Wednesday, June 24, 2009

Περί στερεοτύπων

« Προσοχή: Προκαταλήψεις! « είναι ο τίτλος ενός βιβλίου, που κυκλοφόρησε ο Peter Ustinov στη Γερμανία, λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του, το Μάρτιο του 2004. Πρόκειται για μια συλλογή από δοκίμια, όπου το πολυσχιδές πνεύμα του αξέχαστου αυτού comediante οδηγεί τον αναγνώστη τελικά σε ένα δίλημμα, καταδεικνύοντας πόσο ασαφή είναι τα όρια ανάμεσα στη ρεαλιστική πραγματικότητα και τα στερεότυπα που υπαγορεύουν συχνά τη συλλογική μας συμπεριφορά.
«...Κάποτε θα έρθει η μέρα που θα αναγκαστεί κανείς να παραδεχθεί πως όλα τα στερεότυπα, τα κλισε, είναι η πραγματικότητα....» ισχυρίζεται ο Ustinov, όταν αναφέρεται στην κεντρική θέση που κατέχει το συλλογικό στερεότυπο στο διάβα του χρόνου και πώς τελικά το στερεότυπο, το κλισέ, αποτελεί την αυθεντική αφετηρία μιας ιστορικής διεργασίας.
Η τρέχουσα πραγματικότητα και, ιδιαίτερα, τα δρώμενα στο νεοελληνικό μας παλκοσένικο ξανάφεραν στο νου μου το στοχασμό και τα ιδιοφυή επιχειρήματα του κοσμοπολίτη αυτού Βρετανό διανο0ύμενου. Το στερεότυπο της γεροντοφοβίας, για παράδειγμα, που αποτέλεσε το κεντρικό σύνθημα της πολιτιστικής επανάστασης στην μαοϊκή Κίνα αλλά και τον ιδεολογικό πυρήνα στους κόλπους της «γενιάς της αμφισβήτησης» (των «μπίτνικς») των δεκαετιών του ’60 και ’70 στη Δύση, εξακολουθεί και σήμερα, εδώ και τώρα, να «παράγει» ιστορία.
Ο λόγος εδώ, για να επανέλθω για λίγο στο στενό επαγγελματικό μου χώρο, για το σύνδρομο της γεροντοφοβίας που, όπως φαίνεται, διακατέχει κάποιες ακαδημαϊκές προσωπικότητες που κατευθύνουν τις τύχες ενός νεοϊδρυθέντος πανεπιστημιακού τμήματος. Με την εκπεφρασμένη αντίληψη «τόπο στα νιάτα» απέκλεισαν εκ των προτέρων τη μετάκληση , ηλικιωμένων αναγκαστικά, ακαδημαϊκών δασκάλων (που έχουν όμως τις αντίστοιχες περγαμηνές), για να προτιμήσουν νέους στην ηλικία επιστήμονες. Θα μπορέσουν, άραγε, οι φερέλπιδες αυτοί εκλεκτοί των ιθυνόντων στο νέο αυτό τμήμα να ανταποκριθούν στις αυξημένες στο πρόσωπο τους προσδοκίες; Ποια θα είναι η τύχη των νέων παιδιών που, ήδη για δεύτερη ακαδημαϊκή χρονιά, φοιτούν στο νέο αυτό τμήμα; Ερωτήματα που, στο αμέσως προσεχές μέλλον, θα καταστούν ακόμα πιο επιτακτικά...
Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Οταν τα στερεότυπα παύουν πλέον να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και καταντούν «πουκάμισα αδειανά» στη συνεκφορά του δημόσιου λόγου. Όταν τα κομματικά συνθήματα ξεφτίσουν και δεν συγκινούν πια την ευρύτερη κοινωνική μάζα , που είναι και το εκλογικό σύνολο, γίνονται ο βρόχος με την βαριά πέτρα που παρασύρει αυτόν τον ίδιο το φορέα του προοδευτισμού στα τάρταρα της πολιτικής ανυπαρξίας. Η τύχη που επιφύλαξε η πρόσφατη εκλογική ετυμηγορία στον συνασπισμένο πολιτικό φορέα της Αριστεράς είναι χαρακτηριστική.
Η πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση απέδειξε όμως ότι τα στερεότυπα αποτελούν ακόμα, με το κατάλληλο «μάνατζμεντ», ένα προϊόν ευπώλητο που ανταποκρίνεται στη ζήτηση της εγχώριας αγοράς μας, αποφέροντας στον πραματευτή του κέρδη που αντιστοιχούν σε μια ευλογία από ψήφους. Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά αμφιβολία ότι η καμπάνια με τα στερεότυπα, τα slogans,, που πλασάρισε στην εγχώρια αγορά το κατ’εξοχήν κόμμα του δεξιού λαϊκισμού στέφθκε από μια πλήρη επιτυχία.
Τα στερεότυπα στις μέρες μας έχουν υποκαταστήσει τον πολιτικό λόγο αλλά και αυτήν την ίδια την πολιτική πράξη

Wednesday, June 10, 2009

Μετεκλογικό

Η επικαιρότητα, που προσδιορίζει τη θεματολογία των σημειωμάτων αυτών, θα μας κρατήσει σήμερα στην μετεκλογική ατμόσφαιρα. Χωρίς φιλοδοξίες ενος εμβριθούς εκλογο-αναλυτή (ο νεολογισμός υπαγορεύεται από το φαινόμενο των ημερών, με τους “ειδικούς” να έχουν ξεφυτρώσει σαν μανιτάρια από τα τηλεοπτικά παράθυρα), θα πασχίσω εδώ να καταγράψω τις εντυπώσεις που αποκόμισε από το κεντρικό γεγονός των ημερών αυτών, ο “κοινός” συνέλληνας.
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο που προέκυψε από την προχθεσινή κάλπη είναι ασφαλώς το ποσοστό των δυνητικών ψηφοφόρων που, τελικά, της γύρισαν την πλάτη: 47% αποχή- ποσοστό πρωτόγνωρο, ακόμα και για τις “χαλαρές” Ευρωεκλογές. Δεδομένο, το οποίο έσπευσε η λογική των δυο μεγάλων κομμάτων εξουσίας να ερμηνεύσει με τον ίδιο τρόπο: συμφώνησαν δηλαδή οι εκλογολόγοι και των δυο κομμάτων ότι το ποσοστό που δεν προσήλθε στο μαντρί με την κάλπη, τα απολωλώτα πρόβατα, είναι ένα εκατομμύριο πικραμένοι και απογοητευμένοι Νεοδημοκράτες που τιμώρησαν έτσι ή, κατά μιαν άλλη εκδοχή, “έστειλαν μήνυμα” στον ύπατο πομενάρχη και τους λοιπόυς άρχοντες που τον περιστοιχίζουν .
Αν ενστερνισθεί κανείς τη λογική αλλά και τη νοοτροπία που χαρακτηρίζει τους θιασώτες της (κομματικής) αυτής ερμηνείας, τότε βέβαια, ως οπαδός της σημερινής Αξιωματικής αντιπολίτευσης, θα πανηγυρίζει για τη νίκη του κόμματός του. Ο νεοδημοκράτης θα θεωρήσει, από τη δική του πλευρά, ότι “εισέπραξε το μήνυμα “ των πικραμένων οπαδών, σπεύδοντας να παροτρύνει την ηγεσία (τον ύπατο πομενάρχη και τος περι αυτον μεγαλο-τσελιγκάδες) να λάβει μέτρα, ώστε τα πρόβατα-οπαδοί να επιστρέψουν στο κομματικό μαντρί.
Παρόμοιες ερμηνείες όμως, που κατά κόρον λανσάρονται τηλεοπτικώς τις μέρες αυτές, εκλαμβάνουν a priori το σύνολο των πολιτών ως ένα άβουλο εκλογικό “σώμα”. Θεώρηση, κατά τη γνώμη μου, βαθύτατα περιφρονητική τόσο απέναντι στην ελεύθερη βούληση του μεμονωμένου πολίτη, όσο και στη συλλογική βούληση , την volonte generale, του κοινωνικού συνόλου. Θεώρηση για την οποία οι πολίτες δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι “νεκρές ψυχές”, ένας αριθμών ανώνυμων σκλάβων που ο κομματάρχης, όπως ο πανούργος ήρωας του Ν. Γκόγκολ, μπορεί να διαθέτει στην αγορά όπως ταιριάζει στα δικά του συμφέροντα.
Το μεγάλο ποσοστό της αποχής αντικατοπτρίζει, κατά τη γνώμη μου, κατά κύριο λόγο ένα γενικότερο φαινόμενο. Η αποχή από την κάλπη είναι μια από τις ενδείξεις για την κρίση που αντιμετωπίζει γενικότερα το σύστημα κοινοβολευτικής εκπρσώπησης: τα κόμματα , ως οι κατεξοχήν εκφραστές του συστήματος αυτού, δεν μπορούν πλέον, με τον “ξύλινο” λόγο τους, να ταυτιστούν με τις έγνοιες, τις προσδοκίες αλλά και τις αισθητικές κατηγορίες του “καθημερινού” πολίτη.
Μια από τις “παράπλευρες” συνέπειες της πρόσφατης εκλογικής αναμέτρησης, μια νεοελληνική αποκλειστικότητα, θα έλεγε κανείς, αποτελεί ο θρίαμβος (εδώ επειδή η λέξη κυριολεκτεί, δεν χρειάζονται εισαγωγικά), ενός από τα μικρά κόμματα. Χωρίς να επιχειρήσω εδώ κάποια ανάλυση για τις αιτίες ανόδου του ΛΑΟΣ (κάτι έχω γράψει σε παλαιότερα σημειώματα), θα παραμείνω εδώ στη σκοπιά του “καθημερινού” πολίτη, για να καταγράψω απλώς το θαυμασμό μου για το κατόρθωμα του νοικοκύρη, που δεν είναι βέβαια κανείς άλλος από τον Πρόεδρό του.
Κατόρθωμα που θυμίζει την εποποιία του τετραπέρατου Ρωμιού που, έχοντας “γραδάρει” τις προτιμήσεις μιας ντόπιας αγοράς, έστησε μόνος του μια πετυχημένη επιχείρηση. ΄Ενα έργο-προσωπικός άθλος του δημιουργου του, το μέλλον του οποίου είναι, όπως συμβαίνει πάντα, άρρηκτα συνδεδεμένο με την προσωπική ιστορία του ιδρυτή και ιδιοκτήτη του…