Wednesday, February 17, 2010

Σημειώσεις στο περιθώριο της τρέχουσας επικαιρότητας

« Ο άνθρωπος είναι, πολλές φορές, ο ίδιος αφεντικό της μοίρας του. Ας μην αναζητούμε λοιπόν, αγαπητέ Βρούτε, το στίγμα του εθελόδουλου σε κάποιο αστρικό μας ζώδιο, αλλά στον ίδιο τον εαυτό μας»
« H Iστορία δεν πράττει τίποτε, δεν διαθέτει κάποιον απερίγραπτο πλούτο δυνατοτήτων, δεν μάχεται αγώνες! Aντίθετα, ο άνθρωπος είναι εκείνος, που ενεργεί, που έχει όλες τις δυνατότητες, που αγωνίζεται· δεν είναι διόλου η "Iστορία", που , σαν να ήταν κάποιο ιδιαίτερο άτομο, μεταχειρίζεται τον άνθρωπο ως μέσον για να επιτύχει τους στόχους της. H Iστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι πράξεις των ανθρώπων, που επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς "
Δυόμισι περίπου αιώνες χωρίζουν χρονικά τα δυο παραπάνω αποσπάσματα. Παραθέματα από δυο γραμματειακά είδη διαφορετικά, που αντανακλούν, ωστόσο, τόσο για τον ποιητή (Σαίξπηρ, «Ιούλιος Καίσαρ»)όσο και για τους δυο νεο -εγελιανούς κοινωνικούς οραματιστές ( K. Mάρξ- Φ. Έγκελς, «H Aγία Oικογένεια») μια ταυτόσημη ανθρωποκεντρική θεώρηση του ιστορικού γίγνεσθαι. Η ελεύθερη ανθρώπινη βούληση που ενεργεί αυτόνομη , η ανθρώπινη πράξη που αναπτύσσεται ελεύθερη από κάποιους υπερβατικούς παράγοντες – μια εμπειρία που επαναλαμβάνεται, καλύπτοντας ολόκληρο το χρονικό φάσμα της ανθρώπινης Ιστορίας, από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι, κυριολεκτικά, τις μέρες μας.
Αφού όμως ο ανθρώπινος παράγων αποτελεί ένα κατεξοχήν γενεσιουργό αίτιο που υπαγορεύει την ιστορική εξέλιξη, θα πρέπει να δεχθούμε ότι στην Ιστορία παραμένει πάντα ανοιχτή μια δυνητική εξέλιξη. Με άλλα λόγια, τα γεγονότα εξελίσσονται ανάλογα με την ενεργό πράξη του ατόμου που είναι και ο εκάστοτε φορέας της Εξουσίας. Το παράδειγμα που χρησιμοποιούμε για την περίπτωση αυτήν είναι, νομίζω, διδακτικό: όταν θέτει κανείς το (ρητορικό) ερώτημα «που θα βρισκόταν η Ελλάδα σήμερα, αν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (senior), δεν ακολουθούσε την πολιτική της ένταξής μας στην τότε ΕΟΚ» θεωρεί ως δεδομένη μια διαφορετική αλληλουχία των γεγονότων που ακολούθησαν μετά την πολιτική πράξη του εν λόγω πολιτικού άνδρα. Μια διαφορετική εξέλιξη, δηλαδή, κατά την τελευταία τριακονταετία της ιστορικής μας περιπέτειας.
Καταμεσίς στη δίνη των γεγονότων μιας ζοφερής πραγματικότητας που μας περιβάλλει, μέσα στην τρέχουσα κρίση που βιώνουμε ως κοινωνικό σύνολο, αποτελεί, νομίζω, μια επιτακτική ανάγκη να προσφύγουμε στην ιστορική εμπειρία και, υπερβαίνοντας τις όποιες μικροκομματικές μας διαφορές ή, ακόμα, και τα όποια επιμέρους συντεχνιακά μας υλικά συμφέροντα, να αξιολογήσουμε την πολιτική πράξη των αιρετών μας αρχόντων και, ανάλογα, να προσαρμόσουμε κι’εμείς ως κοινωνικό σύνολο την συλλογική μας συμπεριφορά.
Άδηλο είναι βέβαια το μέλλον και δυσθεώρητες για τον κοινό πολίτη οι συνέπειες από την πολιτική πράξη των σημερινών αιρετών μας αρχόντων, οι ενέργειες των οποίων μας παρέχουν ωστόσο ένα μέτρο σύγκρισης και για τη δική μας συμπεριφορά ως αρχομένων. Ξεκάθαρη είναι ωστόσο σήμερα η πολιτεία των δυο πρωταγωνιστών της πολιτικής μας σκηνής, οι οποίοι γνώριζαν και οι δυο τους τις συνέπειες της δημοσιονομικής κρίσης που βρίσκεται ήδη σε πλήρη εξέλιξη. Ο ένας, ο προηγούμενος πρωθυπουργός, προτίμησε να ακολουθήσει την οδό των εκλογών και παραμένει έκτοτε ρίψασπις και ιδιοτεύων. Ο έτερος ανήλθε στην εξουσία έχοντας την πρόδηλη πρόθεση να εφαρμόσει τις νεοφιλελεύθερες συνταγές των Βρυξελλών, παραμερίζοντας ακόμα και τις βασικές αρχές της σοσιαλιστικής ιδεολογίας του.
Μια απόπειρα υπέρβασης, μια ρεαλπολιτίκ, την οποία, στους χαλεπούς καιρούς μας, δεν μας μένει παρά να στηρίξουμε με τη στάση μας.

Wednesday, February 3, 2010

Είδωλα και εικόνες

Είδωλα και εικόνες


΄Οσο περνούν οι μέρες, όσο βουλιάζουμε ως κοινωνικό σύνολο ακόμη πιο βαθιά στο τέναγος της πρωτόφαντης οικονομικής κρίσης, τόσο περισσότερο αποκαλύπτονται μπρός στα μάτια του κάθε απλού συνέλληνα όλο και περισσότερες λεπτομέρειες από το τερατούργημα που μας άφησε “πεσκέσι”, εγκαταλειποντας τα δώματα της Εξουσίας, η προηγούμενη κυβέρνηση και ο αρχηγός της. Το μέγεθος του φαινομένου αυτού (στο οποίο στο προσεχές μέλλον θα αναφερόμαστε πλέον χρησιμοποιώντας αυγκεκριμένους τεχνικούς όρους της νομικής επιστήμης) εμφανίστηκε μάλιστα προχθές- με την δραματική έκκληση του σημερινού πρωθυπουργου, στα αισθήματα φιλοπατρίας όλων μας- σε μια πληρέστερη διάσταση.
Τώρα φάνηκε ξεκάθαρα- μετά τη δραματική έκκληση του σημ. Πρωθυπουργού, ο οποίος, ευθαρσώς, πήρε και την ευθύνη για τα αναμφισβήτητα επαχθή μέτρα του Προγράμματος Σταθερότητος- ο αυθεντικός χαρακτήρας της δημόσιας εικόνας που καλλιεργούσε σε όλο το διάστημα της διακυβέρνησής του, ο προηγούμενος αιρετός μας ηγέτης. ΄Ενα στιλ σοβαροφάνειας με εξαγγελίες για κάποιες δραματικές αποφάσεις (“για το καλό” του σημερινού πληθυμού) που όμως δεν παρουσιάστηκαν ποτέ. Η δημόσια εμφάνιση του τέως πρωθυπουργού παρέμεινε, σε όλη τη διάρκεια της πενταετούς θητείας του, ένα εκτόπλασμα, ένα είδωλο χωρις κάποιο αυθεντικό πρωτότυπο. Μια δημόσια εικόνα, την οποία ο τέως πρωθυπουργός αποκαθήλωσε ο ίδιος όταν, προφανώς κουρασμένος από το παιχνίδι, κατάλαβε ότι η κρίση είχε πλέον περάσει από την Κερκοπορτα εντός των τειχών .
Η δημοσιονομική κρίση ( για την οποία δεν θα πρέπει να είμαστε “ευγνώμονες” σε κανέναν άλλον παρά στους ίδιους τους εαυτούς μας και στους αιρετούς άρχοντες που επιλέγουμε) έφερε όμως στο προσκήνιο, με κάποια δηλητηριώδη δημοσιεύματα στον ξένο τύπο, μια πτυχή από τη συλλογική νοοτροπία που, διαχρονικά, χαρακτηρίζει την Εσπερία. Πρόκειται για την εικόνα του “σχισματικού Έλληνα” (Graecus schismaticus) που εκπορεύεται από την παπική ιστοριογραφία και περνά στην ακαδημαϊκή διδασκαλία του μεσαιωνικού πανεπιστημίου της Δύσης.
Μια εικόνα που δεν εκριζώνεται ούτε μετά τη Mεταρρύθμιση, ούτε μετά την εκκοσμίκευση και τον ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό της διανόησης του Διαφωτισμού: η Aνατολή τοποθετείται στον πολιτισμικό χάρτη που χαράσσει η Δύση σε υποδέεστερη μοίρα. Iδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα, όταν η αποικιοκρατική Eυρώπη ασκεί όχι μόνο την εξουσία επί του του 85% της έκτασης του πλανήτη μας αλλά και ελέγχει τη γνώση για τον πολιτισμό, τις γλώσσες και τις “νοοτροπίες” των κατοίκων του επιβάλλει αυτάρεσκα το σχήμα της “προοδευτικής” και “ορθολογιστικής” Δύσης απέναντι στις “οπισθοδρομικές”, “παραδοσιακές” και “μυστικοπαθείς” κοινωνίες της Aνατολής . Στην πολιτισμική αυτή κλίμακα που καθορίζει η Δύση, οι ορθόδοξες κοινωνίες τοποθετούνται στην Aνατολή, σε κάπως υψηλότερη κλίμακα από εκείνες του Iσλάμ και των υπόλοιπων ανατολικών θρησκειών. Aπό τον κανόνα αυτόν δεν μπορεί να εξαιρεθεί ούτε η προοδευτική διανόηση του 19ου αι, η οποία παραμένει δέσμια των βαθεία ριζωμένων στερεοτύπων της Δύσης. Στο φιλοσοφικό σύστημα του Hegel, φερ ειπείν, ο κόσμος των ορθοδόξων σλάβων δεν αποτελεί καν ιστορική κατηγορία, ενώ πρόδηλη είναι στον νεοεγελιανό Marx η ελάχιστη σημασία που αποδίδει στον πολιτισμό και την ιστορική παρουσία των ορθοδόξων ανατολικών Σλάβων.
Μια συλλογική νοοτροπία που διαχρονικά χαρακτηρίζει τη στάση της Εσπερίας απνέναντι μας, την οποία (είναι δυστυχώς αλήθεια) φροντίζουμε και μόνοι μας να διαπορούμε ακέραια...