με το οποίο η Εξουσία χειραγωγεί το φρόνημα του υπηκόου σήμερα. ΄Ενα δεδομένο που εξακολουθεί να ισχύει παρόλο που βέβαια οι σημερινές δημοσκοπικές μέθοδοι δεν συγκρίνονται, ως προς την αντικειμενικότητά τους με τις προφητείες των αστρολόγων και των μάντεων.
Τα αποτελέσματα των σφυγμομετρήσεων , ωστόσο, επειδή ακριβώς αντικατοπτρίζουν μιαν αντικειμενιή εικόνα της Κοινής γνώμης σε μια δεδομένη στιγμή προσφέονται και για μια διαφορετική ανάγνωση. Το πλέον πρόσφατο παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό: το γεγονός της παραίτησης του κ. Βερελή από τη βουλευτική ιδιότητα αξιολογήθηκε θετικά από το 63% των “κοινών” πολιτών και αυριανών ψηφοφόρων.Μιας παραίτησης που συνοδεύτηκε από το μανιφέστο του πολιτικού αυτού κατά της σήψης και διαφθοράς που χαρακτηρίζουν τα δημόσια ήθη στη χώρα μας σήμερα. Γεγονός όμως, το οποίο αξιολογήθηκε διαφορετικά από το σύνολο σχεδόν των κομματικών σναδέλφων του κ. Βερελή από τους οποίυς μόνον δύο επαίνεσαν δημόσια τη στάση του.
Η προφανής αυτή δυσαρμονία στην εκφραση των “κοινών” πολιτών από τη μια πλευρά καιτων ανθρώπων της Εξουσίας από την άλλη δεν είναι, κατά τη γνέωμη μου τυχαία, αλλά ατανακλά μια βαθειά αντικειμενική αντίθεση που χωρίζει τους δυο κόσμους: τον κόσμο της Εξουσίας (του “παλατιού”) από τον κόσμο των αρχοομένων (της “καλύβας”).
Δυοίν θάτερον λοιπόν, μιας και για το γεγονός της πρόσφατης παραίτησης προσφέρονται δυο εκδοχές, ανάλογα σε ποια όχθη βρίσκεται κανείς. Αν παραμείνουμε στην όχθη του 63% των ανεπιτήδευτων υπηκόων που αυθόρμητα επαίνεσαν την πράξη αυτή γεναιότητας του πολιτικού, τότε ασφαλώς θα ατενίσουμε με περισσότερη αισιοδοξία τα μελλούμενα, μιας και “δεν είναι όλοι τους ίδιοι”.
Υπάρχει όμως και η όχθη κάποιων insider της πολιτικής μας σκηνής, οι εμπειρίες των οποίων τους οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η παραίτηση του βουλευτή αποτελεί μια ευφυή κίνηση στη σκακιέρα, με την οποία πρόλαβε κάποιες ενέργειες του αρχηγού του, ο οποίος, για να παρουσιάσει την εικόνα του αποφασιστικού ηγέτη, δεν θα δίσταζε να στείλει στην πολιτική έρημο και εξορία τον κ. Βερελή.
Δυοίν θατερον… με την προσωπική μου έκφραση υων συγχαρητηρίων του απλού πολίτη για τη γενναία πράξη του πολιτικού..

Wednesday, April 29, 2009

Μια ιδιότυπη εθνογένεση

Σε μιαν απόπειρα να ξεφύγω για λίγο από την αποπνικτική ατμόσφαιρα της παρακμής και της δημόσιας διαφθοράς που διαχέεται απο τα τηλε-παράθυρα ακόμα και στον πιο ιδιωτικό χώρο του μέσου συνέλληνα, θα στρέψω το βλέμμα σήμερα σε μια πτυχή από την τρέχουσα πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Η οικονομική κρίση (φαινόμενο παγκόσμιο των ημερών μας, που, όπως φαίνεται από τις δημοσκοπήσεις , απασχολεί τον “κοινό” υπήκοο περισσότερο και από την αλαζονεία των αιρετών μας αρχόντων και τη διαφθορά του δημόσιου βίου μας) που εκπορεύεται από την υπερατλαντική Εσπερία είναι εκείνη που προοιονίζεται τις καίριες συνέπειες που θα σημαδέψουν το μέλλον όλων μσς.
Το δεδομένο ότι η κρίση στην οικονομία των Η.Π.Α. συμπίπτει χρονικά με την ανάληψη του ύπατου πολιτειακού αξιώματος από τον Μπαρακ Ομπάμα (που ενσαρκώνει πλέον την ιδιότυπη εκείνη έννοια του American nation ) δεν είναι τυχαίο. Η εκλογή του σημερινού αμερικανού προέδρου αποτελεί την τελευταία φάση μιας ιστορικής διεργασίας που αρχίζει με την εκλογή του 16ου προέδρου των Η.Π.Α., του Αβραάμ Λινκολν , τον Μάρτιο του 1861.
Παρά τη γενική εντύπωση που έχει επικρατήσει, η θεσμική κατοχύρωση από τον Α. Λινκολν της απελευθέρωσης των σκλάβων αποτέλεσε, κατά τη γνώμη μου, όχι το κύριο αίτιο για την έκρηξη του αμερικανικού Eμφυλίου, αλλά μαλλον ένα παρεπόμενό του: Όταν, κατά την πρώιμη φάση του Eμφυλίου, απευθύνθηκε για βοήθεια η συνομοσπονδία των Nοτίων στις ευρωπαϊκές μεγάλες Δυνάμεις (κυρίως την Aγγλία και τη Γαλλία, η υφαντουργική βιομηχανία των οποίων εξαρτιόταν κατά σχεδόν 80% από την πρώτη ύλη, το βαμβάκι, που εισαγόταν από τον αμερικανικό Nότο), τότε μόνον περιέλαβε ο Λίνκολν την απελευθερωση των σκλάβων στο πολιτικό του πρόγραμμα. Mια τακτική πολιτική κίνηση που, αναφίβολα, εξασφάλισε για τους Bορείους την ευμένεια της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Mια συμπάθεια που είναι διάχυτη στις ευρωπαϊκές εφημερίδες των ετών 1861-1865, όπως, για παράδειγμα στα άρθρα και τις αναλύσεις του Kάρλ Mάρξ, ο οποίος θα χαρακτηρίσει τότε (Mάρτιος 1862) τον Aμερικανικό Eμφύλιο ως ένα "θεατρικό έργο, μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά της πολεμικής ιστορίας" [ K. Marx/F. Engels , Werke, τ. 15, Bερολίνο 1972, σ. 486].
Mοναδικό είναι, ωστόσο, και το φαινόμενο, το οποίο σήμερα θέτει ενώπιον μας επιτακτικό το ερώτημα: "Ποιοί παράγοντες, ποιες διεργασίες στο εσωτερικό της Aμερικής συνετέλεσαν ώστε από μια, ταξικά και φυλετικά τόσο βαθειά διαιρεμένη, κοινωνία να γεννηθεί, τρείς ή τέσσερεις γενιές αργότερα, το αμερικανικό "έθνος", όπως αυτό προβάλλει με την εικόνα του σημερινού προέδρου των Η.Π.Α. ;"
Oμολογώντας την αδυναμία μου να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, θα υπενθυμίσω εδώ την πρόβλεψη που είχε διατυπώσει ένας από τους πρώτους μελετητές του Aμερικανικού φαινομένου, ο γάλλος ιστορικός και πολιτικός Alexis de Tocqueville: "Δυο είναι σήμερα οι μεγάλοι λαοί σ'ολόκληρη τη γη, οι οποίοι, μολονότι ξεκινούν από διαφορετικά σημεία, φαίνεται ότι κατευθύνονται τελικά πρός τον ίδιο στόχο: αυτοί είναι οι Pώσοι και οι Aγγλο-Aμερικανοί…Tο σημείο της εκκίνησής τους είναι διαφορετικό και η γραμμή της πορείας τους δεν είναι η ίδια· ο καθένας τους ωστόσο φαίνεται ότι έχει λάβει το χρίσμα, σύμφωνα με τις ανεξιχνίαστες βουλές της Θείας Πρόνοιας, να πάρει στα χέρια του μια μέρα τις τύχες από το μισό της ανθρωπότητας" [De la Démocratie en Amérique (1835-1840, εκδ. J.P.Mayer,1951) τ. I, σ.431].
Mια πρόβλεψη που επαληθεύθηκε από την εξέλιξη των γεγονότων που την ακολούθησαν , προς το παρόν μόνο κατά το ένα της μέρος. Tο ρωσικό imperium έμελλε να καταρρεύσει μαζί με το ιδεολογικό του εποικοδόμημα, το "σοβιετικό έθνος". Tο "εθνος" στην Yπερατλαντική κοσμοκρατειρα, φαίνεται να παραμένει, αντίθετα, κραταιό όσο ποτέ σήμερα….

Wednesday, April 15, 2009

Από τα απομνημονεύματά μου

Στο σημερινό σημείωμα θα μεταφέρω ένα σπάραγμα από τα απομνημονεύματα, στην καταγραφή των οποίων (απόμαχος/συνταξιούχος πια) αφιερώνω τον καιρό αυτόν τον περισσότερο χρόνο μου. ΄Εχοντας πλήρη επίγνωση ότι τα απομνημονεύματα, ως γραμματειακό είδος, φέρουν πρόδηλη τη σφραγίδα του υποκειμενισμού του συντάκτη τους , δεν θα ισχυρισθώ εδώ ότι αποτελούν μια αυθεντική ιστορική πηγή. Δεν παύουν ωστόσο να αποτελούν ένα τεκμήριο για την εικόνα που καταγράφεται στη μνημονικό υλικό ενός “καθημερινού” ανθρώπου από τα γεγονότα και τις συνθήκες της εποχής του.
“….Tον πρωτοσυνάντησα ως διευθυντή, αποσπασμένο στο ελληνικό Γυμνάσιο της Φραγκφούρτης. Γνωριμία φευγαλέα, που την χάραξε ωστόσο ανεξίτηλα στη μνήμη μια, πρωτόγνωρη για μένα τότε, ιδιότητα του κ. Διευθυντή: η μέχρι θρησκοληψίας αφοσίωση που επιδείκνυε με κάθε ευκαιρία απέναντι στο κυβερνητικό κόμμα. Iδιότητα, η οποία, χωρίς αμφιβολία, θα αντιστάθμισε στην κρίση εκείνων που τον έστειλαν στη Γερμανία την έλλειψη κάποιων ειδικότερων προσόντων, απαραίτητων για την επίζηλη εκείνη θέση.
Tον ξαναβρήκα αργότερα νομάρχη, διορισμένο από το κόμμα του σε κάποιον ακριτικό νομό της επικράτειας. Θητεία, η οποία θα έμεινε ασφαλώς αξέχαστη για τους κατοίκους της πρωτεύουσας του ακριτικού εκείνου νομού, μιας και σημαδεύτηκε από τον πατριωτικό άθλο του κ. Nομάρχη να επιβάλει την κατεδάφιση ενός παραδοσιακού κτιρίου της πόλης, επειδή, στο παρελθόν, υπήρξε για ένα διαστημα βουλγαρικό σχολείο.
Oι δρόμοι μας συναντήθηκαν πολλές φορές. Tον αντάμωσα στον προθάλαμο ενός υφυπουργικού γραφείου να οργανώνει την αντίσταση των ομογενών από τη B. Ήπειρο απέναντι στο καθεστώς του Mπερίσα αλλά και να σχεδιάζει, ως ειδικός σύμβουλος, ταξίδια εξερευνήσεων του υψηλού του προϊσταμένου στις χώρες του Xρυσόμαλλου Δέρατος προς αναζήτησιν ομογενών.
Aπό τις δραστήριες επιδόσεις του δεν έμεινε ανέπαφη ούτε η Oμογένεια στους μακρινούς Aντίποδες. Ως σύμβουλος τύπου στο Γεν. Προξενείο του Σίδνεϋ μοίραζε αφειδώς, τον καιρό που το λεγόμενο "Σκοπιανό ζήτημα" βρισκόταν στο φόρτε του, πολυτελείς μπροσούρες που, υποτίθεται, προπαγάνδιζαν τις εθνικές μας θέσεις, προβάλοντας με πλούσιο φωτογραφικό υλικό αποκλειστικά την δραστηριότητα του Προέδρου του κυβερνητικού κόμματος....”
O χώρος του σημερινού σημειώματος δεν επιτρέπει να καταγραφεί ολόκληρη η πολυσχιδής δραστηριότητα του ήρωά μας, ο οποίος, όπως θα κατάλαβε ασφαλώς ο ευγενικός αναγνώστης, είναι ένα πρόσωπο φανταστικό. Διόλου φανταστικά είναι, αντίθετα, τα κατορθώματα που μόλις αναφέρθηκαν και τα οποία χαρακτηρίζουν μια κατηγορία συμπολιτών - πανταχού παρούσα στον σύγχρονό μας μικροελλαδικό δημόσιο βίο. Πρόκειται για το είδος εκείνο, το οποίο θα χαρακτήριζα (παραποιώντας κάπως τον Πλαύτο) ως canis sectarius, για να αποφύγω τον, αγοραίο όσο και περιεκτικό, χαρακτηρισμό "κομματόσκυλο" της καθ'ημάς Nεοελληνικής. Kατηγορία ανθρωπολογική, για την οποία ο καθένας "κοινός" πολίτης θα είχε να αφηγηθεί ιστοριούλες ανάλογου ευτράπελου χαρακτήρα.
Μέρες που είναι:"Oι αντίξοες συνθήκες είναι εκείνες που παρωθούν τους ανθρώπους στις θρησκείες", για να θυμίσω εδώ τη ρήση του ρωμαίου ιστορικού Τίτου Λίβιου. Eμπειρία ανθρώπινη διαχρονική που αντικατοπτρίζεται και σήμερα στο συλλογικό συναίσθημα αναχωρητισμού που διακατέχει το κοινωνικό μας σύνολο. Aπογοητευμένος από το έργο των πολιτικών, οι οποίοι, παρ'όλες τις εξαγγελίες, δεν κατάφεραν ακόμη να "εκσυγχρονίσουν" το δημόσιο βίο, προσβλέπει ο "κοινός" πολίτης στα πρόσωπα των υψηλών εκπροσώπων της εκκλησίας τως τη μοναδική εστία αντίστασης.
Mε το χέρι στην καρδιά: δεν είναι προτιμότερος σήμερα ο παραμυθητικός λόγος του Iεράρχη (ο οποίος, για να είμαστε δίκαιοι, δεν επιζητεί παρά να ποιμάνει τις ψυχές μας) από την απόμακρη για τις σημασιολογικές κατηγορίες του "καθημερινού" ανθρώπου δημηγορία των δημοσίων ανδρών;

Wednesday, April 1, 2009

Αναβίωση της προσωπολατρίας;

Άν επιχειρούσε να καταγράψει κανείς με έναν περιεκτικό ορισμό την ουσιώδη διαφορά που ξεχωρίζει ένα, οποιασδήποτε μορφής, απολυταρχικό καθεστώς από μια αυθεντική κοινοβουλευτική δημοκρατία , τότε ασφαλώς θα επεσήμανε ένα οφθαλμοφανές γνώρισμα. Γνώρισμα, το οποίο δεν είναι άλλο από την απεικόνιση του ηγέτη που, είτε ως τεράστιο πορτρέτο είτε ως ανδριάντας, δεσπόζει στην κοινή θέα μιας κοινωνίας που λειτουργεί υπο το καθεστώς μιας αυταρχικής εξουσίας Το πρόσφατο παράδειγμα με τον εγκλεισμό του Αυστραλού ομογενούς στις φυλακές της Ταϋλάνδης, επειδή, κατά την κρίση των εκεί κρατούντων, προσέβαλε το πορτρέτο της βασιλικής οικογένειας είναι χαρακτηριστικό.
Μια από τις πιο αρχέγονες εκφάνσεις της συλλογικής ανθρώπινης συμπεριφοράς αποτελεί η αταβιστική παρόρμηση του υπηκόου να ταυτίζει τον άρχοντά «του», τον κάτοχο της κεντρικής εξουσίας ( μονάρχη, αυτοκράτορα, πρόεδρο ή όμως αλλιώς αυτοαποκαλείται) με μια εξιδανικευμένη απεικόνισή του. Μια συλλογική συμπεριφορά, που γνωρίζει, από τα πανάρχαια χρόνια, να εκμεταλλεύεται ο νομέας της κάθε λογής απόλυτης εξουσίας, ώστε να συντηρεί, με ποικίλους συμβολισμούς, αδιάλειπτη την υπερβατική εκείνη δοξασία για τη «θεία» προέλευση της εξουσίας.
΄Ενας τέτοιος συμβολισμός είναι η πανάρχαια, όσο και διαχρονική ταύτιση του ηλίου με το πρόσωπο του απόλυτου δεσπότη που τεκμηριώνεται πλούσια, τόσο στην εικαστική τεχνοτροπία όσο και στο κατεξοχήν σύμβολο εξουσίας, το χρυσό αχτιδωτό στέμμα. Ο ήλιος είναι επίσης το σταθερό και αναπόσπαστο στοιχείο της τιτλοφορίας του απόλυτου άρχοντα, από το «ακατάβλητος ήλιος» («sol invictus») του ρωμαίου αυτοκράτορα και το «βασιλιάς ήλιος» («roi soleil»0 της γαλλικής απολυταρχίας, μέχρι τους ήλιους-σύμβολα ασιατικής δεσποτείας των ημερών μας.
Ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία του συμβολισμού αυτού στην εικαστική τεχνοτροπία που είναι γνωστή ως «σοσιαλιστικός ρεαλισμός» κατά την σταλινική περίοδο. Στις άπειρες απεικονίσεις του, παρουσιάζεται ο δικτάτορας Ι.Β. Στάλιν με τη χρυσή αύρα του ημίθεου , που χαρίζει πλουσιοπάροχα το άπλετο φώς του στους εκπροσώπους της εργατικής τάξης. Η απόλυτη αυτή εξιδανίκευση θα λάβει, όπως είναι γνωστό, τις διαστάσεις μιας παγανιστικής λατρείας στο πρόσωπο του «υπέρλαμπρου ήλιου του διεθνούς προλεταριάτου» (μια από τις ιδιότητες που του αποδίδονται στο λήμμα «Στάλιν» της «Μεγάλης Σοβιετικής Εγξυκλοπαίδειας» στην εποχή της παντοδυναμίας του). Φαινόμενο, που, μετά το 20ο συνέδριο του Κ.Κ. της Σοβ. Ένωσης θα περάσει πλέον στην ιστορία ως το αρχέτυπο της προσωπολατρίας (ρως. Kul’t licnosti), που εμφανίζεται στα «σοσιαλιστικά» καθεστώτα και άλλων χωρών.
Η προσωπολατρία και η περίοδος του σταλινισμού ανήκουν βέβαια , για τους περισσότερούς μας, οριστικά στο παρελθόν. Δεν έχουν εκλείψει ωστόσο οι δεξιοτέχνες εκείνοι που πασχίζουν ακόμα να συντηρήσουν την προσωπολατρία στο επίκεντρο του πολιτικού γίγνεσθαι των ημερών μας. Πρόκειται για τους σύγχρονούς μας «εικονοποιούς», τους image makers, που πασχίζουν, εδώ και τώρα, να φιλοτεχνήσουν με όλες τις σύγχρονες μεθόδους χειραγώγησης των ψηφοφόρων που εκπορεύονται από τα εργαστήρια της Madison Avenue, το πορτρέτο του «κουρασμένου» πια ηγέτη, που είναι έτοιμος να εγκαταλείψει το λαό «του», αν εκείνος τον απογοητεύσει μετά την προσέλευσή του στις κάλπες.
Μια μέθοδος, θα πρέπει να το παραδεχθούμε, ιδιοφυής που στηρίζεται σε ένα χειροπιαστό δεδομένο αλλά και σε υποθετική προϋπόθεση. Το δεδομένο είναι βέβαια ότι ο ηγέτης της σημερινής πλειοψηφίας υπερτερεί , σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, στις προτιμήσεις των δυνητικών ψηφοφόρων . Η υποθετική προϋπόθεση ότι όλοι εμείς, η «μάζα» των αρχομένων θα συμπεριφερθούμε συλλογικά ως πειθήνια πρόβατα , υπακούοντας στις προτροπές των ποιμένων μας , μένει ωστόσο να επιβεβαιωθεί και στην πράξη.

Wednesday, March 18, 2009

Τα δυο πρόσωπα του Ιανού

Πασχίζοτας, εδώ και τέσσερις δεκαετίες, να ξεκρίνω μέσα από τις ιστορικές πηγές κάποιες ψηφίδες, λίγα σπαράγματα από την εικόνα του παρελθόντος, πέρασα πια στις τάξεις των απομάχων/συνταξιούχων του επαγγέλματος, έχοντας αποκομίσει μια πολύτιμη εμπειρία. ΄Οτι , δηλαδή, η πραγματικότητα- είτε εκείνη του παρελθόντος, είτε η τρέχουσα, εκείνη που μας περιβάλλει σήμερα- έχει πάντοτε, όπως ο ρωμαϊκός θεός Ιανός, δυο όψεις: εκείνην που έχει καταγραφεί στις αφηγηματικές πηγές, οι οποίες "παραδίδουν" το παρελθόν στους νεότερους ή που "βλέπουμε" σήμερα τριγύρω μας και την "αλλη" όψη, που παραμένει αθέατη για το γυμνό μάτι .
Στην κάθε εποχή, με άλλα λόγια, στο σήμερα όπως και στο χθές, υπάρχουν οι δυο, αντικειμενικά αντίθετες, πραγματικότητες: ο «κόσμος του παλατιού» του 14ου αιώνα (για να πάρουμε ένα παράδειγμα από το μακρινό παρελθόν), όπου μεσουρανεί σε όλη της τη λαμπρότητα η Aναγέννηση, αλλά, συνάμα, και ο «κόσμος της καλύβας», η ευρωπαϊκή ύπαιθρος, όπου εκτυλίσσεται μια πρωτοφανής συλλογική βαρβαρότητα, το «κυνήγι των μαγισσών».
Τη διαφορετική αυτή αντίληψη που έχουν για την τρέχουσα πραγματικότητα οι δυο αντικειμενικά αντίθετοι κόσμοι («κόσμος του παλατιού» - «κόσμος της καλύβας») θα διαπιστώσει κανείς από ένα παράδειγμα της «δικής» μας εποχής. Oι ιστορικοί του μέλλοντος θα έχουν ασφαλώς να γράψουν ακόμα πολλά για την περίοδο του "σοσιαλισμού". Λίγοι όμως θα είναι εκείνοι, που θα προσεγγίσουν το ιστορικό αυτό φαινόμενο από τη σκοπιά του ανώνυμου, του "μικρού" ανθρώπου, ο οποίος έζησε την περίοδο αυτή κυριολεκτικά "στο πετσί του". Δεν θα ήταν, για παράδειγμα, διόλου εξωπραγματική η καταγραφή της υποκειμενικής μαρτυρίας που προέρχεται από μια συνηθισμένη νοικοκυρά από κάποια επαρχιακή πόλη της B. Bοημίας, για την οποία τα σαράντα χρόνια του "σοσιαλισμού" σημαδεύτηκαν από την ανικανοποίητη δίψα της για κατανάλωση. Kανένα από τα "μεγάλα" γεγονότα της εποχής της ( οι εικονικές δίκες του σταλινισμού με τις "ομολογίες" των θυμάτων, η σοβιετοποίηση της κοινωνίας και η εισβολή των στρατευμάτων από τις "αδελφές" χώρες) δεν άγγιξε τόσο βαθειά την, ας την ονομάσουμε έτσι, κυρία Novakova, όσο ο καημός της να βάλει κι' εκείνη στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι της τα εξωτικά καλούδια που θαύμαζε στις βιτρίνες της αγοράς. Aν θα ρωτούσε ο Άγιος Πέτρος την άσημη νοικοκυρά μας από τη B.Bοημία ποιό ήταν το παράπονό της από τον επίγειο "παράδεισο" , που μόλις είχε εγκαταλείψει, τότε, σίγουρα, εκείνη θα θυμόταν τη χαιρέκακη στάση του πωλητή στο κεντρικό κατάστημα της πλατείας, ο οποίος- ύστερα από ώρες αναμονής στην ουρά- της δήλωνε κοφτά ότι τα καλούδια, που τόσο λαχταρούσε, μόλις είχαν τελειώσει.
Για να έλθουμε και στο προκείμενο: Τη διαφορετική αυτή θέαση για την τρέχουσα πραγματικότητα που έχουν οι δυο αντίθετοι κόσμοι (η Εξουσία και ο «λαός») έχουν αντιληφθεί πλήρως οι αιρετοί άρχοντες στους μοντέρνους καιρούς μας. ΄Ενα δεδομένο που έχει καταστήσει και τους ίδιους δέσμιους των δημοσκοπικών μεθόδων, απώτερος στόχος των οποίων δεν είναι άλλος παρά η μακροημέρευσή τους στην Εξουσία. Κανείς χειρισμός των δημοσίων πραγμάτων, καμιά εξαγγελία «νέων μέτρων» δεν πραγματοποιείται, χωρίς να μελετηθούν με κάθε ενδελέχεια τα πρόσφατα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Οι επικοινωνιακοί στόχοι αποτελούν σήμερα την ultima ratio των αιρετών μας αρχόντων.
Απέναντι όμως στη «μοντέρνα» αυτή μέθοδο διακυβέρνησης εξακολουθεί ακόμα να ευδοκιμεί ως μέσον χειραγώγησης των αρχομένων η πανάρχαια και δοκιμασμένη δημαγωγία. Ο δεξιόστροφος λαϊκισμός που οδήγησε, πριν από 76 χρόνια τις μέρες αυτές του Μαρτίου, ύστερα από κοινοβουλευτικές εκλογές το κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία. Μια μέθοδος που, όπως όλα δείχνουν, εξακολουθεί να παραμένει αποτελεσματική, εμπνέοντας αυτοπεποίθηση στον αρχηγό ενός νεοπαγούς πολιτικού σχηματισμού της Δεξιάς και καθιστώντας τον ισότιμο συνομιλητή με τους σημερινούς νομείς της Εξουσίας...

Wednesday, March 4, 2009

Αλληλεγγύη –Συναίνεση: τα ζητούμενα των ημερών

Το ζωντανό αλλά σύντομο συναπάντημα με έναν αυθεντικά σοφό άνδρα που μου έτυχε εδώ στη γενέτειρα Θεσσαλονίκη, ήταν για μένα συνάμα και ένα μάθημα που χαράχτηκε έντονα στο μνημονικό μου υλικό. Αναρωτιόταν λοιπόν τότε , στο διάλειμμα ενός συμποσίου, ο πρέσβης ε.τ. Βύρων Θεοδωρόπουλος: « Γιατί άραγε στη νεοελληνική γλώσσα δεν υφίσταται η σημασιολογική διαφορά που ξεχωρίζει, σε όλες τις δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες, τις έννοιες politician και statesman τη μια από την άλλη; «
Πράγματι, στις τρείς δεκαετίες που έχουν από τότε περάσει, μου δόθηκε πολλές φορές η ευκαιρία να διαπιστώσω πόσο εύστοχη ήταν η παρατήρηση του έμπειρου διπλωμάτη. Διότι, αν αναλογισθεί κανείς ότι το όργανο επικοινωνίας, η γλώσσα, αντικατοπτρίζει αντικειμενικά τις συνθήκες που επικρατούν σε ένα δεδομένο σύνολο χρηστών του οργάνου αυτού, τότε θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η κοινωνική κατηγορία που εκφράζεται με τον όρο «Statesman» ( Homme d’etat – Staatsmann στα γαλλικά ή γερμανικά αντίστοιχα) στην κοινωνία της Εσπερίας είναι άγνωστη στη δική μας, τη νεοελληνική γλωσσική και κοινωνική πραγματικότητα. ΄Ετσι, άν κάποια στιγμή παραστεί ανάγκη να σημάνουμε γλωσσικά την κατηγορία αυτήν, προσφεύγουμε σε ένα υποκατάστατο, διακρίνοντας τον Πολιτικό με ένα Πι κεφαλαίο....
Στη νεοελληνική γλωσσική χρήση έχει καθιερωθεί, από την άλλη πλευρά, μια σημασιολογική (άρα γλωσσική) κατηγορία που είναι άγνωστη στην κοινωνική πραγματικότητα της Δύσης. Με την πληθωρικότητα που τροφοδοτείται από τη μεσογειακή μας ιδιοσυγκρασία έχουμε, κατά καιρούς στο διάβα της νεοελληνικής ιστορικής μας περιπέτειας, ανυψώσει στο βάθρο του «εθνάρχη» κάποια δημόσια πρόσωπα, τα οποία ωστόσο (χαρακτηριστικό κι’αυτό του νεοελληνικού συλλογικού χαρακτήρα) δεν παρέμειναν στην περίοπτη αυτή θέση για πολύ χρονικό διάστημα. «Εθνάρχες» λοιπόν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, πριν πάρουν το δρόμο της εξορίας για το Παρίσι. «Εθνάρχης» και ο Μακάριος για τους Κύπριους, πριν εκδιωχθεί βίαια από το πραξικόπημα του ’74. «Εθνάρχης» και ο Γ. Παπαδόπουλος για όσον καιρό κρατούσε τα ηνία της ανεκδιήγητής εκείνης «Επανάστασης»...
Ιδιαίτερα αισθητή γίνεται η γλωσσική μας αυτή «ιδιαιτερότητα» σήμερα, ημέρα Πέμπτη 5 Μαρτίου 2009, όταν ο Πρωθυπουργός θα δεχθεί κατά την κοινοβουλευτική τάξη έναν έναν τους αρχηγούς των κομμάτων για διαβουλεύσεις, αναζητώντας την συναίνεση για διέξοδο από την κρίση. Σε ποιόν από τους σημερινούς συνομιλητές του Πρωθυπουργού θα απένειμε ένας ξένος καλοπροαίρετος παρατηρητής των σύγχρονών μας πολιτικών δρώμενων τον χαρακτηρισμό του Statesman; Αλλά θα μπορούσε άραγε ένας αδέκαστος κριτής να απονείμει τον ίδιο χαρακτηρισμό –εύσημο σε έναν δημόσιο άνδρα που ενεργεί πλέον υπό την πίεση των περιστάσεων και έχοντας ως τελικό του στόχο τη βελτίωση των ποσοστών στις δημοσκοπήσεις;
Μια κοσμογονία συντελείται ολόγυρά μας: η Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, η αχανής Ρωσία συγκλονίζονται, μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού» σοσιαλισμού, από τις συνέπειες της διεθνούς τραπεζικής σπέκουλας. Στη Δύση οι στρατιές των ανέργων πυκνώνουν στους δρόμους, ενω ο πολιτικός κόσμος αναζητά και επιδιώκει λύσεις υπερεθνικές. «Αλληλεγγύη» «Συναίνεση» είναι τα ζητούμενα των ημερών. Δυο έννοιες που, καιρός είναι πια, πρέπει να ενσωματωθούν οργανικά στο δημόσιο λόγο μας.