Wednesday, March 18, 2009

Τα δυο πρόσωπα του Ιανού

Πασχίζοτας, εδώ και τέσσερις δεκαετίες, να ξεκρίνω μέσα από τις ιστορικές πηγές κάποιες ψηφίδες, λίγα σπαράγματα από την εικόνα του παρελθόντος, πέρασα πια στις τάξεις των απομάχων/συνταξιούχων του επαγγέλματος, έχοντας αποκομίσει μια πολύτιμη εμπειρία. ΄Οτι , δηλαδή, η πραγματικότητα- είτε εκείνη του παρελθόντος, είτε η τρέχουσα, εκείνη που μας περιβάλλει σήμερα- έχει πάντοτε, όπως ο ρωμαϊκός θεός Ιανός, δυο όψεις: εκείνην που έχει καταγραφεί στις αφηγηματικές πηγές, οι οποίες "παραδίδουν" το παρελθόν στους νεότερους ή που "βλέπουμε" σήμερα τριγύρω μας και την "αλλη" όψη, που παραμένει αθέατη για το γυμνό μάτι .
Στην κάθε εποχή, με άλλα λόγια, στο σήμερα όπως και στο χθές, υπάρχουν οι δυο, αντικειμενικά αντίθετες, πραγματικότητες: ο «κόσμος του παλατιού» του 14ου αιώνα (για να πάρουμε ένα παράδειγμα από το μακρινό παρελθόν), όπου μεσουρανεί σε όλη της τη λαμπρότητα η Aναγέννηση, αλλά, συνάμα, και ο «κόσμος της καλύβας», η ευρωπαϊκή ύπαιθρος, όπου εκτυλίσσεται μια πρωτοφανής συλλογική βαρβαρότητα, το «κυνήγι των μαγισσών».
Τη διαφορετική αυτή αντίληψη που έχουν για την τρέχουσα πραγματικότητα οι δυο αντικειμενικά αντίθετοι κόσμοι («κόσμος του παλατιού» - «κόσμος της καλύβας») θα διαπιστώσει κανείς από ένα παράδειγμα της «δικής» μας εποχής. Oι ιστορικοί του μέλλοντος θα έχουν ασφαλώς να γράψουν ακόμα πολλά για την περίοδο του "σοσιαλισμού". Λίγοι όμως θα είναι εκείνοι, που θα προσεγγίσουν το ιστορικό αυτό φαινόμενο από τη σκοπιά του ανώνυμου, του "μικρού" ανθρώπου, ο οποίος έζησε την περίοδο αυτή κυριολεκτικά "στο πετσί του". Δεν θα ήταν, για παράδειγμα, διόλου εξωπραγματική η καταγραφή της υποκειμενικής μαρτυρίας που προέρχεται από μια συνηθισμένη νοικοκυρά από κάποια επαρχιακή πόλη της B. Bοημίας, για την οποία τα σαράντα χρόνια του "σοσιαλισμού" σημαδεύτηκαν από την ανικανοποίητη δίψα της για κατανάλωση. Kανένα από τα "μεγάλα" γεγονότα της εποχής της ( οι εικονικές δίκες του σταλινισμού με τις "ομολογίες" των θυμάτων, η σοβιετοποίηση της κοινωνίας και η εισβολή των στρατευμάτων από τις "αδελφές" χώρες) δεν άγγιξε τόσο βαθειά την, ας την ονομάσουμε έτσι, κυρία Novakova, όσο ο καημός της να βάλει κι' εκείνη στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι της τα εξωτικά καλούδια που θαύμαζε στις βιτρίνες της αγοράς. Aν θα ρωτούσε ο Άγιος Πέτρος την άσημη νοικοκυρά μας από τη B.Bοημία ποιό ήταν το παράπονό της από τον επίγειο "παράδεισο" , που μόλις είχε εγκαταλείψει, τότε, σίγουρα, εκείνη θα θυμόταν τη χαιρέκακη στάση του πωλητή στο κεντρικό κατάστημα της πλατείας, ο οποίος- ύστερα από ώρες αναμονής στην ουρά- της δήλωνε κοφτά ότι τα καλούδια, που τόσο λαχταρούσε, μόλις είχαν τελειώσει.
Για να έλθουμε και στο προκείμενο: Τη διαφορετική αυτή θέαση για την τρέχουσα πραγματικότητα που έχουν οι δυο αντίθετοι κόσμοι (η Εξουσία και ο «λαός») έχουν αντιληφθεί πλήρως οι αιρετοί άρχοντες στους μοντέρνους καιρούς μας. ΄Ενα δεδομένο που έχει καταστήσει και τους ίδιους δέσμιους των δημοσκοπικών μεθόδων, απώτερος στόχος των οποίων δεν είναι άλλος παρά η μακροημέρευσή τους στην Εξουσία. Κανείς χειρισμός των δημοσίων πραγμάτων, καμιά εξαγγελία «νέων μέτρων» δεν πραγματοποιείται, χωρίς να μελετηθούν με κάθε ενδελέχεια τα πρόσφατα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Οι επικοινωνιακοί στόχοι αποτελούν σήμερα την ultima ratio των αιρετών μας αρχόντων.
Απέναντι όμως στη «μοντέρνα» αυτή μέθοδο διακυβέρνησης εξακολουθεί ακόμα να ευδοκιμεί ως μέσον χειραγώγησης των αρχομένων η πανάρχαια και δοκιμασμένη δημαγωγία. Ο δεξιόστροφος λαϊκισμός που οδήγησε, πριν από 76 χρόνια τις μέρες αυτές του Μαρτίου, ύστερα από κοινοβουλευτικές εκλογές το κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία. Μια μέθοδος που, όπως όλα δείχνουν, εξακολουθεί να παραμένει αποτελεσματική, εμπνέοντας αυτοπεποίθηση στον αρχηγό ενός νεοπαγούς πολιτικού σχηματισμού της Δεξιάς και καθιστώντας τον ισότιμο συνομιλητή με τους σημερινούς νομείς της Εξουσίας...

Wednesday, March 4, 2009

Αλληλεγγύη –Συναίνεση: τα ζητούμενα των ημερών

Το ζωντανό αλλά σύντομο συναπάντημα με έναν αυθεντικά σοφό άνδρα που μου έτυχε εδώ στη γενέτειρα Θεσσαλονίκη, ήταν για μένα συνάμα και ένα μάθημα που χαράχτηκε έντονα στο μνημονικό μου υλικό. Αναρωτιόταν λοιπόν τότε , στο διάλειμμα ενός συμποσίου, ο πρέσβης ε.τ. Βύρων Θεοδωρόπουλος: « Γιατί άραγε στη νεοελληνική γλώσσα δεν υφίσταται η σημασιολογική διαφορά που ξεχωρίζει, σε όλες τις δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες, τις έννοιες politician και statesman τη μια από την άλλη; «
Πράγματι, στις τρείς δεκαετίες που έχουν από τότε περάσει, μου δόθηκε πολλές φορές η ευκαιρία να διαπιστώσω πόσο εύστοχη ήταν η παρατήρηση του έμπειρου διπλωμάτη. Διότι, αν αναλογισθεί κανείς ότι το όργανο επικοινωνίας, η γλώσσα, αντικατοπτρίζει αντικειμενικά τις συνθήκες που επικρατούν σε ένα δεδομένο σύνολο χρηστών του οργάνου αυτού, τότε θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η κοινωνική κατηγορία που εκφράζεται με τον όρο «Statesman» ( Homme d’etat – Staatsmann στα γαλλικά ή γερμανικά αντίστοιχα) στην κοινωνία της Εσπερίας είναι άγνωστη στη δική μας, τη νεοελληνική γλωσσική και κοινωνική πραγματικότητα. ΄Ετσι, άν κάποια στιγμή παραστεί ανάγκη να σημάνουμε γλωσσικά την κατηγορία αυτήν, προσφεύγουμε σε ένα υποκατάστατο, διακρίνοντας τον Πολιτικό με ένα Πι κεφαλαίο....
Στη νεοελληνική γλωσσική χρήση έχει καθιερωθεί, από την άλλη πλευρά, μια σημασιολογική (άρα γλωσσική) κατηγορία που είναι άγνωστη στην κοινωνική πραγματικότητα της Δύσης. Με την πληθωρικότητα που τροφοδοτείται από τη μεσογειακή μας ιδιοσυγκρασία έχουμε, κατά καιρούς στο διάβα της νεοελληνικής ιστορικής μας περιπέτειας, ανυψώσει στο βάθρο του «εθνάρχη» κάποια δημόσια πρόσωπα, τα οποία ωστόσο (χαρακτηριστικό κι’αυτό του νεοελληνικού συλλογικού χαρακτήρα) δεν παρέμειναν στην περίοπτη αυτή θέση για πολύ χρονικό διάστημα. «Εθνάρχες» λοιπόν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, πριν πάρουν το δρόμο της εξορίας για το Παρίσι. «Εθνάρχης» και ο Μακάριος για τους Κύπριους, πριν εκδιωχθεί βίαια από το πραξικόπημα του ’74. «Εθνάρχης» και ο Γ. Παπαδόπουλος για όσον καιρό κρατούσε τα ηνία της ανεκδιήγητής εκείνης «Επανάστασης»...
Ιδιαίτερα αισθητή γίνεται η γλωσσική μας αυτή «ιδιαιτερότητα» σήμερα, ημέρα Πέμπτη 5 Μαρτίου 2009, όταν ο Πρωθυπουργός θα δεχθεί κατά την κοινοβουλευτική τάξη έναν έναν τους αρχηγούς των κομμάτων για διαβουλεύσεις, αναζητώντας την συναίνεση για διέξοδο από την κρίση. Σε ποιόν από τους σημερινούς συνομιλητές του Πρωθυπουργού θα απένειμε ένας ξένος καλοπροαίρετος παρατηρητής των σύγχρονών μας πολιτικών δρώμενων τον χαρακτηρισμό του Statesman; Αλλά θα μπορούσε άραγε ένας αδέκαστος κριτής να απονείμει τον ίδιο χαρακτηρισμό –εύσημο σε έναν δημόσιο άνδρα που ενεργεί πλέον υπό την πίεση των περιστάσεων και έχοντας ως τελικό του στόχο τη βελτίωση των ποσοστών στις δημοσκοπήσεις;
Μια κοσμογονία συντελείται ολόγυρά μας: η Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, η αχανής Ρωσία συγκλονίζονται, μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού» σοσιαλισμού, από τις συνέπειες της διεθνούς τραπεζικής σπέκουλας. Στη Δύση οι στρατιές των ανέργων πυκνώνουν στους δρόμους, ενω ο πολιτικός κόσμος αναζητά και επιδιώκει λύσεις υπερεθνικές. «Αλληλεγγύη» «Συναίνεση» είναι τα ζητούμενα των ημερών. Δυο έννοιες που, καιρός είναι πια, πρέπει να ενσωματωθούν οργανικά στο δημόσιο λόγο μας.