Thursday, June 26, 2008

Βίοι παράλληλοι

«Οι άνθρωποι είναι, κάποιες στιγμές, αφεντικά της μοίρας τους: Το λάθος, αγαπητέ Βρούτε, δεν βρίσκεται στ' αστέρια μας, αλλά στους ίδιους μας τους εαυτούς, που παραμένουν υποτελείς και δέσμιοι»

Σέξπιρ, «Ιούλιος Καίσαρ», πράξη 1η, σκ. β'

Επαναλαμβάνεται η Ιστορία; Ερώτημα στο οποίο έχουν στο παρελθόν αποπειραθεί να απαντήσουν πολλοί: άλλοι αρνητικά, άλλοι θετικά και κάποιοι παραλλάσσοντας τη δομή αυτού του ίδιου του ερωτήματος (όπως, για παράδειγμα, «η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα»). Ενα ερώτημα, ωστόσο, που δεν απασχολεί τους «επαγγελματίες» ιστορικούς, πολλοί από τους οποίους έχουν υπόψη τους το αξίωμα που διατύπωσε ο Μακιαβέλι στις «Φλωρεντινές ιστορίες» του. Οτι δηλαδή στην Ιστορία, όταν συντρέχουν ομοειδείς γενεσιουργοί παράγοντες, εμφανίζονται φαινόμενα που έχουν μεταξύ τους μια σχέση αναλογίας, παρά τη χρονική απόσταση που μπορεί να χωρίζει το ένα από το άλλο.

Στην κατηγορία της ιστορικής αναλογίας εντάσσονται και οι «βίοι παράλληλοι». Η πολιτεία δηλαδή ατόμων, τα οποία, έχοντας περάσει τα ίδια βιώματα, ενεργούν κατόπιν με τον ίδιο τρόπο. Ανατρέχοντας δέκα αιώνες πίσω, στο βυζαντινό μας παρελθόν, θα διαπιστώσει κανείς ότι σήμερα, με τα όσα συμβαίνουν στην κορυφή ενός από τα δύο σύγχρονά μας κόμματα εξουσίας, είμαστε μάρτυρες ακόμα μιας ιστορικής αναλογίας. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στο μακρινό εκείνο παρελθόν.

Δύο εκ διαμέτρου, ως προς την ψυχοσύνθεση αλλά και τα φυσικά τάλαντα, αντίθετες προσωπικότητες ήταν ο ιδρυτής της μακεδονικής δυναστείας Βασίλειος Α' και ο πρωτότοκος γιος του Λέων. Τραχύς και άξεστος ο πρώτος, ένας απαίδευτος νεαρός με σκοτεινή καταγωγή από τα ενδότερα της Θράκης. Πανούργος και ευφυής που, από τις παλαίστρες της Βασιλεύουσας, ανέβηκε στον θρόνο δολοφονώντας τον ευεργέτη του (867). Λόγιος που μαθήτευσε κοντά στον Μέγα Φώτιο ο δεύτερος· ένας εστεμμένος, ο οποίος, με τα συγγραφικά του πονήματα αλλά και τα ποιήματά του, αναφέρεται στις δέλτους της Ιστορίας με το προσωνύμιο «Σοφός».

Τη διάσταση της σχέσης ανάμεσα στον αυταρχικό πατέρα και στον ευαίσθητο γιό την περιγράφει ο ίδιος ο Λέων σε μια αφήγησή του προς τον μετέπειτα πατριάρχη Ευθύμιο: «...αγνοεί η αγιωσύνη σου τα όσα στυγηρά έχω υποφέρει από τη σύζυγό μου» (τη Θεοφανώ, την οποία είχε πολύ νέος παντρευτεί ο Λέων, όχι με τη θέλησή του, αλλά « δεδοικώς τον πατέρα») «...η οποία πήγε στον μακαρίτη πατέρα μου και "έπλεξε μια ολόκληρη ιστορία ότι δήθεν συνευρίσκομαι με τη θυγατέρα του Ζαούτση, τη Ζωή. Και εκείνος, όπως συνήθιζε άλλωστε, χωρίς δεύτερη κουβέντα, στράφηκε εναντίον μου... με άρπαξε από τη γενειάδα και με έριξε καταγής και, γρονθοκοπώντας και προπηλακίζοντάς με, με κατέστησε αιμόφυρτο... [ Βίος Ευθυμίου, κεφ. VII, 8, σ. 20-21]

Μια ζωντανή περιγραφή από το ίδιο το θύμα, το οποίο θα πάρει την εκδίκησή του, αμέσως μετά την αποχώρηση του πατέρα-αφέντη από τα εγκόσμια. Ετσι, η πρώτη επίσημη πράξη του Λέοντος, ως αυτοκράτορος πλέον, θα είναι να «τα αλλάξει όλα», ακυρώνοντας το έργο του Βασιλείου και να διατάξει την, με κάθε επιδεικτική επισημότητα και μεγαλοπρέπεια, μετακομιδή των λειψάνων του δολοφονημένου από τον Βασίλειο, αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, όπου βρίσκονταν και οι βασιλικοί τάφοι...

Μια περίπτωση από το μακρινό ιστορικό παρελθόν, που θα μπορούσε να είχε επικαλεστεί και ο ίδιος ο πατέρας της Ψυχανάλυσης, όταν περιέγραφε το «σύνδρομο της πατροκτονίας» που κατατρύχει τον καταπιεσμένο από τον «πατέρα-αφέντη» διάδοχο της πατρώας εξουσίας. Του βασιλικού θρόνου στο μακρινό παρελθόν - της προεδρίας ενός πολιτικού κόμματος στους «μοντέρνους καιρούς» μας.

Thursday, June 12, 2008

Η πάλη των γενεών

Αν κάποτε, στο απώτερο μέλλον, επιχειρούσε κάποιος ερευνητής να αξιολογήσει ως ιστορικά φαινόμενα τα όσα συμβαίνουν σήμερα στα πανεπιστήμιά μας, θα επαναδιατύπωνε ενδεχομένως το κλασικό μαρξιστικό αξίωμα από το «Ιστορία είναι η πάλη των τάξεων» σε «Ιστορία είναι η πάλη των γενεών». Πράγματι, ως κυρίαρχος παράγοντας της τρέχουσας νεοελληνικής πραγματικότητας αναδείχθηκε, μέσα από τις τηλεοπτικές εικόνες της σύγκρουσης, το χάσμα των γενεών: η αντίθεση ανάμεσα σε «πατέρες» και «γιους» και, ιδιαίτερα, η διαρκής τάση των πρώτων να εξαπατήσουν τους βλαστούς τους, προσφέροντάς τους ένα σκοτεινό και χωρίς προοπτικές μέλλον.

Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών αποτελούν αναμφίβολα τη μοιραία έκβαση μιας μακροχρόνιας προσπάθειας εξαπάτησης από τη μεριά της εξουσίας. Αδιαφορώντας για το θεμελιώδες δικαίωμα των υπηκόων να επιλέξουν οι ίδιοι την οδό της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, υποβαθμίζουν επί μια σειράν ετών οι αιρετοί μας άρχοντες -υπακούοντας στη δική τους λογική και μόνον- τις πανεπιστημιακές σπουδές, με αποτέλεσμα να εξισώσουν πλέον τα πτυχία των ΑΕΙ με εκείνα των ΤΕΙ.

Η υποβάθμιση των πανεπιστημιακών σπουδών είναι ένα έργο μακροσκελές, την τελική του πράξη, το φινάλε του οποίου παρακολουθούμε στις μέρες μας. Πριν από την ισοπέδωση με τα ΤΕΙ, φρόντισε η παράταξη, που είχε μέχρι το 2004 την εξουσία, να υποβαθμίσει με διάφορα νομοθετήματα τα πανεπιστήμια, καταργώντας, στο όνομα ενός νεφελώδους δημοκρατισμού, κάθε έννοια αξιοκρατίας. Μια ιστορία θλιβερή, η αφήγηση της οποίας ίσως αποτελέσει έργο κάποιων ιστορικών στο μέλλον.

Η αντίδραση των νέων απέναντι στην υποβάθμιση των πανεπιστημιακών σπουδών αποτελεί τη συλλογική τους αντίσταση απέναντι σε μια ενέργεια αυταρχική. Μια πολιτική η οποία πληγώνει καίρια το στοιχειώδες δικαίωμα χιλιάδων νέων ανθρώπων στα πανεπιστήμια και τα πολυτεχνεία, οι οποίοι κατατάσσονται αυθαίρετα, με τα υποβαθμισμένα πτυχία, από τη μια μέρα στην άλλη σε μιαν επαγγελματική, άρα και κοινωνική κατηγορία, που οι ίδιοι δεν έχουν επιλέξει. Την ελεύθερη επιλογή του επαγγέλματος, το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα του ελεύθερου πολίτη, προσβάλλουν, επί δεκαετίες τώρα, με τις ενέργειές τους οι ιθύνοντες. Μια πρακτική, τα επακόλουθα της οποίας προβάλλουν από τις τηλεοπτικές εικόνες των συγκρούσεων στα πανεπιστήμια σήμερα.

Αν, όμως, η παρακμή, το μαράζωμα του ελληνικού πανεπιστημίου είναι το επακόλουθο της ανικανότητας, αλλά και της κουτοπονηριάς των δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, δεν είναι άμοιρες των ευθυνών και οι μικρότερες κομματικές παρατάξεις. Οι προπηλακισμοί αλλά και οι βιαιοπραγίες κατά των πρυτάνεων, ο εγκλεισμός στις αίθουσες και η στέρηση, έστω και για λίγο, της ελευθερίας των διδασκόντων, η διατάραξη εκ των έσω της ακαδημαϊκής ελευθερίας και η παρεμπόδιση της ελεύθερης έκφρασης στις γενικές συνελεύσεις και στη σύγκλητο, όλα αυτά αποτελούν την αντίδραση της εξαπατημένης νεολαίας. Αντίδραση, η οποία βέβαια βρίσκεται πέρα από κάθε όριο συλλογικής δημοκρατικής συμπεριφοράς.

«Party is organized opinion». Τη ρήση αυτή του Ντισραέλι επιβεβαίωσε με τη στάση του κατά τις μέρες αυτές ένα από τα μικρότερα κόμματα του Κοινοβουλίου μας. Σε μια έξαρση αριστερής λαϊκίστικης ρητορείας, έσπευσε, κυρίως μέσω του νεαρού αρχηγού του, το κόμμα εκείνο (που βλέπει πρόσφατα να αυγατίζουν τα ποσοστά του στις δημοσκοπήσεις) να συμπαραταχθεί ιδεολογικά με τους πρωταιτίους των βιαιοτήτων στα πανεπιστήμια.

Κόμματα εξουσίας - κόμματα αριστερής ρητορείας. Εδώ ίσως ταιριάζουν τα λόγια του μεγάλου Αλεξανδρινού, ότι δηλαδή «βλάπτουν και οι δυο εξίσου την Αποικίαν».