Thursday, August 19, 2010

Ενας γόρδιος δεσμός

΄

Realpolitik (δηλαδή: άσκηση πολιτικής που ανταποκρίνεται στις πραγματικές συνθήκες) ή θωπεία και κατευνασμός των ψηφοφόρων (κοινώς: λαίκισμός) είναι το κλασικό δίλημμα που θα αντιμετωπίσει σε κάποια στιγμή της σταδιοδρομίας του ο αιρετός άρχν, οπολιτικός. ΄Ενα δίλημμα, το οπίο, όπως μας έχουν συνηθίσει, παρακάμπτουν οι πολιτικοί μας, επιλέγοντας, σχεδόν πάντοτε, την οδό της προσφυγής σε ηχηρά ημίμετρα.
Η περίπτωση της άσκησης πολιτικής για την Ανώτατη εκπαίδευση είναι η πλεόν χαρακτηριστική και καθίσταται και πάλι επίκαιρη με τα νέα μέτρα που προαναγγέλλει η αξιότιμη κυρία Υπουργός Παιδείας. Το δίλημμα λοιπόν επανέρχεται, αν δεν κλείσει τα μάτια του κανείς μπροστά σε μια ζοφερή πραγματικότητα, ότι δηλαδή ο ακαδημαϊκός μικρόκοσμος αποτελεί σήμερα μια περιφραγμένη από την τρέχουσα πραγματικότητα γωνιά, όπου, κατά τη γνώμη μου, πραγματώνεται, κάθε μέρα όλο και περισσότερο, μια πανάρχαια ιστορική εμπειρία: ότι οι θεσμοί, όπως και ο ανθρώπινος βίος, υπόκεινται στη φθορά του Xρόνου και ότι μετά την αλκή της νιότης επέρχεται, αναπόδραστα, η παρακμή των γηρατειών.
Tο Πανεπιστήμιο σήμερα έχει και εκείνο ήδη διανύσει την, κοινή για όλους τους θεσμούς, τροχιά. Ένας εκπαιδευτικός θεσμός από το δυτικό Mεσαίωνα, που γνώρισε την ακμή του κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Ήταν τότε που η δομή της Universitas Litterarum ανταποκρινόταν πληρέστερα στο ιδεώδες, όπως το ορίζει ο Karl Jaspers ( "Einführung in die Philosophie", Mόναχο 1957, σ.82): " Tόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο ενός Πανεπιστημίου, όσο περισσότεροι φοιτητές του δεν χειραγωγούνται πνευματικά από τον Kανονισμό Σπουδών,αλλά ακολουθούν την οδό που ανοίγει η ίδια η δική τους διάνοια ".
Πόσο πλησιάζει άραγε η σημερινή πραγματικότητα (με τα αθώα θύματα ενός αλλοπρόσαλου εκπαιδευτικού συστήματος, τους δυστυχείς νεαρούς βλαστούς μας που πέρασαν από την προκρούστειο κλίνη των εισαγωγικών εξετάσεων, για να καταλήξουν, εξαπατημένοι και άβουλοι, στα έδρανα των A.E.I. με μοναδικό πνευματικό τους μπούσουλα το ένα και μοναδικό σύγγραμμα) στο ιδεώδες του ορισμού του γερμανού φιλοσόφου;
Σύμφυτη άρρηκτα με τον πανεπιστημιακό θεσμό είναι και η ελευθερία της από καθέδρας διδασκαλίας. Ένα προνόμιο του διδάσκοντος, το οποίο αποτελούσε, παλαιότερα, το επιστέγασμα ενός παραγωγικού πνευματικού μόχθου. Tην venia legendi, την "άδεια του διδάσκειν", παραχωρούσε η πανεπιστημιακή σχολή μόνον ύστερα από μια σειρά από δοκιμασίες, επιστέγασμα των οποίων αποτελούσε η υφηγεσία. Ένας θεσμός-ασφαλιστική δικλείδα και για τον ίδιο τον υποψήφιο πανεπιστημιακό καθηγητή, ο οποίος, όπως είναι γνωστό, έχει καταργηθεί από την Πολιτεία από το 1982.
Xωρίς να αναφερθώ εδώ στο επίπεδο της επιστημονικής επάρκειας των μελών του προσωπικού που διδάσκει έκτοτε "από καθέδρας" στα Πανεπιστήμιά μας (επίπεδο, άλλωστε, μετρήσιμο από την ποιότητα της πνευματικής παραγωγής που έχει να επιδείξει), θα επισημάνω μόνον στις συνέπειες της ισοπέδωσης ( του "εκδημοκρατισμού" κατά τους τότε και νυν ιθύνοντες) που επέφερε η "μεταρρύθμιση" του '82. Eίναι η πνιγηρή ατμόσφαιρα της "συνομωσίας των μετριοτήτων" που κυριαρχεί στα Aνώτατα Πνευματικά μας Iδρύματα. Mια ατμόσφαιρα που κρατά ερμητικά κλειστές τις θύρες των A.E.I. σε όσους προικισμένους νέους επιστήμονες θα έχουν την αφελή φιλοδοξία να τις κρούσουν, επιδιώκοντας επάξια και εκείνοι μια θέση στις βαθμίδες του διδακτικού τους προσωπικού….
‘ Ενας γόρδιος δεσμός που καλούνται οι αιρετοί μας άρχοντες να λύσουν.

Wednesday, August 4, 2010

Μια νότα αισιοδοξίας: “Η επανάσταση του Αυτονόητου”

“…Oι σημερινοί Ρωμιοί πρέπει να αντικρίσουν το μέλλον, προσπαθώντας να επανακτήσουν την αρχαία εκείνη αρετή, την εργατικότητα και την φιλοπονία που υπήρχε στις ψυ¬χές των Eλλήνων · το αρχαίο πνεύμα των Eλλήνων ".
Μια παραίνεση που περιλαμβάνεται σε επιστολή του μεγάλου ποιητή της Aγγλίας, του John Milton (1608-1674), ο οποίος απαντά με τον τρόπο αυτόν σε εκκλήσεις για την απελευθέρωση του τουρκοκρατούμενου γένους, που θα του απευθύνει από το Παρίσι του Ρισελιέ ένας Αθηναίος της διασποράς, ο Λεονάρδος Φιλαράς. Μια ιστορική μαρτυρία με ιδιαίτερη αξία σήμερα (με τις ειρωνικές αναφορές στην κλασική αρχαιότητα, με τις οποίες διανθίζει ο ξένοςΤύπος τις δυσοιωνες προβλέψεις για την ελληνική Οικονομία), διότι αποτελεί ένα από τα πρώιμα δείγματα της νοοτροπίας που επικρατεί διαχρονικά στην Εσπερία: σε ποιό βαθμό, δηλαδή, είναι οι Νοέλληνες αντάξιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.
Ερώτημα υπαρξιακό για τη σημερινή μας συλλογική οντότητα που απαιτεί μια νηφάλια θεώρηση της μακραίωνης ιστορικής πορείας του Ελλληνισμού. Άν ανατρέξει, λοιπόν, κανείς στον εθνογενετικό μύθο του φύλου των Iώνων, θα διαπιστώσει ότι οι τεχνίτες (οι δημιουργοί ) απαρτίζουν μιαν από τις τέσσσερεις πρωτογενείς κοινωνικές κατηγορίες. Σύμφωνα με τον μύθο αυτόν, όπως τον παραδίδει ο Στράβων, οι τέσσερεις γιοι του επώνυμου γενάρχη Ίωνα ήταν, αντίστοιχα, επικεφαλής των γεωργών, των δημιουργών, των ιεροποιών και των φυλάκων. Ένας μύθος που αντανακλά, χωρίς άλλο, την αρχέγονη αντίληψη για τη συνάφεια της δραστηριότητας του τεχνίτη με το κοινωνικό του σύνολο.
O άνθρωπος ως δημιουργός τόσο στον τομέα του υλικού αλλά και του πνευματικού πολιτισμού αποτελεί ένα ζήτημα που παραμένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος κατά τον 5ο π.X. αιώνα. Φαινόμενο ιστορικό που αντανακλάται και στην ποίηση της εποχής, όπως, για παράδειγμα, στο πρώτο στάσιμον της "Aντιγόνης" του Σοφοκλή: " Πολλά είναι τα θαυμαστά, μα τίποτε πιο θαυμαστό από τον άνθρωπο. Aυτός περνά και πέρα από τον τρικυμισμένο άσπρο πόντο με τις φουρτούνες του νοτιά…και την υπέρτατη θεά, τη Γή, την άφθαρτή κι ακούραστη αυτός καταπονεί οργώνοντας χρονο το χρόνο με αλέτρια " (Aντιγόνη", στ. 331 κ. ε. Μετάφραση Γ. Mαρκαντωνάτου, Aθήνα 1985, σ. 111).
Ένας ύμνος στην ανθρώπινη δημιουργία που καταλήγει ωστόσο με την επισήμανση ότι τόσο τα πνευματικά έργα όσο και τα δημιουργήματα της τεχνολογίας θα πρέπει να εμπνέονται από την αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στο κοινωνικό σύνολο
Μια ιστορική παρακαταθήκη, την οποία, όπως φαίνεται, οι σημερινοί Νεοέλληνες έχουν αποβάλει από τη συλλογική τους συνείδηση: οι αιώνες του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας που μεσολάβησαν από την Κλασική αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχουν σημαδέψει ανεξίτηλα τη συλλογική μας νοοτροπία: το βυζαντινό “σωματείον” και το τουρκικό “esnaf”, κλειστές επαγγελματικές ομάδες που θεραπεύουν εγωιστικά το ίδιο συμφέρον και λειτουργούν ακόμα ως ομάδες πίεσης, περιφρονώντας το κοινωνικό σύνολο.
Το “σωματείον” των ιδιοκτητών φορτηγών αναγκάστηκε (από τις επιταγές της ξενόφερτης “τρωικας”, ας μην το λησμονούμε) να βάλει προς το παρόν την ουρά κάτω από τα σκέλια. Σειρά έχουν τώρα οι αυτόκλητοι “κοινωνικοί αγωνιστές” της Δ.Ε.Η. και τα υπόλοιπα εσνάφια της μικροελλαδικής κοινωνίας.
Θα τους αντιμετωπίσει, άραγε, εξίσου αποτελεσματικά η “επανάσταση του αυτονόητου’ που διακηρύσσουν οι αιρετοί μας άρχοντες;