Wednesday, December 24, 2008

Ρεάλπολιτικ

Στις 23 Δεκεμβρίου και με αφορμή τα εννενηκοστά γενέθλιά του, έδωσε ο τ. καγκελάριος Χέλμουτ Σμιτ μια συνένευξη στη γερμανική τηλεόραση, στην οποία, μεταξύ των άλλων , προσδιόρισε τις δυο ανθρωπολογικές κατηγορίες των πολιτικών ανδρών .“Υπάρχουν”, ειπε “ οι ολίγοι εκείνοι, οι οποίοι διαθέτουν το χάρισμα του ηγέτη και υπάρχουν και οι άλλοι που, χωρίς απαραίτητα να προσελκύουν με τα φυσικά τους προσόντα τις μάζες, διαθέτουν ωστόσο την αίσθηση για την ρεάπολιτικ. Οι πρώτοι θα περάσουν στις σελίδες της Ιστορίας, χωρίς να έχουν απαραίτητα ευεργετήσει τους συνανθρώπους τους. Οι δεύτεροι ίσως παραμείνουν τελικά αφανείς αλλά οπωσδήποτε χρήσιμοι για το κοινωνικό σύνολο σε μια δεδομένη στιγμή” .
Σε τούτες τις μέρες μας που ένας στην κυριολεξια θεομπαίχτης ρασοφόρος αποδείχτηκε τελικά υπέρτερος σε ρεαλισμό από πολλούς πολιτικούς μας, είναι, νομίζω, χρήσιμο να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας τη σημασία του τεχνικού αυτού όρου και να αναλογισθούμε αν οι σημερινοί μας πολιτικοί άρχοντες είναι ικανοί να τον εφαρμόσουν στην πράξη.
O όρος "ρεάλπολιτίκ" ( η πατρότητα του οποίου θα πρεπει να αποδοθεί, κατά πάσαν πιθανότητα, στον καγκελλάριο Bίσμαρκ) σημαίνει τον πολιτικό ρεαλισμό, τον προσανατολισμό, δηλαδή, της πολιτικής πράξης όχι σε κάποιες υπερβατικές κατηγορίες (όπως, για παράδειγμα,τη "Θεία Bούληση") ή ιδεολογικά αξιώματα (π.χ. : "το εθνικό συμφέρον" ως ύψιστη αρχή), αλλά στις αντικειμενικές συνθήκες τις τρέχουσας πραγματικότητας. Oι θεωρητικές καταβολές του πολιτικού ρεαλισμού, που έχει επικρατήσει ως σχολή σκέψης κατά τη νεότερη και πρόσφατη περίοδο, είναι τόσο παλαιές όσο και αυτός ο ίδιος ο γραπτός πολιτικός στοχασμός: από τη συγγραφή του "Πελοποννησιακού Πολέμου" από τον Θουκυδίδη (περ. 460-400 π.X.) μέχρι τα θεωρητικά συγγράμματα του Mακιαβέλι (1469-1527) και του Thomas Hobbes (1588-1679).
Δυο είναι οι παράγοντες, τους οποίους προϋποθέτει εξ υπαρχής ως δεδομένους ο πολιτικός ρεαλισμός: ότι, πρώτον, εκείνος ο οποίος χαράσσει την ρεάλπολιτίκ (στην εποχή μας είναι τα, πολυπρόσωπα επιτελεία πολιτικού σχεδιασμού" τα "think tanks") είναι σε θέση να συλλάβει και να κατανοήσει την τρέχουσα αντικειμενική πραγματικότητα και ότι, δεύτερον, οι ίδιοι είναι σε θέση, για να δανειστούμε εδώ το λόγο του Σέξπιρ, " να ξεκρίνουν τη σπορά του χρόνου και να πουν ποιοί κόκκοι θα φυτρώσουν και ποιοί όχι" ή, με άλλα λόγια, να προβλέψουν στούς πολιτικούς τους σχεδιασμούς την κάθε είδους εναλλακτική εξέλιξη των πραγμάτων στο μέλλον.
Στο "Hμερολόγιο ενός αφανούς" σημείωνε, το 1953, ο Zαν Kοκτώ ότι: " H Iστορία είναι ένας συνδυασμός του πραγματικού (réel) και του ψευδούς. Tο πραγματικό μεταβάλλεται, στο διάβα της Iστορίας, σε ψευδές, ενώ τη μη-πραγματικό (iréel) του μύθου αποδεικνύεται ως αληθές". Λίγο αργότερα, το 1978, όταν ρωτήθηκε ο Andrej Sacharov, αν βλέπει να έρχονται σύντομα καλύτερες ημέρες για την πατρίδα του, απάντησε: “ Όχι δεν υπάρχει ελπίδα" , προσθέτοντας, ωστόσο, μετά από λίγο: “ αλλά ο τυφλοπόντικας της Iστορίας ανοίγει τα λαγούμια του αθόρυβα “ [New York Times, 8 Mαρτίου 1980, συνέντευξη στον Sergei A. Kovalev ]. Ένδεκα χρόνια αργότερα, το μικρό τρωκτικό με το μαύρο βελούδινο τρίχωμα είχε συμπληρώσει το υπόγειο έργο του και το επιβλητικό οικοδόμημα της Σοβιετικής αυτοκρατορίας, που έμοιαζε τόσο συμπαγές και αιώνιο, σωριάστηκε σαν χάρτινος πύργος από τη μια μέρα στην άλλη.
Ποια μοίρα, άραγε, επιφυλάσσει ο τυφλοπόντικας της Ιστορίας στον Προϋπολογισμό που μόλις κατέθεσαν οι κυβερνώντες στη Βουλή ή στις “μεταρρυθμίσεις” που με τόσο στόμφο διαλαλεί ο κ. πρωθυπουργός;

Wednesday, December 10, 2008

Στους χρόνους του Νεο-Καραμανλισμού

Ας υποθέσουμε ότι κάποτε, στο απώτερο μέλλον, ένας ερευνητής θα ενδιαφερθεί να καταγράψει την ιστορία του κοινωνικού κινήματος στη χώρα μας κατά την χρονική περίοδο που διατρέχουμε σήμερα. Μια περίοδο που εγκαινιάζεται τον Μάρτιο του 2004, με την έλευση στην Εξουσία της σημερινής κυβερνώσας παράταξης, συνεκτικό κρίκο της οποίας αποτελεί (όπως τεκμηριώνεται από τις δημοσκοπήσεις) η φυσιογνωμία του ηγέτη της. Ένα κεφάλαιο από την νεοελληνική μας ιστορική περιπέτεια που θα κλείσει μοιραία με την αποχώρηση του ίδιου ηγέτη από την πολιτική σκηνή και το οποίο θα φέρει τον ταιριαστό τίτλο «Νεο-Καραμανλισμός».
Ποια είναι τα ιδιαίτερα τυπολογικά χαρακτηριστικά της περιόδου του «Νεο-Καραμανλισμού», τα οποία ενδεχομένως θα εντοπίσει ο ιστορικός του μέλλοντος; Στο ερώτημα αυτό δεν θα δυσκολευτεί να δώσει μιαν απάντηση ο ερευνητής μας με τα δεδομένα που θα έχει στη διάθεσή του και τα οποία θα τον οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι ο «Νεο-Καραμανλισμός» ταυτίζεται στην ουσία με την παλιννόστηση μιας τάξεως πραγμάτων που έμοιαζε να έχει ήδη ξεπεραστεί.
Ο λόγος εδώ για την εμφάνιση μιας ιδιαίτερης ολιγομελούς κοινωνικής κατηγορίας στη δημόσια ζωή, των golden boys οι οποίοι είτε ως υπουργοί με ιδιαίτερα προικισμένους κουμπάρους, συζύγους και λοιπούς εξ αγχιστείας συγγενείς είτε ως ρασοφόροι «πνευματικοί» των αιρετών αρχόντων, είτε ακόμη ως αυλικοί στον περίγυρο πρωθυπουργικών συζύγων θα αναπτύξουν μια πολυσχιδή δραστηριότητα που θα τους αποφέρει κέρδη διόλου ευκαταφρόνητα.Η ιστορική αναλογία με την «χρυσή νεολαία», τη Jeunesse doree στη Γαλλία είναι ενδεικτική: είναι οι νεαροί βλαστοί της γαλλικής αστικής τάξης που θα σηκώσουν , μετά την εκτέλεση του Ροβεσπιέρρου (1794), πρώτοι κεφάλι στην επαναστατημένη Γαλλία ως προπομποί της αντιδραστικής Παλιννόστησης.
΄Ενα περαιτέρω χαρακτηριστικό του Νεο- Καραμανλισμού, στοιχείο αναχρονισμού που αποδείχθηκε ιδιαίτερα επιζήμιο για το δημόσιο βίο της χώρας κατά την περίοδο αυτήν, είναι η ιδιαίτερη φροντίδα που θα επιδείξουν οι αιρετοί άρχοντες για να βολέψουν τα «δικά τους» παιδιά σε θέσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα, καταργώντας ή φαλκιδεύοντας τα όσα θεσμικά μέτρα απέτρεπαν από τον κάθε είδους φαβοριτισμό (κοινώς: ρουσφέτι).
Με το Νεο-Καραμανλισμό συνδέεται επίσης μια, είναι αλήθεια, όχι πρωτόφαντη για τα νεοελληνικά δημόσια πράγματα, κενόλογη ρητορεία γύρω από κάποιες μεταρρυθμίσεις που επιχιρει η κυβέρνηση , σε πείσμα όλων των κακόβουλων εχθρών του γένους. Λόγια κενά περιεχομένου, που τα καθιστά υβριστικά για τους αρχομένους η απτή πραγμακότητα .
Ο ιστορικός του μέλλοντος θα έχει όμως και άλλες πηγές, κατά τεκμήριο πιο αντικειμενικές, για να εγκύψει στην ανάλυση του Νεο-Καραμανλισμού. Είναι τα μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα ο ξενόγλωσσο Τύπος ο οποίος περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα τα γεγονότα των ημερών μας. Αναλύσεις οι οποίες ταυτίζουν τον Νεο- Καραμανλισμό με την απόλυτη αδυναμία των οργάνων του κράτους να προστατέψουν το βιός αλλά και αυτή την ίδια τη ζωή των πολιτών του. Μια αστυνομία, η οποία, κατά γενική ομολογία των ξένων αναλυτών, αποδείχθηκε εγκληματικά ανίκανη να τιθασεύσει το μένος του ληστρικού λούμπεν-προλεταριάτου, το οποίο τις μέρες του Δεκέμβρη του 2008 θριάμβευσε ανενόχλητο σε ολόκληρη την επικράτεια.
Στους χρόνους του Νεο-Καραμανλισμού θάφτηκαν, μαζί με το κουφάρι ενός αθώου δεκαπεντάχρονου παιδιού, και οι ελπίδες...

Wednesday, November 26, 2008

Zeitgeist: Το πνεύμα των καιρών

Συνηθίζουν, όσοι επιχειρούν κάποια αναδρομή στο παρελθόν, να αναφέρονται σε μια περίοδο, χαρακτηρίζοντας την (συνήθως μονολεκτικά) ανάλογα με το κυρίαρχο πνεύμα, το Zeitgeist, που τις διακρίνει. ΄Οταν, για παράδειγμα, αναφερόμαστε στην πρόσφατη ιστορική μας περιπέτεια μιλούμε για την «περίοδο του ρετσινόλαδου»(τα ύστερα χρόνια της δεκαετίας του ’30), τα «πέτρινα χρόνια» χρόνια του ’50, τα χρόνια της αντιπαροχής αλλά και της βίας και νοθείας του εκλογικού συστήματος (δεκαετία του ’60) κ.ο.κ.
Με ποιούς επιθετικούς προσδιορισμούς θα επικρατήσει άραγε να αναφέρονται στην τρέχουσα περίοδο τού Νέο-καραμανλισμού που διανύουμε εκείνοι που θα μας ακολουθήσουν χρονικά; Αν και είναι ακόμα άδηλο πότε ακριβώς θα «κλείσει» η περίοδος αυτή, με την μοιραία αποχώρηση του πρωταγωνιστή από το παλκοσένικο, τείνουν ήδη να καθιερωθούν κάποιες εναλλακτικές επικεφαλίδες. Θα έχει ‘ισως σημειώσει ο αναγνώστης ότι, κατά την τελευταία πενταετία, ιδιαίτερα συχνή στο δημόσιο λόγο μας ήταν η χρήση του όρου «λαμόγιο». Τεχνικού όρου από το λεξιλόγιο της καθομιλουμένης αργκό με άδηλο έτυμο αλλά ένα σαφές σημασιολογικό περιεχόμενο. Κατά την τρέχουσα περίοδο του Νεο-καραμανλισμού είχαμε μάλιστα την ευκαιρία να διαπιστώσουμε ότι ο όρος παρουσιάζει και παραλλαγές, ανάλογα με το πεδίο δρ’ασης του εκάστοτε «λαμόγιου». ΄Ετσι από τον φτωχο-διάβολο της πρώιμης Νεο-καραμανλικής περιόδου που ανέπτυξε τη δραστηριότητά του μέσα από το περιβάλλον του υπουργού των Εσωτερικών, φτάσαμε να θαυμάζουμε την πολυσχιδή δράση των «κουμπάρων» με τα ομόλογα, για να έλθουμε στις μέρες μας στον απόλυτο κολοφώνα της «λαμογιάς» με τους δυο αξεπέραστους ρασοφορους μαϊστορες.
Εγγeνές λοιπόν, όπως αποδεικνύεται από τη θλιβερή πραγματικότητα, του Νεο-καραμανλικού συστήματος το φαινόμενο και δεν χωρεί αμφιβολία ότι, ανάμεσα στους έντιμούς αγωνιστές της, όπως αυτοαποκαλείται , φιλελεύθερης παράταξης υπήρχαν μεγάλα και μικρά λαμόγια, τα οποία περίμεναν με το μαχαίρι στο στόμα, την επιτυχία στο ρεσάλτο για την Εξουσία.
Η υπόθεση Βατοπεδίου καθιστά όμως φανερή μια περαιτέρω διάσταση του Νεο-καραμανλικού συστήματος, μπροστά στην οποία τα τερτίπια των διάφορων «κουμπάρων» και λαμόγιων μοιάζουν φάρσες μιας οπερέτας. Πρόκειται για το κλίμα εκείνο το οποίο εξέθρεψε και ευνόησε τελικά να εμφανιστούν μέσα στην θαλπωρή της εξουσίας δυο φαινόμενα ανάλογα. Δυο βίους παράλληλους μας θυμίζει η πολιτεία, αλλά και η ιδεολογική νομιμοποίηση των δυο μορφών οι οποίες , οριστικά και τελεσίδικα, θα καταχωριστούν στις δέλτους της ιστορίας μας ως «τέκνα της Νεο-καραμανλικής εποχής».
Το γνωστό δίπολο «Πατρίς –Θρησκεία» που κοσμεί τον θυρεό του οικοδομήματος της αγέραστης Δεξιάς είναι και εκείνο που επικαλούνται ως ιδεολογική τους νομιμοποίηση οι δυο πρωταγωνιστές της εποχής μας . Ο φιλόλογος Ζαχόπουλος, ο οποίος κυριολεκτικά βιώνει το πνεύμα της Μεγάλης Ιδέας και ο οποίος, ως παντοδύναμος αυλικός θα αναπτύξει ολη τη δραστηριότητα εκείνην, η οποία, τελικά θα μείνει ατιμώρητη, δίπλα στον υποκριτή καλόγερο Εφραίμ, τον οποίο ένα master mind του καθεστωτικού Νεο-καραμανλικού συστήματος ανέδειξε σε ύψη που είναι, όπως φαίνεται, απλησίαστα από τα θεσμικά όργανα της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας.
Εγγενή φαινόμενα του Νεο-καραμανλικού συστήματος αποτελούν οι παράλληλοι βίοι και η πολιτεία των δυο αυτών μορφών που κατόρθωσαν τελικά να μας πείσουν ότι οι βρυκόλακες αποτελούν μια πραγματικότητα που αναδύεται στην επιφάνεια, κάθε φορά που οι συνθήκες το επιτρέπουν.

Wednesday, November 12, 2008

Η “Δημοκρατία των αναλφαβήτων”

Scripta manent…. Τα όσα έχει κανείς γράψει στο παρελθόν παραμένουν εσαεί, μάρτυρες αψευδείς του ευμετάβλητου του φρονήματος ή της ιδεολογικής του ασυνέπειας. Σε ελάχιστες περιπτώσεις όμως τα παλαιότερα γραπτά μας αποκτούν , λόγω της τρέχουσας συγκυρίας, μια διάσταση επίκαιρη και διαχρονική. Αναρωτιόμουν, για παραδειγμα , σε τούτην εδώ τη στήλη (στις 22.1.1998): « …H κοσμοκράτειρα Pώμη κατέρρευσε τελικά από εσωτερικές αιτίες, όταν τα "βαρβαρικά" γερμανικά φύλα επέβαλαν εκεί τη δική τους τάξη, τις leges barbarorum. Σήμερα, επέτειο της δολοφονίας του M.-Λ. Kιγκ, η πρωτεύουσα του "πλανητάρχη" είναι μια πόλη με νέγρο δήμαρχο. Πόσο νερό θα κυλίσει άραγε ακόμα στην κοίτη του ποταμου Potomack που τη διασχίζει, μέχρι να ορκιστεί εκεί ο πρώτος νέγρος πρόεδρος των H.Π.A.;” Ερώτημα, το οποίο θα βρεί την απάντησή του σήμερα , μια δεκαεία αργότερα.
Η αλλαγή αυτή στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα της Υπερατλαντικής κοσμοκράτειρας οφείλεται στην αλλαγή της εκλογικής συμπεριφοράς (“Change we can” ήταν το κεντρικό σύνθημα του Μπαράκ Ομπάμα) του ίδιου ακριβώς συλλογικού σώματος, των ψηφοφόρων στις Η.Π.Α., για το οποίο έγραφε ο Robert Jungk, ο πνευματικός πατέρας της Mελλοντολογίας (Futurism) και επίτιμος πρόεδρος του Institute for Social Inventions του Λονδίνου: " Bιώνουμε υπό το καθεστώς μιας, όπως θα την ονόμαζα, Δημοκρατίας των Aναλφαβήτων. Για τους περισσότερους από τους συνανθρώπους μας είναι αρκετό να βάλουν απλώς έναν σταυρό στο ψηφοδέλτιό τους: αλλά αυτή ακριβώς είναι η συμπεριφορά των αναλφαβήτων “ ( "Tomorrow is already here", NewYork 1954).
Αυτή η "Δημοκρατία των Aναλφαβήτων" , ήταν εκείνη που ανέδειξε πριν από μια δεκαετία έναν Πρόεδρο, τα πνευματικά ενδιαφέροντα και η ψυχοσύνθεση του οποίου θα ταίριαζαν μάλλον για το αξίωμα του Ύπατου Mύστη στην ιεραρχική οργάνωση του γνωστού λευκοντυμένου τάγματος των κουκουλοφόρων στην ιδιαίτερή του πατρίδα, το Tέξας. Τα στατιστικά δεδομένα των ψηφοφόρων του Μπ. Ομπάμα δείχνουν ότι η πλειονότητα των ψηφοφόρων του απαρτίζεται από άτομα που ανήκουν στο ίδιο πολιτιστικό επίπεδο. Εκείνο, το οποίο, χρόνο με το χρόνο, επανέρχεται στο πολιτιστικό στάδιο του προφορικού πολιτισμού.
Tα στατιστικά στοιχεία το επιβεβαιώνουν: ο αναλφαβητισμός αυξάνεται στις H.Π.A. Mια μελέτη που παρουσίασε το 1993 η Yπηρεσία Tεχνολογικής Aξιολόγησης (Office of Technology Assessment), που ανήκει στο Kογκρέσσο των H.Π.A., καταλήγει στο συμπέρασμα πως " …ένας μεγάλος αριθμός ενηλίκων είναι απαραίτητο να βελτιώσει το επίπεδο της εγγραμματοσύνης του. H Yπηρεσία μας θεωρεί ότι τουλάχιστον 35 εκατομμύρια ενήλικες συναντούν δυσκολίες στην αντιμετώπιση ακόμη και των στόχων εκείνων που απαιτούν ένα μεσαίο επίπεδο εγγραμματοσύνης.…"
Tο Σεπτέμβριο του 1993, σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσίευσε το Yπουργείο Παιδείας των H.Π.A. (U.S. Department of Education), τα στατιστικά στοιχεία για το επίπεδο εγγραμματοσύνης στη χώρα αυτή ήταν τα ακόλουθα: ένα ποσοστο περ. 24% ( 40-44 εκατομ. ενήλικες) χαρακτηρίζονται ως "λειτουργικά αναλφάβητοι" ("functionally illiterate"). Άτομα, δηλαδή, που δεν είναι σε θέση να χειριστούν το γραπτο και προφορικό λόγο καθώς και τα στοιχειώδη μαθηματικά στην καθημερινή τους ζωή. Ένας λειτουργικά αναλφάβητος ενήλικας, για παράδειγμα, δεν μπορεί να συμπληρώσει μια αίτηση πρόσληψης, να ακολουθήσει γραπτές οδηγίες ή, ακόμα, να διαβάσει μια εφημερίδα.
Στο δεύτερο χαμηλότερο επίπεδο εγγραμματοσύνης κατατάσσεται από την ίδια μελέτη ένα ποσοστό 25% - 28% (50 εκατομ. ενήλικες) του πληθυσμού των H.Π.A. Στην ομάδα αυτήν ανήκουν άτομα, των οποίων "οι δεξιότητες παρυσιάζονται ως πιο αυξημένες, σε σύγκριση με εκείνες των λειτουργικά αναλφάβητων ατόμων, εξακολουθούν ωστόσο να είναι αρκετά περιορισμένες".
Tις συνέπειες του αναλφαβητισμού που επικρατεί στην κοινωνία των H.Π.A. επιτείνει ακόμα περισσότερο μια ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει τη σύγχρονή μας αυτήν αυτοκρατορία της Bαβυλώνος. Στατιστικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι στη χώρα αυτήν ζουν 14 εκατομμύρια άτομα άνω των πέντε ετών, τα οποία γνωρίζουν έλάχιστα ή διόλου αγγλικά.
Στατιστικά δεδομένα, τα οποία, όταν καταλαγιάσει ο ενθουσιασμός από την εκλογική νίκη, θα επηρεάσουν ασφαλώς την εξέλιξη των πραγμάτων στην κοινωνία της Υπερατλαντικής κοσμοκράτειρας

Friday, October 31, 2008

Οι διαφορετικές χρήσεις της Ιστορίας

Παραμένοντας κάπως απόμακρος από την τρέχουσα επικαιρότητα, θα επιστρέψω σήμερα στην οικεία μου γωνιά, τη γωνιά του ιστορικού και, ξαναπιάνοντας το νήμα της αφήγησης από το προηγούμενο σημείωμα, θα θυμίσω εδώ τη ρήση του Γάλλου ιστορικού Pierre Gaxotte ('1982): «Σήμερα θα έπρεπε να γράφει κανείς τα κείμενα της Ιστορίας με το μολύβι, επειδή μ' αυτό τον τρόπο μπορούν να σβηστούν ευκολότερα», διατυπώνοντας έτσι μια πραγματικότητα που ανέκαθεν αποτελούσε και ένα δίλημμα για τον «επαγγελματία» ιστορικό. Πραγματικότητα που αντικατοπτρίζεται και στο μυθιστόρημα «1984» του Τζ. Οργουελ, με την υπηρεσία παλιμψήστων που λειτουργεί στο ασφυκτικά απολυταρχικό κράτος της Ωκεανίας και η οποία ολημερίς σβήνει και ξαναγράφει τις «επίσημες» ιστορικές δέλτους, «εναρμονίζοντας» έτσι κάθε στιγμή το ιστορικό παρελθόν με το «επίσημο» κρατικό δόγμα.

Maxima de nihilo nascitur historia: Μια πολύ μεγάλη ιστορία μπορεί να γεννηθεί από κάτι τι το μηδαμινό -στους λόγους αυτούς του Λατίνου ποιητή του 1ου π.Χ. αιώνα (Προπέρτιος Σέξτος, Elegiae 2,1,16) αντικατοπτρίζεται μια πανάρχαια ανθρώπινη συμπεριφορά. Ρευστά ήταν ανέκαθεν για τις ανθρώπινες κοινωνίες -από τους πανάρχαιους χρόνους, τότε που το «ιστορικό» επιχείρημα λειτουργεί ως ο κατ' εξοχήν νομιμοποιητικός παράγοντας της εξουσίας- τα όρια μεταξύ «σπουδαίου» και «μηδαμινού» ιστορικού γεγονότος, ανάμεσα στον μύθο και στο αυθεντικό ιστορικό παρελθόν. Τον δυναστικό μύθο των παλαιότερων χρόνων διαδέχθηκε ο εθνικός μύθος της νεότερης περιόδου, για να αντικατασταθεί, στις μέρες μας, από το ιστορικά «τεκμηριωμένο» κρατικό δόγμα.

Η Ιστορία (ορθότερα: οι κατά περίσταση εκδοχές της) ως θεραπαινίδα της εξουσίας, αλλά και ως στοιχείο δομικό της συλλογικής νοοτροπίας. Κανένας συμβολισμός δεν εκφράζει εναργέστερα την πανάρχαια, όσο και διαχρονική, αυτήν ανθρώπινη συμπεριφορά όσο τα ονόματα που είναι συνυφασμένα με γεγονότα σημαδιακά του παρελθόντος.

Τα παραδείγματα είναι πολλά, θα προτιμήσω όμως εδώ, με την άδεια του ευγενικού αναγνώστη, να μεταφέρω μια προσωπική εμπειρία από τη δική μου καθημερινότητα. Πρόσφατα, στη διάρκεια της διαδρομής με το αστικό λεωφορείο προς τον συνοικισμό Παπάγου, στράφηκα, με τη χαρακτηριστική για τον επαρχιώτη ανασφάλεια, στον διπλανό μου για να ρωτήσω αν πλησιάζαμε στην κεντρική λεωφόρο που διασχίζει τον δήμο, την οδό Εθνικής Αμύνης. Η λανθάνουσα γλώσσα μου («Εθνικής Αντίστασης») ανταμείφθηκε όμως όπως της άξιζε από τον πρεσβύτερό μου συνταξιδιώτη, που είχε προφανώς τις δικές του αντιλήψεις και εμπειρίες από το πρόσφατο ιστορικό μας παρελθόν και για τον οποίο το «παράταιρο» όνομα λειτούργησε αυτόματα σαν κόκκινο πανί.

Παλίμψηστο, λοιπόν, για την εξουσία και για τους πολλούς, η Ιστορία, αλλά και «πουκάμισα αδειανά» - σύμβολα με περιστασιακό ή υποκειμενικό περιεχόμενο τα ονόματα που συντηρούν το παρελθόν στη συλλογική μνήμη. Τη βαθιά ανθρώπινη αυτή πραγματικότητα κατέγραψε εδώ πληρέστερα η ευαίσθητη πέννα του ποιητή από την ψυχρή γραφίδα του ιστορικού που (δέσμιος τις περισσότερες φορές μέσα στο θεωρητικό σχήμα της «ιστορικής συνέχειας»), πασχίζει να ερμηνεύσει το παρελθόν από τα επιγενόμενά του. Ομως, εδώ ανταμώνει ο ποιητής από τον μακρινό Μεσαίωνα με τον Σεφέρη: «το ρόδο του παρελθόντος δεν ζει στις μέρες μας παρά με τ' όνομά του: ονόματα γυμνά (nomina nuda) μας έχουν μείνει σήμερα...», αλλά και με τον Goethe (Faust Ι): «Το συναίσθημα είναι το παν - το όνομα δεν είναι παρά καπνός κι αντάρα ( Name ist schall und rauch)»...

Wednesday, October 15, 2008

Δυο διαχρονικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα

Mε τα σύννεφα του χρηματιστηριακού τυφώνα να απομακρύνονται από τον ευρύτερο διεθνή ορίζοντα, καιρός ειναι να στρέψουμε και πάλι το βλέμμα μας στον δικό μας εωτερικό περίγυρο, για να θαυμάσουμε όσο τους πρέπει με τις αριστοτεχνικές πιρουέτες που εκτελεί στον κόσμο (ενίοτε και στον ημίκοσμο) της Οικονομίας το πιο διάσημο από τα εγχώρια golden boys μας: ο πατήρ Εφραίμ, ηγούμενος του Βατοπεδίου. Στο σημερινό σημείωμα θα θυμίσω απλώς μια μόνον πτυχή από την πολυσχιδή δραστηριότητα του ιδιοφυούς αυτού οικονομικού ζογκλέρ. Μια διάσταση που τεκμηριώνει το αξίωμα ότι η Δεξιά, παρ’όλες τις μεταλλάξεις των πρόσφατων δεκαετιών , διατηρεί αναλλοίωτο ένα από τα ουσιώδη τυπολογικά της χαρακτηριστικά, που δεν είναι άλλο παρά η ταύτιση και η κολληγιά με αντιδραστικούς ρασοφόρους.
΄Αν όμως το ευρύτατης κλίμακας αλισβερίσι που ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει ο, κατά τη δήλωσή του, ταπεινός μοναχός Εφραίμ φανερώνει ένα μέρος από το ιδεολογικό στίγμα της παράταξης που βρίσκεται σήμερα στην Εξουσία, ένα περαιτέρω διαχρονικό χαρακτηριστικό της παράταξης που έχει επικρατήσει να αποκαλούμε Δεξιά τεκμαίρεται από τους λόγους και τα έργα των ηγετών της. Πρόκειται ουσιαστικά για τη βεβαιότητα που φαίνεται ότι διακατέχει τους σημερινούς μας αιρετούς άρχοντες ότι η συλλογική μνήμη των υπηκόων είναι τόσο ασθενής, ώστε να έχει ήδη απαλείψει από το μνημονικό της υλικό τα έργα και τις ημέρες των ιδεολογικών προπατόρων της αυτοαποκαλούμενης σήμερα “φιλελεύθερης παράταξης”.
Θα θυμίσω εδώ την επίμονη προτροπή του τότε αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης κατα την προεκλογικές ημέρες του 2004 να "γυρίσουμε τη σελίδα" όλοι μας, να ξεχάσουμε το πρόσφατο παρελθόν και να ατενίσουμε το λαμπρό, νέο κόσμο, στον οποίο υποσχόταν να μας μεταφέρει. Προτροπή που, ορισμένες στιγμές, έπαιρνε οργουελικές διαστάσεις από το ρεβανσιστικό μουρμούρισμα εκείνων που τον ακολουθούσαν και οι οποίοι δεν άργησαν βέβαια με την εκλογική τους νίκη (το ρεσάλτο για’ κείνους στην Εξουσία) να δρέψουν, με τον τρόπο που όλοι μας γνωρίζουμε, τους καρπούς από τη μεγάλη τους νίκη.
Χαρακτηριστική για την περιφρόνηση απέναντι στη συλλογική μνήμη των υπηκόων είναι και η ρήση του τότε εκπροσώπου Τύπου της ΝΔ (του σημερινού υπουργού Τουρισμού): "Γεννήθηκα το 1966 και δεν θυμάμαι τι έγινε το '40 και το '50 και δεν είμαι υποχρεωμένος και να το ξέρω, γιατί δεν με απασχολεί να το ξέρω ". Mια ρήση ιταμή, που προσβάλλει τη μνήμη εκείνων που "έφυγαν", όπως έφυγαν, κατά τις δυο αυτές δεκαετίες αλλά και καθυβρίζει όλους εμάς που, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο, δοκιμάσαμε στα τρυφερά μας χρόνια τη "στοργή" της παράταξης εκείνης που, μεταλλαγμένη σήμερα, ζητούσε την ψήφο μας Aυτή η, κατά τον προσφυή χαρακτηρισμό του N. Chomsky, "δολοφονία της Iστορίας", αποτελεί μια πανάρχαια, όσο και διαχρονική, πρακτική των κρατούντων.Άμεσα συνυφασμένη με το χαρακτήρα της αυταρχικής εξουσίας είναι η απάλειψη από τις δέλτους, όπου έχουν καταγραφεί, των δεδομένων του παρελθόντος ή των ονομάτων από τα πρόσωπα εκείνα που θεωρούνται πια ως "άχρηστα
Tα παραδείγματα μέχρι τις μέρες μας είναι γνωστά και περιττεύει να τα απαριθμήσουμε. Θα περιοριστώ μόνο να υπενθυμίσω τη "δολοφονία της Iστορίας", στην οποία συστηματικά επιδόθηκαν οι αρμόδιοι κομισάριοι σε όλη τη διάρκεια του βίου της τέως Σοβ. Ένωσης. " H Iστορία στην τέως Σοβ. Ένωση", γράφει ο Frederick Starr στην New York Times Book Review της 23ης Iουλίου 1992, " ήταν σαν τον καρκίνο στο ανθρώπινο σώμα. Mια παρουσία αόρατη, την ύπαρξη της οποίας αρνιούνταν όλοι τους και που, παρόλα αυτα, χρησιμοποιούσαν κάθε είδους όπλο για να την εξοντώσουν".
Η κολληγιά με τους πλεονέκτες άσοφορους και η περιφρόνηση απέναντι στη συλλογική μνήμη. Δυο χαρακτηριστικά της (μεταλλαγμένης) Δεξιάς που εξακολουθούν να υφίστανται.

Wednesday, September 17, 2008

Μηνύματα

Στα προηγούμενα 2-3 σημειώματα στην στήλη αυτήν είχα επιχειρήσει μια θεώρηση των γεγονότων της δημόσιας ζωής από τη σκοπιά του αφανούς,του «κοινού» υπηκόου. Από το ίδιο αυτό φυσικό μου περιβάλλον, από τον «κόσμο της καλύβας», θα πασχίσω και σήμερα να αντικρίσω τα σημεία των καιρών, τα πρόσφατα δηλαδή αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων και τα μηνύματα που εκπέμπουν.
Παραμένοντας σήμερα, λόγω οικονομίας χώρου, σε μια μόνον διάσταση, θα συμφωνήσω και εγώ με όλους εκείνους που διαπίστωσαν ότι η δημόσια εικόνα του πρωθυπουργού, φαίνεται, ότι για πρώτη φορά, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση του στη Θεσσαλική, εμφανίζει εμφανή τα σημάδια φθοράς. Τη φορά αυτήν δεν κατάφεραν οι διάφοροι κομματικοί ιεροφάντες και οι λοιποί συναφείς ειδικοί να τιθασεύσουν τα προβλήματα επικοινωνίας. Ο πρωθυπουργός παρέμεινε ξένος και απόμακρος από το ακροατήριό του και με τη στάση του έδειξε ότι από το κοινό του τον χώριζε η ασυμβατότητα εκείνη που χαρακτηρίζει και τη διαφορά των δυο κόσμων: του «λαού» από την «εξουσία». Τη φορά αυτήν δεν κατάφερε ο πρωθυπουργός (τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων το αποδεικνύουν) να περάσει στο εκλογικό σώμα ( έναν μικρόκοσμο που, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, φαίνεται να τον απασχολούν τα δικά του προβλήματα) το μήνυμα για τα όποια επιτεύγματα της κυβέρνησής του στον διεθνή τομέα αλλά και στο εσωτερικό της χώρας.
Με τη στάση του, κοντολογίς, ο πρωθυπουργός, αλλά και με τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων που εισπράττει τώρα, επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά την ορθότητα μιας πανάρχαιας ιστορικής εμπειρίας. Ότι δηλαδή "Λαός" και "Eξουσία" αποτελούν δυο ιστορικές κατηγορίες αυθύπαρκτες, οι οποίες παραμένουν διαχρονικά σε μια σχέση αντικειμενικής αντίθεσης.
Tα παραδείγματα από το ιστορικό παρελθόν είναι πολλά: από την απορία της Mαρίας Aντουανέτας γιατί πεινάει ο ξεσηκωμένος όχλος του Παρισιού, αφού μπορεί, αντί για το ψωμί που του λείπει, να καταφύγει στο παντεσπάνι μέχρι την "αγνωμοσύνη" που έδειξε το εκλογικό σώμα, καταψηφίζοντας τον δημιουργό της μεγαλύτερης Eλλάδας Eλευθέριο Bενιζέλο, αλλά και τον "πατέρα της νίκης" στο B΄Παγόσμιο Πόλεμο , τον Oυίνστον Tσώρτσιλ…
Όσο και να αναδιφήσει κανείς στις σελίδες της Ιστορίας, δεν θα συναντήσει παρά μόνον μια περίπτωση κατόχου της κεντρικής εξουσίας , η θέαση και οι κατηγορίες σκέψης του οποίου να ταυτίζονται με εκείνες των υπηκόων του. Είναι η περίπτωση του πολυχρονεμένου χαλίφη Harun-al-Rashid (786-809), του πιο ξακουστού από όλους τους ηγέτες του Iσλάμ και, συνάμα, κεντρικού ήρωα σε πολλές αφηγήσεις από τις "Xιλιες και Mια Nύχτες".
Ένας ήρωας από το μυθικό κόσμο της Xαλιμάς που, ανάμεσα στα πολλά χαρίσματα που του αποδίδονται, είχε και εκείνο της πατρικής στοργής για το λαό "του". Έτσι, έχοντας τη συνεχή έγνοια, μήπως οι αξιωματούχοι του αδικούσαν τους υπηκόους, εγκατέλειπε συχνά τις νύχτες το λαμπρό παλάτι του και, μεταμφιεσμένος, έβγαινε στους δρόμους και στο παζάρι, για να μάθει και ο ίδιος, άν ο κοσμάκης ήταν ευτυχισμένος από τη συμπεριφορά της Eξουσίας απέναντι του ή όχι.
Μια εικόνα του στοργικού πατερούλη-Xαλίφη που μας παραδίδεται τυλιγμένη μέσα στην αχλή του μύθου. H απτή ιστορική εμπειρία, αντίθετα, μας έχει διδάξει πως μια βαθιά και αγεφύρωτη άβυσσος χωρίζει τους δυο κόσμους: τον κόσμο του Παλατιού από τον κόσμο της Kαλύβας. Mιαν άβυσσο που ποτέ μέχρι σήμερα κανένας φορέας της κεντρικής εξουσίας (χαλίφης, τσάρος, βασιλιάς ή, σήμερα, κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός) δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει και , "μπαίνοντας στο πετσί" του υπηκόου, να αντικρίσει την πραγματικότητα από τη δική του σκοπιά.

Sunday, September 7, 2008

Επιθαλάμιον

Μια από τις νεότερες σχολές στην ιστορική έρευνα χαρακτηρίζεται από την ολοένα και αυξανόμενη τάση για επικέντρωση του ενδιαφέροντος στον μικρόκοσμο του ενός και μεμονωμένου ατόμου. Στα πλαίσια της εξατομίκευσης αυτής του αντικειμένου, ο ερευνητής, αφήνοντας κατά μέρος τα “μεγάλα” γεγονότα που διαδραματίζονται στον “κοσμο του παλατιού” ( πόλεμοι, κατορθώματα ηγετών κλπ.), θα στραφεί προς τον ” κόσμο της καλύβας” , στον” μικρό”, τον ανώνυμο άνθρωπο, στις χαρές και τις λύπες που σημαδεύουν το διάβα του “αφανούς” βίου του. Οι αρρώστιες και οι λιμοί, αλλά και οι νοοτροπιες και οι αισθητικές κατηγορίες της καθημερινότητας αποτελούν, για παράδειγμα, από τα μέσα της δεκαετίας του’70 αντικείμενα έρευνας της πιο γνωστής από τις σχολές αυτές, της Nouvelle Histoire.
Από τον δημόσιο, λοιπόν, βίο στον ιδιωτικό: μια μετατόπιση του ορίζοντα που εξίσου αξίζει να επιχειρήσει κανείς, όταν, παραμένοντας στον ενεστώτα χρόνο, πασχίζει να καταγράψει ψηγματα από την τρέχουσα πραγματικότητα που τον περιβάλλλει. Απόπειρα, που θα επιχειρήσω με το σημερινό σημείωμα, ακολουθώντας μια διπλή προσωπική παρόρμηση: την απογοήτευση, από τη μια πλευρά, του “κοινού” υπηκόου για τα όσα διαδραματίζονται στις μέρες μας στη δημόσια σκηνή αλλά και , από την άλλη, την ευτυχία του γονιού που παντρεύει σήμερα το γιό του.
Η απογοήτευση, τα αισθήματα δυσθυμίας που διακατέχουν τον “κοινό” πολίτη σήμερα, επαύριο της 3ης του Σεπτέμβρη ( επέτειο της ίδρυσης ενός μεγάλου κόμματος το οποίο κυβέρνησε τη χώρα για περισσότερες από δυο δεκαετίες) αντικατοπτρίζονται με περισσή ευκρίνεια στα αποτελέσματα των πρόσφατων δημοσκοπήσεων. Δέν είναι τόσο η μικρή διαφορά των 1,5-2 μονάδων που χωρίζει τα δυο κόμματα εξουσίας, όσο η εικόνα των ηγετών-πρωταγωνιστών στο δημόσιο βίο μας. Μια εικόνα που, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι άλλη παρά οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος: ο ηγέτης του κυβερνώντος κόμματος, από τη μια πλευρά, που- ακολουθώντας προφανώς με θρησκευτική ευλάβεια τις συμβουλές των “εικονοποιών” (image makers)- κατόρθωσε ο ίδιος να διατηρήσει αλώβητη τη δημόσια εικόνα του, ενώ πολλοί από τους βαρώνους που τον ακολουθούσαν στην εκστρατεία για την “επανίδρυση” του κράτους αποδείχθηκαν , όταν ήρθαν στα πράγματα, κοινοί λαφυραγωγοί. Από την άλλη πλευρά, οι βαρώνοι του έτερου ηγέτη (πορφυρογέννητου διαδόχου του γενάρχη-ιδρυτή) είναι εκείνοι που τον στηρίζουν ακόμα στο θώκο της κομματικής πρωτοκαθεδρίας, ενώ τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων δείχνουν ξεκάθαρα ότι, για τους οπαδούς, το κόμμα της σημερινής Αξιωματικής αντιπολίτευσης διανύει ήδη την περίοδο των επιγόνων…
Όμως ας περάσω στις ευχάριστες, τις προσωπικές στιγμές. Σε μια πτυχή του ιδιωτικού βίου που αποτελεί το κεντρικό γεγονός μέσα στον κύκλο της οικογένειας. Είναι η στιγμή που γιορτάζεται με το, επιθαλάμιον μέλος,που - ήδη από την αρχαϊκή εποχή και πολύ πριν αποτελέσει ένα ιδιαίτερο γραμματειακό είδος- ήταν το χωρικό τραγούδι που συνόδευε τη νύφη προς το καινούργιο της σπίτι και τραγουδιόταν μπροστά στην κάμαρα των νιόπαντρων.
Επιθαλάμια ας είναι και η κατακλείδα του σημειώματος αυτού, με τις ευχές και με όλη μου την πατρική αγάπη και στοργή για την Αλεξία….

Wednesday, August 20, 2008

Στις χώρες της μακρινής Σκυθίας

«Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον».... Αν θεωρούσε κανείς ότι, με τα όσα συμβαίνουν σήμερα στα Ολυμπιακά παρασκήνια, έχουμε ένα τεκμήριο παρακμής του αρχαιοελληνικού αυτού θεσμού, τότε ασφαλώς δεν θα ήταν εξοικειωμένος με ένα έργο της ύστερης Αρχαιοελληνικής γραμματείας: έναν από τους «Διαλόγους» του Λουκιανού (π. 120 μ.Χ. - 190 μ.Χ.), όπου σατιρίζονται τόσο οι δωροδοκίες όσο και τα «ντοπαρίσματα» των πρωταθλητών, που ανήκαν , όπως φαίνεται, ανέκαθεν στη ρουτίνα των Ολυμπιακών.
Διπλά επίκαιρο είναι όμως στις μέρες μας το έργο αυτό, μιας και μια από τις ιδιαιτερότητες του κεντρικού του ήρωα χαρακτηρίζει και έναν θλιβερό πρωταγωνιστή στη σύγχρονή μα διεθνή σκηνή: ο Ανάχαρσις ( μια μυθική κατά τον Ηρόδοτο μορφή) είναι για την αρχαιοελληνική γραμματεία το αντίστοιχο του «ευγενούς βαρβάρου», του «beau savage» της περιόδου του Διαφωτισμού. Είναι ο γόνος ηγεμόνων από τη μακρινή Σκυθία, που θα σπουδάσει στην Εσπερία του 6ου π.Χ. αιώνα, στην Αθήνα του Σόλωνα. Ένας εραστής του ελληνικού πολιτισμού που θα πασχίσει μάταια να μεταλαμπαδεύσει τα ελληνικά ιδεώδη στη γενέτειρά του,στις χώρες του Καυκάσου.
Οι σπουδές στη Δύση και η ταύτιση με τις αισθητικές κατηγορίες, αλλά και τη νοοτροπία που επικρατεί εκεί: εδώ εξαντλούνται οι αναλογίες τις οποίες θα διαπιστώσει κανείς παρακολουθώντας τη δημόσια συμπεριφορά του Μιχαήλ Saakashvili, του μακρινού ίσως απόγονου του Σκύθη Ανάχαρση, αλλά και σημερινού ανεκδιήγητου ηγέτη της Γεωργίας. Μια μαριονέτα της Υπερατλαντικής Κοσμοκράτειρας που τα έκανε κυριολεκτικά θάλασσα, ποσφέροντας στην ουσία στη ρωσική άρκτο, που αφυπνίστηκε από τη χειμερία νάρκη της,τη μοναδική ευκαιρία να εδραιώσει την κυρίαρχη παρουσία της σε έναν παραδοσιακά δικό της χώρο, στον Καύκασο.
Τα ρωσικά αντίποινα στην περιοχή του Καυκάσου αποτελούν όμως, όπως νομίζω, και ένα πλήγμα για την πολιτική των Η.Π.Α., που παραμένουν από τηγ δεκαετία του ’50 δέσμιες του δόγματος δημιουργίας πελατειακών για την Ουάσιγκτον καθεστώτων σε ολόκληρη την Υφήλιο. Μια πολιτική που . θα οδηγήσει τις Η.Π.Α. σε μια σειρά από αδιέξοδα, σε μια συμπεριφορά που θυμίζει όλο και περισσότερο την ιστορική πορεία ενός αυτοκρατορικού πολιτειακού μορφώματος, που ζυγώνει προς την τελική του πτώση. Tι να πρωτοθυμηθεί κανείς: την ανατροπή του προέδρου Jacobo Arbenz στη Γουατεμάλα (το 1954); τη δολοφονία του Λουμούμπα στο Kογκό (το 1960); τα σενάρια "απελευθέρωσης" της Kούβας από τον Kάστρο και το φιάσκο της Aκτής των Xοίρων, τον Aπρίλιο του '61, εγχείρημα που θα φέρει ακόμα πιο βαθιά στην αγκαλιά του αντιπάλου τη λατινοαμερικανική αυτή χώρα; την κοντόθωρη εκείνη "θεωρία του ντόμινο", που στοίχισε εκατόμβες αθώων θυμάτων στο Bιετναμ και που σωριάστηκε σαν χάρτινος πύργος, μετά την κατάρρευση του "υπαρκτού σοσιαλισμού"; την αμέριστη υπερατλαντική στήριξη της βασιλικής δικατορίας του Σάχη στο Iράν ή της "δικής μας" χούντας (για την οποία εμφανίζονται σήμερα οι υπερταλαντικοί μας εταίροι ως μετανοούσες Mαγδαληνες); τον πόλεμο του Kόλπου και το εμπάργκο στο Iράκ;
Όλες οι αυτοκρατορίες, όπως μας διδάσκει η ιστορική εμπειρία, δημιούργησαν στον περίγυρό τους "συμμάχους", κρατικά μορφώματα-μαριονέτες, που τα διοικούσαν πειθήνια, φαινομενικά, στις εντολές τους όργανα. Tον ρόλο αυτόν έπαιζαν, για παράδειγμα, οι "όμόσπονδοι" (foederati) ηγέτες των γερμανογενών φύλων που είχαν εγακατασταθεί στην K. και B. Eυρώπη μετά τον 3ο αι. μ.X. H ιστορική εμπειρία διδάσκει επίσης ότι οι foederati ήταν εκείνοι που θα καταφέρουν τα θανάσιμα πλήγματα στο σώμα της πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκρατορίας της Pώμης.
Ποια μοίρα επιφυλάσσει το μέλλον σε μια κοσμοκράτειρα με έναν ηγέτη που δεν θα ανήκει στην κυρ’ιαρχη κάστα των WASPS;

Wednesday, August 6, 2008

Η” δυσθυμία του υπηκόου”-Από την προϊστορία μέχρι σήμερα

« Tης Στύγας θαυμαστά τέκνα ήταν το Kράτος και η Bία, αδέλφια που δεν έχουν οίκο ξέχωρο από εκείνον του Δία και δεν πηγαίνουν παρά μόνον εκεί που θα τους στείλει ο Θεός και είναι πάντοτε κοντά στον Δία, τον άρχοντα των κεραυνών…» - Mια πανάρχαια σταθερά αντανακλάται από τον αρχαιοελληνικό μύθο που μας διασώζει ο Hσίοδος στη «Θεογονία « του ( 8ος αι. π.X.): το Kράτος και η Bία αποτελούν διαχρονικά δυο κατηγορίες αλληλένδετες για το συλλογικό υποσυνείδητο των υπηκόων, οι, οποίοι, από τη δική τους πλευρά, συντηρούν διαχρονικά άσβεστη τη νοσταλγία τους για τον « Xαμένο Παράδεισο «, όπως τον περιγράφει ο John Milton. Tην αρχέγονη δηλαδή κατάσταση των πραγμάτων, πριν το κράτος περιορίσει βίαια την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου, μεταβάλλοντας τον σε υπήκοο.
Mια πλειάδα στοχαστών διατήρησε, στο διάβα των τριάντα σχεδόν αιώνων που μας χωρίζουν από τον Hσίοδο, ζωντανή στη συλλογική μνήμη τη νοσταλγία για την αρχέγονη ειδυλλιακή κατάσταση μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα, μετά τους αναρχικούς θεωρητικούς και φιλοσόφους του 18ου και 19ου αιώνα, αποτελεί το κεφάλαιο της Kρατικής Bίας ( State Violence) ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην επιστήμη της Πολιτειολογίας, όπου εξετάζονται τα μέτρα καταπίεσης και βίας που εφαρμόζει το (αυταρχικό) κράτος εις βάρος των υπηκόων του.
Μια από τις κύριες κατευθύνσεις της ιστορικής έρευνας αποτελούσε ανέκαθεν η συμπεριφορά του έτερου σκέλους στη διαχρονική αυτή σχέση αντικειμενικής αντίθεσης : η εξωτερίκευση δηλαδή της δυσθυμίας του υπηκόου απέναντι στην κάθε μορφής άσκηση κρατικής βίας. Φαινόμενο ιστορικό, πανάρχαιο όσο και διαχρονικό, η έκφραση της δυσθυμίας του υπηκόου κατανέμεται χρονικά σε δυο περιόδους. Στην προ-βιομηχανική και προ-κοινοβουλευτική περίοδο, όταν το κράτος ασκεί κυρίως οικονομική βία (με την αφαίρεση του υπεραξίας του προϊόντος από τα χέρια του παραγωγού), περίοδο κατά την οποία η δυσθυμία του υπηκόου εκφράζεται(τόσο κατά την Αρχαιότητα, όσο και κατά το Μεσαίωνα) με τις αγροτικές εξεγέρσεις.
Η δυσθυμία του υπήκοου κατά τη νεότερη, την τρέχουσα ιστορική περίοδο, πραγματώνεται, κατά κανόνα μέσα από την εκλογική κάλπη, δεδομένο, το οποίο επιχειρεί να κατευθύνει η Εξουσία κατά το δικό της συμφέρον , ασκώντας, τη φορά αυτήν, τη βία με τη μορφή της ιδεολογικής χειραγώγησης του υπηκόου. Στους «μοντέρνους καιρούς» μας μάλιστα το Κράτος, η Εξουσία, έχει τη δυνατότητα, μέσω των δημοσκοπήσεων, να προβλέψει την έκφραση αλλά και το μέγεθος της λαϊκής δυσθυμίας και να πάρει έτσι τα μέτρα εκείνα, με τα οποία, όπως νομίζει. θα κρατήσει τα πρόβατα των υπηκόων-ψηφοφόρων μέσα στο μαντρί.
Τη δυσθυμία του υπηκόου καταγράφουν και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις στη χώρα μας. Οι υπήκοοι-ψηφοφόροι δεν έχουν πλέον την πρόθεση, όπως όλα δείχνουν, να παραχωρήσουν, σε μια μελλοντική εκλογική αναμέτρηση, την αυτοδυναμία σε κανένα από τα δυο κόμματα Εξουσίας. Δυο πολιτικούς οργανισμούς που, κατά την ταπεινή μου γνώμη, δεν αποτελούν πια παρά αναχρονιστικά κακέκτυπα. Πράγματι, την ύστερη περίοδο της Φεουδαρχίας θυμίζουν οι διεργασίες που βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη στο εσωτερικό των δυο κομμάτων. Στην Αξιωματική αντιπολίτευση είναι μια δράκα φεουδαρχών που συντηρεί στην κεφαλή του κόμματος έναν αρχηγό που, με τη νοοτροπία του boy-scout που τον διακρίνει, έχει ήδη κατορθώσει να συρρικνώσει στο ελάχιστο την κομματική βάση. Στο κυβερνητικό κόμμα είναι και πάλι οι φεουδάρχες που αντιδρούν με «αντάρτικές» δηλώσεις, ελπίζοντας, λογω τής τρέχουσας δημοκοπικής συγκυρίας, σε προσωπικά οφέλη.
Ο χρόνος θα δείξει, αν οι ρετσέτες που σκαρφίζονται τα δυο μεγάλα κόμματα θα κατευνάσουν κάπως τη δυσθυμία των υπηκόων..

Wednesday, July 23, 2008

Δυο βαλκάνιοι βοεβόδες

Οι μορφές δυο δημόσιων ανδρών από τη γειτονική μας πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία δεσπόζουν σήμερα στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Δυο πολιτικοί ( ο “βαλκανικός” τεχνικός όρος vojevoda είναι, νομίζω, στην περίπτωση αυτή ο επαρκέστερος σημασιολογικά προσδιορισμός) που με το βίο και την πολιτεία τους επιβεβαιώνουν την ευστοχία των όσων σημειώνει ο Τhomas Mann στις “Θεωρήσεις ενός απολιτικού ατόμου” (Betrachtungen eines Unpolitischen), ενός έργου με προφητική θα έλεγε κανείς υπέρβαση από την σύγχρονή του πραγματικότητα: "H ιδεολογική αντιπαράθεση αποτελεί τον πυρήνα κάθε μεγάλου ιστορικού γεγονότος", γράφει στα τέλη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου ο μεγάλος γερμανός συγραφέας, παρακολουθώντας τον πνευματικό του κόσμο να βυθίζεται μαζί με την αστική τάξη της Γερμανίας του Kάϊζερ και προσπαθώντας να ανιχνεύσει το νόημα της απάνθρωπης πραγματικότητας που βιώνει. Η ιδεολογία, ή, ακριβέστερα, η αναχρονιστική ιδεοληψία, είναι εκείνη που καθιστά τα δυο αυτά πρόσωπα της τρέχουσας επικαιρότητας ως εμβληματικές μορφές ενός γειτονικού μας κόσμου που ανήκει οριστικά στο παρελθόν: της Γιουγκοσλαβίας και της πανσπερμίας των λαών που αποτελούσαν τους υπηκόους της.
Σε όλη τη διάρκεια του κρατικού της βίου, η έννοια "Γιουγκοσλάβος" ανταποκρινόταν σημασιολογικά στην υπηκοότητα και όχι στην εθνικότητα ή τη γλωσσική ταυτότητα των κατοίκων της. Oι επιμέρους επαρχίες (μετά το 1945: οι ομόσπονδες δημοκρατιες) διατήρησαν τα ιστορικά τους εθνωνύμια και οι κάτοικοί τους την ιδιαίτερή τους εθνική συνείδηση. O homo novus, ο "νέος άνθρωπος", δηλαδή ο "Γιουγκοσλάβος" , παρόλες τις προπαγανδιστικές παροτρύνσεις της κεντρικής εξουσίας στη μεταπολεμική Γιουγκοσλαβία, παρέμεινε μέχρι το τέλος ένα θεωρητικό κατασκεύασμα.
Mε λίγα λόγια: το θνησιγενές εκείνο κρατικό μόρφωμα, που προέκυψε μετά τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο δεν κατόρθωσε ποτέ του να υπερβεί το βαρύ ιστορικό κληροδότημα και να εξομαλύνει τις βαθειές αντιθέσεις που χώριζαν τις εθνότητες των υπηκόων του, ούτε κατά την περίοδο του Mεσοπολέμου, οπότε επεκράτησε ως κρατικό δόγμα η μεγαλοσερβική ιδεολογία, ουτε κατά την "σοσιαλιστική" περίοδο, όταν, μετά το θάνατο του Tίτο, κατέρρευσε το ψευδο-ομοσπονδιακό του σύστημα σαν χάρτινος πύργος.
Οι μορφές των δυο βαλκάνιων φυλάρχων-vojevoda που βρίσκονται σήμερα στο προσκήνιο της επικαιρότητας αντικατοπτρίζουν δυο εκφάνσεις από την εικονική πραγματικότητα που παραμένει ακόμα κυριάρχη στη διαμελισμένη πρώην Γιουγκοσλαβία. Ο ένας, ο ψυχίατρος-ποιητής, ο αγνώριστος σήμερα Κάρατζιτς , που στο όνομα της μεγαλοσερβικής σωβινιστικής του ιδεολογίας, έγινε ο μακελάρης των αθώων γυναικόπαιδων στη Σρεμπρένιτσα. Η «ορθοδοξία» του Κάρατζιτς ήταν εκείνη που, τότε που βρισλ’οταν στην ακμή της αποτρόπαιας δραστηριότητάς του, τον είχε καταστήσει δημοφιλή και σε κάποιους δικο΄υς μας εδώ- οπαδούς του νεφελώδους ιδεολογήματος του «ορθόδοξου τόξου»...
Ο έτερος βαλκάνιος φύλαρχος,, μπορεί να κατάφερε με τα λαϊκιστικά του συνθήματα να κερδίσει τις πρόσφατες εκλογές στη γειτονική μας ΠΓΔΜ, έχει καταντήσει σήμερα (ορφανός, όπως όλα δείχνουν από κάποιους υπερατλαντικούς του πάτρωνες) σε μια καρικατούρα στα μάτια της Εσπερίας, στην οποία απευθύνει εκκλήσεις υπέρ των «ομοεθνών» του που στερούνται δήθεν των δικαιωμάτων τους στη χώρα μας. Μιας παρέας που κατέβηκε στις εκλογές με έμβλημα το Ουράνιο Τόξο και που ο αριθμός τους δεν ξεπερνά εκείνον της σέκτας των Μορμόνων που κυκλοφορούν κι εκείνοι, ελεύθεροι και ανεμπόδιστοι,ανάμεσά μας

Wednesday, July 9, 2008

Από τον θαυμαστό “κόσμο του Παλατιού”:

Παρακολουθώντας, μαζί με τη μάζα των χιλιάδων αφανών υπηκόων, την προχθεσινή on camera δημηγορία του εξοχότατου κ. Υπουργού Πολιτισμού, είχα ακόμα μια φορά την ευκαιρία να πεισθώ πόσο εύστοχο είναι το παλαιό αξίωμα. ΄Οτι δηλαδή τα όρια που χωρίζουν τους αρχομένους από τους, αιρετούς έστω, άρχοντές τους παραμένουν πάντα απαρασάλευτα – τείχη ανυπέρβλητα που χώριζαν ανέκαθεν τους δυο κόσμους: τον λαμπρό κόσμο του Παλατιού απ’ εκείνον της ανήλιαγης Καλύβας.
Για άλλη μια φορά διαπίστωσα ότι τα λεκτικά σχήματα, οι σημασιολογικές κατηγορίες και, γενικότερα, το σημειωτικό επίπεδο, στα πλαίσια του οποίου κινήθηκε,on camera, ο μονόλογος του εξοχότατου κ. Υπουργού αποτελούν ένα πεδίο μη προσπελάσιμο για ‘μένα, αλλά και για τον κάθε «καθημερινό « συνέλληνα. Αναφέρθηκε, για παράδειγμα, ο συγκεκριμένος αιρετός μας άρχοντας σε κάποιες σκοτεινές και κακόβουλες δυνάμεις που έχουν ταχθεί να αμαυρώσουν το δικό του έργο και εκείνο της κυβέρνησης , της οποίας, όπως είναι γνωστό, ηγείται ο πρωτεξάδελφος του τόσο φίλαθλου κ. Υπουργού. Απέφυγε ωστόσο να απαντήσει στο ερώτημα που θα του έθετε ο κάθε απλός νοικοκύρης-υπήκοος: τι δουλειά είχε εκείνος, όντας υπουργός, να πραγματοποιεί εκδρομές, με ιδιωτικά jet και πολυτελή αυτοκίνητα, με τους μεγαλοπρομηθευτές του υπουργείου του;
Ερώτημα που ασφαλώς βρίσκεται έξω από τις σημασιολογικές κατηγορίες του εξοχότατου κ. Υπουργού, δεν απέχει ωστόσο διόλου από τον προβληματισμό για την τυπολογία της πολιτικής διαφθοράς, όπως αυτή προσδιορίζεται στα ειδικά εγχειρίδια .Φαινόμενο κοινωνικό, που έχει καταγραφεί στις ιστορικές δέλτους από τους πανάρχαιους χρόνους είναι η πολιτική διαφθορά, τα τυπολογικά χαρακτηριστικά της οποίας είναι τα εξής: 1) H εσκεμμένη υπαγωγή του δημόσιου συμφέροντος υπό την επιταγή των ιδιωτικών επιδιώξεων· 2) H ύπαρξη αμοιβαιότητας ως προς τις υποχρεώσεις και τα πλεονεκτήματα, που είναι χρηματικής ή άλλης συναφούς μορφής· 3) H συνέργια εκείνων που επιδιώκουν την έκδοση μιας νομιμοποιητικής απόφασης και εκείνων που είναι σε θέση να επηρεάσουν την έκδοση αυτήν· 4) H προσπάθεια να συγκαλυφθεί η πράξη της διαφθοράς από κάποιο είδος νομοθετικής ρύθμισης [Πβ. A. Heidenheimer, Political Corruption, Nέα Yόρκη 1976, σ. 18 κ.ε.] .
Το πρόσφατο συμβάν με πρωταγωνιστή τον Υπουργό (και συνάμα πρωθυπουργικό πρωτεξάδελφο) ανέδειξε και μια άλλη πτυχή του τείχους που χωρίζει την ευγενή κοινωνία του Παλατιού από τον κόσμο της ταπεινής Καλύβας: σε αντίθεση με άλλους «πληβείους» συναδέλφους του που απομακρύνθηκαν πάραυτα όταν κάπου «στραβοπάτησαν» ως υπουργοί, ο εξοχότατος κ. Υπουργός πολιτισμού απολαμβάνει μια ιδιαίτερη ασυλία. Το δικό του «στραβοπάτημα» ανήκει, λόγω της οικογενειακής του προέλευσης, στην κατηγορία του «παραπτώματος του ευπατρίδη», όπως καθιερώθηκε να αποκαλούνται στη γλωσσική χρήση των λαών της K. Eυρώπης ( Kavaliersdelikt). ΄Ενας όρος που χαρακτηρίζει ορισμένα αδικήματα που δεν διώκονται, τελικά, ποινικά, επειδή ο δράστης τους ανήκει σε μιαν ιδιαίτερη, προνομιούχα κοινωνική τάξη. O βιασμός και η διακόρευση της υπηρέτριας από κάποιο άρρεν μέλος του οίκου του βαρώνου αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα «παραπτώματος ευπατρίδη» που δεν κατέληγε ποτέ στα δικαστήρια της Γερμανίας του Kάϊζερ ή της Aυστροουγγρικής μοναρχίας.
Oι ειδυλλιακές συνθήκες της γερμανικής κοινωνίας του 19ου αιώνα, με τους βαρώνους και τους άλλους προνομιούχους, που δεν τους αγγίζουν οι ποινικοί κανόνες που ισχύουν για τους πληβείους, αλλά και η οικονομική άνθηση με τις εταιρείες που θησαυρίζουν διατηρώντας άριστες σχέσεις με τον «κόσμο του Παλατιού», φαίνεται ότι επικρατούν, εδώ και τώρα, στην τρισόλβια, Eλλάδα του 2008.

Thursday, June 26, 2008

Βίοι παράλληλοι

«Οι άνθρωποι είναι, κάποιες στιγμές, αφεντικά της μοίρας τους: Το λάθος, αγαπητέ Βρούτε, δεν βρίσκεται στ' αστέρια μας, αλλά στους ίδιους μας τους εαυτούς, που παραμένουν υποτελείς και δέσμιοι»

Σέξπιρ, «Ιούλιος Καίσαρ», πράξη 1η, σκ. β'

Επαναλαμβάνεται η Ιστορία; Ερώτημα στο οποίο έχουν στο παρελθόν αποπειραθεί να απαντήσουν πολλοί: άλλοι αρνητικά, άλλοι θετικά και κάποιοι παραλλάσσοντας τη δομή αυτού του ίδιου του ερωτήματος (όπως, για παράδειγμα, «η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα»). Ενα ερώτημα, ωστόσο, που δεν απασχολεί τους «επαγγελματίες» ιστορικούς, πολλοί από τους οποίους έχουν υπόψη τους το αξίωμα που διατύπωσε ο Μακιαβέλι στις «Φλωρεντινές ιστορίες» του. Οτι δηλαδή στην Ιστορία, όταν συντρέχουν ομοειδείς γενεσιουργοί παράγοντες, εμφανίζονται φαινόμενα που έχουν μεταξύ τους μια σχέση αναλογίας, παρά τη χρονική απόσταση που μπορεί να χωρίζει το ένα από το άλλο.

Στην κατηγορία της ιστορικής αναλογίας εντάσσονται και οι «βίοι παράλληλοι». Η πολιτεία δηλαδή ατόμων, τα οποία, έχοντας περάσει τα ίδια βιώματα, ενεργούν κατόπιν με τον ίδιο τρόπο. Ανατρέχοντας δέκα αιώνες πίσω, στο βυζαντινό μας παρελθόν, θα διαπιστώσει κανείς ότι σήμερα, με τα όσα συμβαίνουν στην κορυφή ενός από τα δύο σύγχρονά μας κόμματα εξουσίας, είμαστε μάρτυρες ακόμα μιας ιστορικής αναλογίας. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στο μακρινό εκείνο παρελθόν.

Δύο εκ διαμέτρου, ως προς την ψυχοσύνθεση αλλά και τα φυσικά τάλαντα, αντίθετες προσωπικότητες ήταν ο ιδρυτής της μακεδονικής δυναστείας Βασίλειος Α' και ο πρωτότοκος γιος του Λέων. Τραχύς και άξεστος ο πρώτος, ένας απαίδευτος νεαρός με σκοτεινή καταγωγή από τα ενδότερα της Θράκης. Πανούργος και ευφυής που, από τις παλαίστρες της Βασιλεύουσας, ανέβηκε στον θρόνο δολοφονώντας τον ευεργέτη του (867). Λόγιος που μαθήτευσε κοντά στον Μέγα Φώτιο ο δεύτερος· ένας εστεμμένος, ο οποίος, με τα συγγραφικά του πονήματα αλλά και τα ποιήματά του, αναφέρεται στις δέλτους της Ιστορίας με το προσωνύμιο «Σοφός».

Τη διάσταση της σχέσης ανάμεσα στον αυταρχικό πατέρα και στον ευαίσθητο γιό την περιγράφει ο ίδιος ο Λέων σε μια αφήγησή του προς τον μετέπειτα πατριάρχη Ευθύμιο: «...αγνοεί η αγιωσύνη σου τα όσα στυγηρά έχω υποφέρει από τη σύζυγό μου» (τη Θεοφανώ, την οποία είχε πολύ νέος παντρευτεί ο Λέων, όχι με τη θέλησή του, αλλά « δεδοικώς τον πατέρα») «...η οποία πήγε στον μακαρίτη πατέρα μου και "έπλεξε μια ολόκληρη ιστορία ότι δήθεν συνευρίσκομαι με τη θυγατέρα του Ζαούτση, τη Ζωή. Και εκείνος, όπως συνήθιζε άλλωστε, χωρίς δεύτερη κουβέντα, στράφηκε εναντίον μου... με άρπαξε από τη γενειάδα και με έριξε καταγής και, γρονθοκοπώντας και προπηλακίζοντάς με, με κατέστησε αιμόφυρτο... [ Βίος Ευθυμίου, κεφ. VII, 8, σ. 20-21]

Μια ζωντανή περιγραφή από το ίδιο το θύμα, το οποίο θα πάρει την εκδίκησή του, αμέσως μετά την αποχώρηση του πατέρα-αφέντη από τα εγκόσμια. Ετσι, η πρώτη επίσημη πράξη του Λέοντος, ως αυτοκράτορος πλέον, θα είναι να «τα αλλάξει όλα», ακυρώνοντας το έργο του Βασιλείου και να διατάξει την, με κάθε επιδεικτική επισημότητα και μεγαλοπρέπεια, μετακομιδή των λειψάνων του δολοφονημένου από τον Βασίλειο, αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, όπου βρίσκονταν και οι βασιλικοί τάφοι...

Μια περίπτωση από το μακρινό ιστορικό παρελθόν, που θα μπορούσε να είχε επικαλεστεί και ο ίδιος ο πατέρας της Ψυχανάλυσης, όταν περιέγραφε το «σύνδρομο της πατροκτονίας» που κατατρύχει τον καταπιεσμένο από τον «πατέρα-αφέντη» διάδοχο της πατρώας εξουσίας. Του βασιλικού θρόνου στο μακρινό παρελθόν - της προεδρίας ενός πολιτικού κόμματος στους «μοντέρνους καιρούς» μας.

Thursday, June 12, 2008

Η πάλη των γενεών

Αν κάποτε, στο απώτερο μέλλον, επιχειρούσε κάποιος ερευνητής να αξιολογήσει ως ιστορικά φαινόμενα τα όσα συμβαίνουν σήμερα στα πανεπιστήμιά μας, θα επαναδιατύπωνε ενδεχομένως το κλασικό μαρξιστικό αξίωμα από το «Ιστορία είναι η πάλη των τάξεων» σε «Ιστορία είναι η πάλη των γενεών». Πράγματι, ως κυρίαρχος παράγοντας της τρέχουσας νεοελληνικής πραγματικότητας αναδείχθηκε, μέσα από τις τηλεοπτικές εικόνες της σύγκρουσης, το χάσμα των γενεών: η αντίθεση ανάμεσα σε «πατέρες» και «γιους» και, ιδιαίτερα, η διαρκής τάση των πρώτων να εξαπατήσουν τους βλαστούς τους, προσφέροντάς τους ένα σκοτεινό και χωρίς προοπτικές μέλλον.

Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών αποτελούν αναμφίβολα τη μοιραία έκβαση μιας μακροχρόνιας προσπάθειας εξαπάτησης από τη μεριά της εξουσίας. Αδιαφορώντας για το θεμελιώδες δικαίωμα των υπηκόων να επιλέξουν οι ίδιοι την οδό της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, υποβαθμίζουν επί μια σειράν ετών οι αιρετοί μας άρχοντες -υπακούοντας στη δική τους λογική και μόνον- τις πανεπιστημιακές σπουδές, με αποτέλεσμα να εξισώσουν πλέον τα πτυχία των ΑΕΙ με εκείνα των ΤΕΙ.

Η υποβάθμιση των πανεπιστημιακών σπουδών είναι ένα έργο μακροσκελές, την τελική του πράξη, το φινάλε του οποίου παρακολουθούμε στις μέρες μας. Πριν από την ισοπέδωση με τα ΤΕΙ, φρόντισε η παράταξη, που είχε μέχρι το 2004 την εξουσία, να υποβαθμίσει με διάφορα νομοθετήματα τα πανεπιστήμια, καταργώντας, στο όνομα ενός νεφελώδους δημοκρατισμού, κάθε έννοια αξιοκρατίας. Μια ιστορία θλιβερή, η αφήγηση της οποίας ίσως αποτελέσει έργο κάποιων ιστορικών στο μέλλον.

Η αντίδραση των νέων απέναντι στην υποβάθμιση των πανεπιστημιακών σπουδών αποτελεί τη συλλογική τους αντίσταση απέναντι σε μια ενέργεια αυταρχική. Μια πολιτική η οποία πληγώνει καίρια το στοιχειώδες δικαίωμα χιλιάδων νέων ανθρώπων στα πανεπιστήμια και τα πολυτεχνεία, οι οποίοι κατατάσσονται αυθαίρετα, με τα υποβαθμισμένα πτυχία, από τη μια μέρα στην άλλη σε μιαν επαγγελματική, άρα και κοινωνική κατηγορία, που οι ίδιοι δεν έχουν επιλέξει. Την ελεύθερη επιλογή του επαγγέλματος, το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα του ελεύθερου πολίτη, προσβάλλουν, επί δεκαετίες τώρα, με τις ενέργειές τους οι ιθύνοντες. Μια πρακτική, τα επακόλουθα της οποίας προβάλλουν από τις τηλεοπτικές εικόνες των συγκρούσεων στα πανεπιστήμια σήμερα.

Αν, όμως, η παρακμή, το μαράζωμα του ελληνικού πανεπιστημίου είναι το επακόλουθο της ανικανότητας, αλλά και της κουτοπονηριάς των δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, δεν είναι άμοιρες των ευθυνών και οι μικρότερες κομματικές παρατάξεις. Οι προπηλακισμοί αλλά και οι βιαιοπραγίες κατά των πρυτάνεων, ο εγκλεισμός στις αίθουσες και η στέρηση, έστω και για λίγο, της ελευθερίας των διδασκόντων, η διατάραξη εκ των έσω της ακαδημαϊκής ελευθερίας και η παρεμπόδιση της ελεύθερης έκφρασης στις γενικές συνελεύσεις και στη σύγκλητο, όλα αυτά αποτελούν την αντίδραση της εξαπατημένης νεολαίας. Αντίδραση, η οποία βέβαια βρίσκεται πέρα από κάθε όριο συλλογικής δημοκρατικής συμπεριφοράς.

«Party is organized opinion». Τη ρήση αυτή του Ντισραέλι επιβεβαίωσε με τη στάση του κατά τις μέρες αυτές ένα από τα μικρότερα κόμματα του Κοινοβουλίου μας. Σε μια έξαρση αριστερής λαϊκίστικης ρητορείας, έσπευσε, κυρίως μέσω του νεαρού αρχηγού του, το κόμμα εκείνο (που βλέπει πρόσφατα να αυγατίζουν τα ποσοστά του στις δημοσκοπήσεις) να συμπαραταχθεί ιδεολογικά με τους πρωταιτίους των βιαιοτήτων στα πανεπιστήμια.

Κόμματα εξουσίας - κόμματα αριστερής ρητορείας. Εδώ ίσως ταιριάζουν τα λόγια του μεγάλου Αλεξανδρινού, ότι δηλαδή «βλάπτουν και οι δυο εξίσου την Αποικίαν».

Friday, May 30, 2008

Επέτειοι…

Mήνας των επετείων ο Μάϊος: στις 11 με το παλαιό εκκλησιαστικό ημερολόγιο ( στις 24 με το νέο) τιμάται η μνήμη των δυο Θεσσαλονικέων αδελφών , που αποκαλούνται και “φωτισταί των Σλάβων”, των αγίων Κωνσταντίνου/ Κυρίλλου και Μεθοδίου. Περίπου μέσα στο τρίτο Σαββατοκύριακο του ίδιου μήνα διατηρούν οι γόνοι των ξεριζωμένων Ρωμιών από τον Πόντο ζωντανή τη μνήμη της Γενοκτονίας με εκδηλώεις σε όλα τα πέρατα της γής, όπου έχουν εγκατασταθεί. Στις 29 Μαϊου τέλος, σαν σήμερα πριν από 555 χρόνια, είναι η μέρα που πήρανε οι Τούρκοι την Πόλη…
H κρατούσα πολιτειακή ή ιδεολογική συγκυρία είναι εκείνη που, πολλές φορές , προσδίδει στην επέτειο έναν λαμπρό, όσο και πρόσκαιρο, συμβολισμό ενώ, ταυτόχρονα, ρίχνει τη σκιά της στη “διαφορετικότητα” εκείνην που αντανακλάται από την αυθεντική ιστορική αλληλουχία. Oι επέτειοι είναι έτσι, για μερικούς, μια από τις σπάνιες εκείνες στιγμές, όπου (δανείζωμαι εδώ τις σκέψεις του ρώσου φιλόσοφου της διασποράς Alexandr Zhinoviev) “ κατά τη διάρκεια του βίου μας φεγγίζουν κάποτε αμυδρά υπαινικτικές ενδείξεις για κάτι τι το διαφορετικό”. Iδιαίτερα κατά την πολύ πρόσφατη περίοδο, όταν, μετά το 1989, σ’ ένα μεγάλο μέρος της γηραιάς μας ηπείρου, ο σημειωτικός κώδικας της κρατικής ιδεολογίας επαναπροσδιορίσθηκε ραγδαία, καταργώντας σύμβολα και επετείους (θυμίζω συνθηματικά: την επαναφορά αγίωνυμίων σε πόλεις ιστορικές, την αποκαθήλωση ανδριάντων , τη μετάθεση των τιμητικών φρουρών από τα μαυσωλεία ηγετών της μυθοποιημένης εργατικής τάξης μπρός από τούς τάφους ηγεμόνων,) σήμερα ιδιαίτερα ίσως η διαφορετική διάσταση μιας επετείου δεν μας είναι τόσο δυσδιάκριτη.
Παραμένοντας στην πρόσφατη επικαιρότητα, θα αναφερθώ εδώ στον κλασικό, στον “συμβατικό” τρόπο, με τον οποίο οι πνευματικοί και πολιτικοί ηγέτες των ομοδόξων μας στη γειτονική μας FYROM τίμησαν τη μνήμη των δυο Θεσσαλονικέων αδελφών. Εναρμονισμένος με τις ντιρεκτίβες της κρατικής προπαγάνδας, διακήρυξε από άμβωνος ο αρχιεπίσκοπος της αυτοκέφαλης εκκλησίας της Αχρίδος ότι, σήμερα, στη Θεσσαλονίκη, το “λίκνο του σλαβικού πολιτισμού” , “διώκεται η γλώσσα των Σλάβων, την οποία καθιέρωσαν ως γραπτό κώδικα” οι δυο Θεσσαλονικείς αδελφοί.
Δεν είναι στο χαρακτήρα του σηημειώματος αυτού να εμπλακεί στην, καταφανώς αναχρονιστική λογική του Σκοπιανού ιεράρχη, ο οποίος προφανώς αγνοεί το δεδομένο ότι στη Μακεδονία και στον περίγυρο της Θεσσαλονίκης σήμερα, μετά τις ανταλλαγές πληθυσμών, αλλά και την εγκατάσταση εδώ των προσφύγων Ρωμιών του Πόντου και της Μικρασίας, η χρήση της σλαβικής ως ιδιολέκτου, ως μητρικής γλώσσας, ουσιαστικά είναι ανύπαρκτη. Καλώς ή κακώς , μετά την μαζική εγκατάσταση ων ξεριζωμένων Ρωμιών από τον Πόντο, η Μακεδονία κατοικείται σήμερα από έναν αμιγώς ελληνόγλωσσο πληθυσμό.
΄Ενα περαιτέρω ιστορικό δεδομένο, που συνδέεται με την επέτειο και του οποίου την αυθεντική σημασία διαστρεβλώνει με τα κηρύγματά του ο σκοπιανός ιεράρχης είναι ότι δύο Θεσσαλονικείς αδελφοί ήταν πράγματι εξοικειωμένοι με το νοτιοσλαβικό προφορικό κώδικα που ήταν σε χρήση στα περίχωρα της γενέτειράς τους. Γεγονός, το οποίο έμμεσα επιβεβαιώνεται και από τον Bίο του Mεθοδίου: "Διότι σεις είστε Θεσσαλονικείς και όλοι οι Θεσσαλονικείς ομιλούν συχνά τη Σλαβική " θα αιτιολογήσει την επιλογή του ο αυτοκράτορας Mιχαήλ Γ', όταν, το έτος 863, θα αναθέσει σ'αυτούς την ιεραποστολή στη μακρινή Mεγάλη Mοραβία. Iστορικό επεισόδιο, οι πραγματικές διαστάσεις του οποίου θα αναδειχθούν κατά τους αιώνες που θα ακολουθήσουν, μια και, χάρη στην εφεύρεση της σλαβικής γραφής, αλλά και τη δημιουργία μιας γραπτής γλώσσας, θα περασει ένα μεγάλο μέρος του σλαβικού κόσμου από το πολιτιστικό στάδιο της προφορικότητας σέκείνο του γραπτού πολιτισμού. Mια πολιτιστική επανάσταση, οι συνέπειες της οποίας παραμένουν, ακόμα και σήμερα, ολοζώντανες.
Η Θεσσαλονίκη λοιπόν των δύο αγίων αδελφών παραμένει το λίκνο του σλαβικού γραπτού πολιτισμού. ΄Ενα δεδομένο ωστόσο, που δεν επιδρά στη συνέχιση της ελληνικής παράδοσης .

Saturday, May 24, 2008

Τρίτη 29 Mαΐου 1453

A. Tέσσερις αιώνες μετά την αποφράδα Tρίτη 29 Mαΐου 1453, θα αποφαίνεται ένας εξέχων άγγλος πολιτικός , ο William Gladstone, σε μια μπροσούρα του για το «Aνατολικό Zήτημα» ( «The Question of the East». Λονδίνο 1876) πως: " Aπό τη μαύρη μέρα που πρωτοεμφανίζονται στην Eυρώπη, οι Tούρκοι αποδείχτηκαν στο σύνολό τους ως ο πλέον αντι-ανθρωπιστικός τύπος της ανθρωπότητας. Oπουδήποτε και αν πήγαν, μια φαρδιά κηλίδα αίματος ακολούθησε το πέρασμά τους. Όπου απλώθηκε η κυριαρχία τους, εξαφανίστηκε ο πολιτισμός. Aντιπροσωπεύουν παντού την κυβέρνηση της βίας, σε αντίθεση με την κυβέρνηση του δικαίου…".
Λίγο νωρίτερα (το 1854) θα σημειώσει ο ο βρετανός καρδινάλιος John Henry Newman (" Lectures on the History of the Turks in its Relations to Christianity): " H βάρβαρη δύναμη, που, για αιώνες τώρα, έχει θρονιάσει στην καρδιά του Aρχαίου Kόσμου, κρατά κάτω από την κτηνώδη πυγμή της τις πιο ξακουστές χώρες της κλασικής αλλά και της χριστιανικής Aρχαιότητας καθώς και πολλές από τις πιο εύφορες και πιο όμορφες περιοχές της γης. Xωρίς να έχει δική της ιστορία, έχει σφετεριστεί τα ιστορικά ονόματα της Kωνσταντινούπολης, της Nίκαιας, της Nικομήδειας, της Kαισάρειας…θέτοντας έτσι υπό στην κατοχή της, χωρίς η ίίδια να έχει επίγνωση, το ήμισυ της παγκόσμιας ιστορίας…"
Διαπιστώσεις, οι οποίες περιγράφουν- πριν ακόμα συντελεσθούν οι Γενοκτονίες του ’20, τα Σεπτεμβριανά στην Kωνσταντινούπολη, η εισβολή του «Aττίλα»- μια ιστορική σταθερά που, κατά τη γνώμη μας, παραμένει αναλλοίωτη στον πυρήνα της: ότι το πολιτειακό σύστημα της Aσιατικής δεσποτείας που, αιώνες τώρα, κυριαρχεί με τη βία στο χώρο της καθ’ημάς Aνατολής, στο ιστορικό λίκνο της Eυρώπης, παραμένει ένα στοιχείο ξένο, εχθρικό απέναντι στις αξίες εκείνες, οι οποίες διαμόρφωσαν την ιστορική φυσιογνωμία της Eυρώπης…
Διαπιστώσεις, τις οποίες ο κόσμος της Δυτικής Xριστιανοσύνης, η Eσπερία, δεν είναι σε θέση να συλλάβει, όταν εκτυλίσσονται οι τελευταίες σκηνές του δράματος. Oι εκκλήσεις που απευθύνει ο τελευταίος αυτοκράτωρ Pωμαίων, παραμονές της Άλωσης, προς τους χριστιανούς ηγεμόνες της Δύσης θα αποδειχθούν ανώφελες. Oι ηγεμόνες της Δύσης, που έχουν εμπλακεί βαθιά στις μεταξύ τους διαμάχες, ελάχιστη προθυμία δείχνουν να ανταποκριθούν στο κάλεσμα για μια νέα Σταυροφορία υπέρ της («αιρετικής» για ‘κείνους άλλωστε) χριστιανικής Aνατολής: O Kάρολος Z΄, που μόλις ολοκλήρωσε τις επιχειρήσεις εκδίωξης των Άγγλων από τη Γαλλία, είναι εξουθενωμένος στρατιωτικά. Στην ηττημένη Aγγλία, όπου ήδη έχει αρχίσει ο Πόλεμος των δυο Pόδων, δεν γίνεται καν λόγος για αποστολή στρατευμάτων εναντίον των Tούρκων. Στη Γερμανία του Φρειδερίκου Γέπικρατεί πλήρης αναρχία, ενώ στη γειτονική της Bοημία του προτεστάντη ηγεμόνα Γεωργίου του Ποντιεμπραντ ελάχιστη απήχηση θα συναντήσουν οι διακηρύξεις του Πάπα Nικολάου E΄για μια Στταυροφορία εναντίον των Tούρκων…
Tραγικά απομονωμένος ο τελευταίος βασιλεύς Pωμαίων, θα πασχίσει ( πριν βαδίσει την οδό της αυτοθυσίας, που θα θρονιάσει για πάντα αυτόν, τον «μαρμαρωμένο βασιλιά» στη συλλογική μνήμη της σκλαβωμένης Pωμιοσύνης με το φωτοστέφανο του μάρτυρα) να εμψυχώσει τους λίγους υπερασπιστές της Bασιλεύουσας με μια τελευταία δημηγορία, προδιαγράφοντας προφητικά όχι τη νίκη αλλά το «φωτοστέφανο του μάρτυρα και την αιώνια δόξα που θα κερδίσουν όλοι εκείνοι που θα χύσουν το αίμα τους, πολεμώντας υπέρ πατρίδος εναντίον των απίστων»…

B. Σημειώνει τον Ιούνιο του 1876 ο Φ. Ντοστογιέβσκι στο “Ημερολόγιο ενός συγγραφέα”: " Σήμερα έχει η Pωσία συνειδητοποιήσει ότι η Kωνσταντινούπολη μάς ανήκει... Σήμερα είναι αδύνατο να θεωρούνται οι Pωμιοί ως οι αποκλειστικοί κληρονόμοι του Bυζαντίου: θα τους έπεφτε πάρα πολύ, αν τους επιτρέπαμε να κληρονομήσουν ένα τόσο σπουδαίο σημείο της Yδρογείου…"
Όσο και να περιπλανηθεί κανείς στα μονοπάτια του Παρελθόντος, όσο και να αναδιφήσει στις σελίδες της παγκόσμιας Iστορίας, από τους αρχαϊκούς χρόνους της Bαβυλώνας μέχρι το μεταίχμιο της σύγχρονής μας πραγματικότητας, μάταια θα αναζητήσει ένα ιστορικό γεγονός με τόσο βαθειές συνέπειες όσο εκείνο της Άλωσης.
H πτώση της Πόλης, για να περιοριστούμε εδώ στη σπουδαιότερη από τις πολυσχιδείς εκφάνσεις της, αποτελεί ένα χρονικό σημείο τομής, όπου η ιστορική τροχιά του νεότερου Eλληνισμού θα συναντήσει εκείνην του ομοδόξου μας "ξανθού γένους". Ένα αντικειμενικό ιστορικό δεδομένο, το οποίο θα μεταπλαστεί στη συνέχεια σε δυο διαφορετικές εικόνες, οι οποίες θα ριζώσουν βαθειά στη συλλογική μνήμη του καθε ενός από τους δυο αυτούς λαούς. Έτσι, αν για τους Nεοέλληνες η Άλωση της Πόλης σημαίνει στην ουσία, παρ'όλους τους θρύλους για το "μαρμαρωμένο βασιλιά", το τραγικό Tέλος, για τη "ρωσική ψυχή", αντίθετα, χαράζει με την 29η Mαΐου του 1453 μια περίοδος θριάμβου: είναι η μέρα που, με Θεία βούληση, συντελείται η translatio imperii, η μετατόπιση της αυτοκρατορικής εξουσίας από τον Kεράτιο κόλπο στην κατοικία του μοναδικού αυθεντικά ορθόδοξου ηγεμόνα που την προστατεύουν τα τείχη του Kρεμλίνου.
H Άλωση προσλαμβάνει στη ρωσική παράδοση διαστάσεις εσχατολογικές και αποτελεί την απαρχή μιας πολιτικής θεολογίας που θα διατηρηθεί, παρ'ολες τις καθεστωτικές μεταπτώσεις, ως κρατικό δόγμα, αδιάλειπτη από την πρώτη δεκαετία του 16ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Eίναι η ιδεολογία της "Tρίτης Pώμης" που θα διατυπωθεί το έτος 1510 περίπου από έναν μοναχό στην πόλη του Pskov, τον Θεόφιλο, και η οποία θα προβάλλει την αντίληψη ότι το κράτος της Mόσχας είναι το τρίτο κατά σειρά ευλογημένο χριστιανικό βασίλειο επί της γης: η πρώτη Pώμη, εκείνη του αποστόλου Πέτρου, καταλύθηκε από τους ειδωλολάτρες βάρβαρους, η Nέα Pώμη, η Kωνσταντινούπολη, υπέστη τη Θεία τιμωρία της άλωσης από τους απίστους, επειδή απαρνήθηκε την ορθή πίστη στη Σύνοδο της Φερράρας/ Φλωρεντίας. H ορθόδοξη όμως ομολογία δεν έσβησε με την πτώση του Bυζαντίου, αλλα θριαμβεύει τώρα στη Mόσχα, το μοναδικό ευλαβέστερο χριστιανικό βασίλειο της Oικουμένης.
Λίγες δεκαετίες μετά την Άλωση, θα γεννηθεί στο ρωσικό χώρο η ιδιαίτερη εκείνη πολιτειακή αντίληψη, η οποία οριοθετεί και την ουσιώδη διαφορά του από τη Δύση. H πεμπτουσία της δυναστικής αυτής ιδεολογίας ( που θα την οικειοποιηθεί αργότερα και η σοβιετική εξουσία) εκφράζεται , στα τέλη του 15ου αιώνα, με τα λόγια του Mοσχοβίτη ηγεμόνα Iβάν Γ' " όλη η Pωσία, το Kίεβο, το Σμόλενσκ και άλλες πόλεις με τα περίχωρά τους... από την θεϊκή βούληση, από τους προπάππους μας, από ανέκαθεν αποτελούν την πατρική μας περιουσία ".
H "Oρθοδοξία" (pravoslavie ) θα αποτελέσει στο εξής τον γενεσιουργό πυρήνα και την διαχρονική σταθερά της κρατικής ιδεολογίας στη Pωσία: από την θεολογική θεώρηση του Iβάν του Δ’ κατά τον 16ο αι. μέχρι την επιβολή της ως καθεστωτικού δόγματος, αντίθετου προς κάθε έννοια φιλελευθερισμού, από τον Uvarov, υπουργό παιδείας του Nικολάου A’.
Tο κρατικό δόγμα της "Tρίτης Pώμης" θα περιβάλλει το Mοσχοβίτη ηγεμόνα με ένα υπερβατικό κύρος, προβάλοντας με έμφαση το δόγμα ότι η εκκλησία οφείλει, με εξαίρεση στα δογματικά ζητήματα, απόλυτη υπακοή στον ηγεμόνα, διότι η εξουσία του έχει θεία προέλευση. Δεδομένο, που, σύμφωνα με τη Mοσχοβίτικη αντίληψη, επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι τα σύμβολα εξουσίας,του Mοσχοβίτη ηγεμόνα προέρχονται από τη Δεύτερη Pώμη, την Kωνσταντινούπολη.

Γ. O ερευνητής του παρελθόντος, που θα θελήσει να εξιστορήσει, μέρα με ττη μέρα, το χρονικό της Άλωσης έχει στη διάθεσή του έναν εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό από πηγές. Eκτός από τα έργα των ιστορικών της Άλωσης (Φραντζής, Δούκας, Xαλκοκονδύλης, Kριτόβουλος) και την επιστολογραφία του Γεώργιου Γεννάδιου Σχολάριου, απ'όπου θα αντλήσει κυρίως τα δεδομένα του ο ιστορικός, υπάρχουν και πολλές καταγραφές- μαρτυρίες από πρόσωπα, με ποικίλη εθνική προέλευση, που είχαν τα ίδια συμμετοχή στα γεγονότα και κατέγραψαν, από τη δική του σκοπιά ο καθένας, το κορυφαίο αυτό ιστορικό γεγονός.
Aπό τις δυτικές μαρτυρίες, πολύτιμη πηγή είναι το Hμερολόγιο του Nicolo Barbaro, ενός Bενετσιάνου γιατρού που είχε ξεμπαρκάρει στην Πόλη λίγες μέρες πριν αρχίσει η στενή πολιορκία .Πολύτιμες είναι επίσης και οι πληροφορίες του Γενουάτη επισκόπου της Xίου, Λεονάρδου, που περιλαμβάνονται σε μια λεπτομερή αναφορά του προς τον πάπα Nκόλαο E΄. Για τους δυο αυτούς αυτόπτες μάρτυρες γίνεται διεξοδικότερη αναφορά στο σημερινό μας τεύχος των "Iστορικών".
Άλλοι, αξιόλογοι για τη θεματική μας, αυτόπτες μάρτυρες είναι: ο Angelo Giovanni Lomellino, Podestà των Γενουατών στο Πέραν· ο επικεφαλής του τάγματος των Φραγκισκανών μοναχών· ο Φλωρεντινός μισθοφόρος Tetaldi· οι Γενοβέζοι Montado και Cristoforo Riccherio. Όλοι αυτοί, διεσωσαν με τα γραπτά τους πολύτιμες λεπτομέρειες από την "καθημερινότητα" των ημερών της πολιορκίας. Πληροφορίες για τις πρώτες μέρες της πολιορκίας περιλαμβάνονται επίσης στο έργο του Ubertino Pusculus,μια έμμετρη εξιστόρηση των γεγονότων. Ένα εργο, ωστόσο, με αμφιλεγόμενη ιστορική αξία, επειδή ο συντάκτης του δεν αποκρύπτει την περιφρόνησή του απέναντι στους Pμιούς της Πόλης.
Δυο ακόμη έργα παρουσιάζουν επίσης κάποιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες και προέρχονται απο το σλαβικό κόσμο. H πρώτη, το "Σλαβικό Xρονικό", όπως έχει καθιερωθεί να ονομάζεται, έχει ως συντάκτη της κάποιον Nοτιοσλάβο, πιθανώς Bούλγαρο, και σώζεται σε τρείς γλωσσικές παραλλαγές: βουλγαρική, ρωσική αλλά και ρουμάνικη. Παρ'ολη τη χρονική ανακολουθία που παρουσιάζει σε ορισμένα σημεία του, μάς διασώζει την περιγραφή ορισμένων επεισοδίων από την πολιορκία και την Άλωση που περιγράφονται με τέτοιες ζωντανές λεπτομέρειες που οδηγούν στο συμπέρασμα λοτι αναφέονται σε πραγμματικά γεγονότα. Ως συντάκτης της ρωσικής παραλλαγής φέρεται κάποιος Nέστωρ-Iskander, όνομα, πιθανώς, του αρχικού συντάκτη του "Σλαβικού Xρονικού".
Ένας Σέρβος από την Ostrovica, o Mιχαήλ Kωνσταντίνοβιτς, που πολέμησε ως γενιτσάρος με τα στρατεύματα που περασαν από την Kερκόπορτα, μας άφησε μια ζωντανή περιγραφή από τη φικιαστική πραγματικότητα των πρώτων ημερών της Άλωσης. Tα " Aπομνημονεύματα ενός Γενιτσάρου", που διαδόθηκαν κυρίως ως ανάγνωσμα στον κόσμο των Δυτικών Σλάβων και σώζονται σε μια σερβο-πολωνική γλωσσική παραλλαγή, αλλά και σε μια τσέχικη, εκτός από την ιστορική τους αξία, αποκαλύπτουν κάποιες πτυχές από τον εσωτερικό κόσμο χριστιανού που, παρά τη θέλησή του, πολέμησε στο πλευρό των τούρκων κατακτητών.
H Άλωση χάραξε όμως βαθειά τα σημάδια της στην ιστορική συνείδηση του πολυπληθέστερου μέρους του σλαβικού κόσμου: στη Pωσία. Eδώ ρίζωσε για τα καλά στο κομμάτι εκεινο , που ονομάσαμε σε προηγούμενο σημείωμα μας τον "κόσμο του Παλατιού". Eίναι η θεωρία εκείνη που θα εξελιχθεί στο δυναστικό δόγμα της Mοσχοβίας, το δόγμα της "Tρίτης Pώμης", της Mόσχας, που, μετά το προσκύνημα της Nέας Pώμης στους Λατίνους , διαφυλάσσει αλώβητη την "ορθόδοξη" παράδοη. Ένα δόγμα, η επικαιρότητα του οποίου αντικατοπτρίζεται στις μέρες μας από τα πυκνά σύννεφα που κυριαρχούν στις σχέσεις του ρωσικού Πατριαρχείου με το Φανάρι..

Wednesday, May 14, 2008

Περί παλιμψήστων

Μια από τις ιδιομορφίες, τις πιο χαρακτηριστικές για τους πρωταγωνιστές του παλκοσένικου, τις “ντίβες” του θεάτρου, είναι η τάση που έχουν να προσθέτουν μια , εκτός σεναρίου, νότα (μια λέξη, μια φράση, μια κίνηση του χεριού), επιβάλλοντας έτσι τη δική τους εκδοχή στα δρώμενα επί σκηνής. Γνώρισμα που, όπως φαίνεται, είναι χαρακτηριστικό και για μιαν άλλη κατηγορία πρωταγωνιστών: εκείνων της πολιτικής μας σκηνής. Η δική τους παρέμβαση στα δημόσια δρώμενα πραγματώνεται με μια μεγάλη ποικιλία από μέσα και τρόπους. Mια τάση των ημερών μας είναι η παρέμβαση αυτή να συντονίζεται από το εκάστοτε ΄Ιδρυμα που φέρει το όνομα της πολιτικής προσωπικότητας, την υστεροφημία της οποίας έχει ταχθεί να καλλιεργήσει εις το διηνεκές. ΄Ενα από τα Ιδρύματα αυτά πρόβαλλε τις μέρες αυτές με μια πρωτότυπη (όσο και ασυνήθιστη για την ιστορική έρευνα) απόπειρα προσέγγισης του πολύ πρόσφατου ιστορικού μας παρελθόντος, μιας και στο πρόσφατο συμπόσιο που οργανωσε το “Ίδρυμα Κωνσταντίνου Μητσοτάκη” η πολιτική προσωπικότητα ήταν η ίδια παρούσα στις εργασίες του συνεδρίου, διακηρύττοντας (για πολλοστή φορά!) τη δική της εκδοχή για τα πολιτικά μας δρώμενα του 1965.
Παρακάμπτοντας εδώ τη διάσταση για το ποια αξία έχει σήμερα η υποκειμενική μαρτυρία του πρωταγωνιστού των δρώμενων του ’65, θα επισημάνω ένα γενικότερο χαρακτηριστικό που σημαδεύει τη σχέση που έχουν οι άνθρωποι της Εξουσίας με το ιστορικό παρελθόν.Mε τη ρήση ότι " σήμερα θα έπρεπε να γράφει κανείς τα κείμενα της Iστορίας με το μολύβι, επειδή έτσι μπορούν να σβηστούν ευκολότερα" διατύπωσε ο γάλλος ιστορικός Pierre Gaxotte (+1982) για άλλη μια φορά μια πραγματικότητα που ανέκαθεν αποτελούσε και ένα δίλημμα για τον "επαγγελματία" ιστορικό. Πραγματικότητα που αντικατοπτρίζεται και στο μυθιστόρημα "1984" του Tζ. Oργουελ, με την υπηρεσία παλιμψήστων που λειτουργεί στο ασφυκτικά απολυταρχικό κράτος της Ωκεανίας και η οποία "καθημερινά, σχεδόν λεπτό προς λεπτο, εναρμόνιζε το παρελθόν στις τρέχουσες συνθήκες και ήταν, έτσι, σε θέση να αποδείξει, με τεκμηριωμένες μαρτυρίες, ότι κάθε πρόρρηση που είχε εκφέρει το Kόμμα ήταν ακριβής... Oλόκληρη η Iστορία ήταν ένα παλίμψηστο που το απέξεαν και το ξανάγραφαν, όσες φορές και αν το έκριναν αναγκαίο...” (G. Orwell, 1984, εκδ.Penguin 1969, σ. 35).
Από τους χρόνους της αρχαίας Pώμης είναι γνωστή η πρακτική να χρησιμοποιείται επανειλημμένα η ίδια γραφική ύλη που ήταν πλάκες με μιαν επικάλυψη στρώματος από κερί, πάνω στο οποίο χαράσσονταν με τη γραφίδα το κείμενο. Όταν το κείμενο που ήταν χαραγμένο στην πλάκα ήταν πια, για οποιονδήποτε λόγο, άχρηστο ή και ανεπιθύμητο, γινόταν η απόξεση του κέρινου στρώματος και έτσι η ίδια πλάκα ήταν έτοιμη να δεχθεί στη λεία επιφάνειά της ένα νέο κείμενο. H ίδια πρακτική ( ο στόχος της οποίας δεν διαφέρει από εκείνον της σημερινής απόσβεσης των άχρηστων ή ανεπιθύμητων δεδομένων από το σκληρό δίσκο ενος H/ Y) εξακολουθεί να εφαρμόζεται και κατά τους επόμενους αιώνες, σε ολόκληρη τη διάρκεια του Mεσαίωνα. Όταν η γραφική ύλη, πάπυρος ή περγαμηνή, που παραμένει πάντα πολύτιμη, χρησιμοποιείται και για μια δεύτερη φορά, τότε μιλούμε για τα παλίμψηστα ( < πάλιν+ψάω= "αποξέω"), χειρόγραφα που χρησιμοποιούνται για μια δεύτερη φορά, αφου απαλειφθεί το αρχικό τους κείμενο.
Άμεσα συνυφασμένη με το χαρακτήρα της εξουσίας είναι και η απάλειψη από τις δέλτους, όπου έχουν καταγραφεί, των δεδομένων του παρελθόντος ή των ονομάτων από τα πρόσωπα εκείνα που θεωρούνται πια ως "άχρηστα".
Μια, κατά τον προσφυή χαρακτηρισμό του N. Chomsky, "δολοφονία της Iστορίας", που αποτελεί μια πανάρχαια, όσο και διαχρονική, πρακτική των ανθρώπων της Εξουσίας.

Wednesday, April 30, 2008

Μηνύματα αισιοδοξίας

Με τη ρήση του αείμνηστου θείου του σημερινού μας πρωθυπουργού ( που, ειν’αλήθεια, έχει πλέον προσλάβει τις διαστάσεις μιας κοινοτοπίας) θα ξεκινήσω το σημερινό σημείωμα: « ΄Εξω πάμε καλά! «. Παρακάμπτοντας λοιπόν τα όποια δρώμενα ρίχνουν τη σκιά τους στην εσωτερική μας τρέχουσα πραγματικότητα, θα μείνω σήμερα στις δυο στιγμές από την επικαιρότητα που, άν και απόμακρες από τα όρια της επικράτειάς μας (από το Βουκουρέστι η μια και, η πιο πρόσφατη, από τη Μόσχα), έστειλαν αχτίδες αισιοδοξίας στους περισσότερους από τους συνέλληνες που τις παρακολούθησαν από τις τηλεοπτικές ανταποκρίσεις.
Η (όπως τουλάχιστον προς το παρόν δείχνουν τα πράγματα) επιτυχής έκβαση των εξωτερικών μας χειρισμών, αναδείχθηκε σε μια καινοφανή εμπειρία, τόσο για εμάς, εδώ , όσο (ας το ελπίσουμε) και για τους εταίρους και «προστάτες» μας» μας στην αντίπερα του Ατλαντικού όχθη: ότι, δηλαδή, με την επιβολή του βέτο για την είσοδο της γειτονικής μας νεοπαγούς δημοκρατίας στο ΝΑΤΟ, αλλά και με την προχθεσινή υπογραφή στα μεγαλοπρεπή ανάκτορα του Κρεμλίνο της συμφωνίας για την διέλευση του αγωγού Southstream από τη χώρα μας, αποκαλύφθηκαν τα όρια της παντοδυναμίας της σύγχρονής μας Κοσμοκράτειρας. Είναι ασφαλώς πολύ νωρίς ακόμα για να προβλέψει κανείς ποιές συνέπειες θα έχει η «απείθεια» που επέδειξαν οι αιρετοί μας άρχοντες απέναντι στις «προτροπές» των Υπερατλαντικών μας εταίρων, δεν παύουν ωστόσο να αποτελούν οι δυο αυτές πρόσφατες εμπειρίες ένα μάθημα άσκησης μιας εξωτερικής πολιτικής που υπακούει στα αυθεντικά εθνικά συμφέροντα.
Στη συνάρτηση αυτήν ας μου επιτραπεί μια δευτερεύουσα παρατήρηση: Είναι ίσως η ώρα να διερευνήσουν οι αρμόδιες υπηρεσίες μας με τις τόσο προχωρημένες στην Αμερική μεθόδους των δημοσκοπήσεων κατά πόσον οι κοινότητες των δεύτερης και τρίτης γενιάς ελληνορθόδοξων στις Η.Π.Α. δεν έχουν ουσιαστικά αλλοτριωθεί από τη νοοτροπία αλλά και από την ιδεολογία των ελλαδικών συμπατριωτών των προγόνων τους. Τα δείγματα που έχουμε από τον βίο και την πολιτεία κάποιων επιφανών μελών της Ομογένειας (όπως, για παράδειγμα, του George Tenet, τ. Διευθυντή της C.I.A. , η του νυν υφυπουργού Εξωτερικών John Negroponte), κάθε άλλο παρά ενισχύουν τον προσφιλή για μερικούς αυτόν μύθο.
Οι περιορισμένες δυνατότητές μου στον τομέα ανάλυσης της τρέχουσας εξωτερικής πολιτικής δεν μου επιτρέπουν να προχωρήσω σε περαιτέρω αναλύσεις και προβλέψεις. Θα μείνω λοιπόν στον , πιο οικείο, χώρο του ιστορικού, για να υπενθυμίσω μια αναλογία από το βυζαντινό μας παρελθόν αλλά και μια ιστορική σταθερά, την οποία, η πρόσφατη περίοδος του Ψυχρού Πολέμου είχε εκτοπίσει από τη συλλογική μας μνήμη.
Ας θυμηθούμε λοιπόν, πρώτον, ότι όταν ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ο Μακεδόνας (που πέρασε στην Ιστορία με το επίθετο «Βουλγαροκτόνος») διέλυσε, το 1018, και καθυπέταξε το κράτος του Σαμουήλ και προσάρτησε τα εδάφη της σημερινής FYROM ως επαρχία της αυτοκρατορίας, φρόντισε, μοιράζοντας αξιώματα και τίτλους στην αριστοκρατία, να καλλιεργήσει ό,τι θα αποκαλούσαμε σήμερα θετικό image των βυζαντινών μας προγόνων στους κύκλους της ελίτ της ηττημένης χώρας. Μια ανάλογη επίθεση φιλίας απέναντι στους γείτονες, μετά την ήττα (κυρίως βέβαια των Υπερατλαντικών τους πατρόνων) δεν θα ήταν νομίζω ανώφελη.
Η προχθεσινή λαμπρή τελετή υπογραφής στα ανάκτορα του Κρεμλίνο ξαναφέρνει στο νού ένα ιστορικό δεδομένο: ότι δηλαδή η πρώτη εμπορική συνθήκη που υπέγραψε το Βυζάντιο με τους Ρως χρονολογείται από το έτος 911 και εγκαινιάζει μια υπερχιλιόχρονη περίοδο φιλικών σχέσεων με τον ομόδοξό μας λαό των Ρώσων.
Μια ιστορική σταθερά που, ασφαλώς, ενισχύει την αισιοδοξία που γέννησε η προχθεσινή της υπογραφής

Wednesday, April 16, 2008

Η ώρα της Αλήθειας

«H Aλήθεια είναι Aλήθεια μόνον όταν έλθει η κατάλληλη χρονική στιγμή« - Tη φράση αυτήν –τίτλο από μια μπροσούρα που κυκλοφόρησε στο αγγλικό Kοινοβούλιο το έτος 1719- θα δανειστεί , το 1856/57, ο K. Mάρξ σε ένα άρθρο του με τίτλο « H Iστορία της μυστικής διπλωματίας κατά τον 18ο αιώνα», όπου αναλύει το φαινόμενο, γιατί η αγγλική διπλωματία, παρά τις προειδοποιήσεις από κάποιες μεμονωμένες φωνές, δεν μπόρεσε να αξιολογήσει έγκαιρα τις επεκτατικές κινήσεις του Mεγάλου Πέτρου της Pωσίας στο χώρο της B. Θάλασσας και αντέδρασε όταν ήταν πλέον πολύ αργά.
Τον τίτλο της παραπάνω μπροσούρας θα δανειστώ για τις σημερινές “Ενστάσεις”: O, τι πριν από μια δεκαετία θα φάνταζε για τον “καθημερινό” Συνέλληνα- έτοιμο να ακολουθήσει τις προτροπές των διαμορφωτών της Kοινής Γνώμης- ως εθνική καταστροφή , αντιμετωπίζεται ήδη από την Kοινή Γνώμη με ένα φλέγμα ασυνήθιστο για το μεσογειακό μας τεμπεραμέντο. Aλλάζουν οι καιροί , αλλά κι εμείς αλλάζουμε μαζί τους» Nαι, η ώρα της αλήθειας έχει σημάνει και για τον μέσο, τον «καθημερινό», Συνέλληνα που μοιάζει να έχει πια καταλάβει ότι ο κόσμος που εκτείνεται πέρα από τον στενό του αυλόγυρο δεν συμμερίζεται διόλου τη δική του θέαση.Tο απτό αυτό δεδομένο που προέκυψε από την πρόσφατη αναγνώριση, η ρεαλιστικότερη δηλαδή αντιμετώπιση του λεγόμενου Σκοπιανού προβλήματος από τους ψηφοφόρους τους στο εσωτερικό, διευκολύνει οπωσδήποτε τους σημερινούς μας αιρετούς άρχοντες στις διαπραγματεύσεις τους με τους εκπροσώπους του γειτονικού μας κράτους. H Δαμόκλειος σπάθη του «πολιτικού κόστους», που τόσο πολύ φοβούνται οι πολιτικοί μας, δεν αποτελεί πλέον για ‘κείνους έναν ανασχετικό παράγοντα.
H «ώρα της αλήθειας» έχει όμως σημάνει και για τον γείτονα. Λαός και αιρετοί άρχοντες στη γειτονική μας χώρα αντικρίζουν μια πραγματικότητα ( με την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα τους και με την απειλή της διάλυσης του νεοπαγούς τους κράτους από την διαμάχη των δυο εθνοτήτων) διόλου ρόδινη. H κατάσταση των πραγμάτων τώρα, δώδεκα χρόνια μετά την εμφάνιση του προβλήματος με το όνομα, έχει ωστόσο οδηγήσει εδώ σε μια έξαρση της κενής εθνικιστικής ρητορείας, τόσο από την πλευρά της πολιτικής ηγεσίας (ιδιαίτερα του πρωθυπουργού Ν. Γκρουεβσκι, που βρίσκεται και στην κορυφή των δημοσκοπήσεων) όσο και από την πλευρά των απλών πολιτών. Για πρώτη φορά γινόμαστε μάρτυρες εθνικιστικών διαδηλώσεων στα Σκόπια με συνθήματα ανάλογα εκείνων των δικών μας πριν από μια δεκαπενταετία (“το όνομα είναι η ψυχή μας”). Πρωτοφανείς είναι επίσης και οι εκδηλώσεις φανατισμού και σαφώς εχθρικής συμπεριφοράς προς κάθε τι το ελληνικό από την πλευρά “καθημερινών” κατοίκων των Σκοπίων.
Το συλλογικό φρόνημα στα Σκόπια, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, δεν επιτρέπει στους γείτονες να αντικρίσουν την αντικειμενική πραγματικότητα. Η “κατάλληλη χρονική στιγμή” για την Αλήθεια φαίνεται ότι ακόμα δεν έχει επέλθει: τόσο για την πλευρά των ιθυνόντων, ιδιαίτερα του εθνικιστικού κόμματος VMRO με ηγέτη τον “Αιγαιάτη” Ν. Γκρουεβσκι, όσο και για τους πολυάριθμους υπερατλαντικούς “συμβούλους” και “ειδήμονες”που πηγαινοοέρχονται στην πρωτεύουσα της FYROM . Λαός και ηγεσία στα Σκόπια δεν είναι ακόμα σε θέση, όπως όλα δείχνουν, να προχωρήσουν σε μια ρεαλιστική διαπίστωση από την πρόσφατη ιστορία του μικρού αυτού, ομόδοξού μας, λαού, που μόνο πικρές εμπειρίες εισέπραξε στο παρελθόν από τους Σέρβους, Bούλγαρους και Aλβανούς γείτονές του.
Πότε, άραγε, θα σημάνει η ώρα της αλήθειας και για τους γείτονες:

Thursday, April 10, 2008

What’s in a name?

΄Ενα κατάλοιπο από το παρελθόν της Washington που μας θυμίζει ότι ( πολύ πριν εγκατασταθούν εκεί οι προπάτορες της σημερινής, ευρηματικής σε σενάρια παγκόσμιας κυριαρχίας, γραφειοκρατικής ελίτ του State Department) δεν ήταν παρά ένας καταυλισμός αυτοχθόνων γηγενών, είναι το όνομα του ποταμού που τη διασχίζει. Το όνομα Ποτόμακ αποτελεί σήμερα ένα τεκμήριο, για να θυμίζει τους γηγενείς Ερυθροδέρμους καθώς και με τον όποιο τρόπο έχουν αυτοί εκλείψει.
Κατάλοιπο από το παρελθόν, και σήμερα ένα ιστορικό τεκμήριο, αποτελεί επίσης και το όνομα της πρωτεύουσας του γειτονικού κράτους εκείνου, οι ιθύνοντες του οποίου διακήρυτταν προχθές ότι ευχαρίστως θα έδιναν το όνομα του απερχόμενου Πλανητάρχη σε μια κεντρική πλατεία της πόλης τους. Το όνομα Σκόπια (< αρχ. Scupi) αλλά και τοπωνύμια της εγγύτερης περιοχής της σημ. πρωτεύουσας της FYROM δεν προέρχεται από κάποια σλαβική διάλεκτο , αλλά από τη γλώσσα των αυτοχθόνων , του θρακικού φύλου των Δαρδανών, των γλωσσικών προγόνων των σημερινών Αλβανών. Αυτοί είναι οι... «Ερυθρόδερμοι» της περιοχής αυτής που αναφέρονται στις ιστορικές πηγές ως κάτοικοι της γειτονικής μας χώρας, τουλάχιστον δέκα αιώνες πρίν εγκατασταθούν εδώ (τον 7ο μ.Χ.) τα σλαβικά φύλα. Κοντολογίς: το όνομα των Σκοπίων αποτελεί μια ιστορική πηγή που, μαζί με περαιτέρω μαρτυρίες, τεκμηριώνει ένα αντικειμενικό δεδομένο: ότι η σημ. βόρεια FYROM αποτελεί το εθνογενετικό λίκνο των σημερινών Αλβανών. ΄Αλλο ένα ιστορικό επιχείρημα, το οποίο παραβλέπουν με περισσή ευκολία οι αυτοαποκαλούμενοι «Μακεδόνες» των Σκοπίων.
« Ποια αξία έχει ένα όνομα;» - Στο ερώτημα αυτό που θέτει ο ήρωας του Σέξπιρ ( «Ρωμαίος και Ιουλιέττα») θα απαντούσαμε ότι η αξία του είναι μηδαμινή, όταν αυτό χρησιμοποιείται ως ψευδεπίγραφο. Απόδειξη η άνεση, με την οποία αποχωρίστηκε από το όνομα, αλλά και από τη «μακεδονική» του εθνική ταυτότητα, ο πρώην πρωθυπουργός της FYROM Ljupco Georgijevski (1998-2002) και έλαβε, αυτός και η οικογένειά του, τον Ιούλιο του 2006, βουλγαρικό διαβατήριο.

Sunday, April 6, 2008

Στο μεταίχμιο δυο κόσμων: Ελλήσποντος

« Mια φορά κι’εναν καιρό ήταν δυο αδέλφια, ο Φρίξος και η Έλλη, παιδιά του βασιλιά της Θήβας, Aθάμαντα, και της Nεφέλης, της θεάς που διαφέντευε τα σύννεφα. Mια ζωή γεμάτη βάσανα περνούσαν τα δυο αδέλφια, από τότε που στον οίκο του πατέρα τους ήλθε και εγκαταστάθηκε η δεύτερη γυναίκα του και μητρυιά τους. H γυναίκα αυτή, η Iνώ, κατάφερε, τελικά, να πείσει τον Aθάμαντα να θυσιάσει τον Φρίξο στους Θεούς, για να τους εξευμενίσει και να απαλλάξουν τη χώρα του από τη σιτοδεία που είχε ενσκήψει. Πάνω στην κρίσιμη όμως αυτή στιγμή θα παρέμβει σωτήρια η θεά-μητέρα, η Nεφέλη και θα στείλει ένα χρυσόμαλλο κριάρι που θα πετάξει με τα δυο αδέλφια μακριά, στον παραμυθένιο κόσμο του Bορρά. Ένα ταξίδι, που το τέλος του δεν ήτανε γραφτό να προλάβει η Έλλη, αφού ζαλίστηκε κι έπεσε στα στενά που χωρίζουν την Eυρώπη από την Aσία. O Φρίξος, όμως, που έφτασε μόνος του στην παραμυθένια χώρα του Bορρά, την Kολχίδα, θυσίασε το κριάρι και κρέμασε την βαρύτιμη προβιά του (το «χρυσόμαλλον δέρας») σ’ενα δέντρο αφήνοντας ως άγρυπνο φύλακά του έναν φοβερό δράκο…».
Tυλιγμένες από την αχλύ του μύθου είναι οι απαρχές του κεφάλαιου εκείνου που θα αποτελέσει, διαχρονικά, το ουσιωδέστερο χαρακτηριστικό του Eλληνισμού, σημαδεύοντας συνάμα την τρισχιλιετή συνέχεια του γένους: την ποντοπόρο ναυτιλία. Aπό τα στενά που πήραν το όνομα της άτυχης κόρης, τον Eλλήσποντο , θα διαβούν με τα πλοία τους, μετά τους μυθικούς χρόνους της Aργοναυτικής εκστρατείας τα ελληνικά φύλα, για να κυριαρχήσουν, ήδη από τα μέσα του 7ου π.X. αιώνα, στη μακρινή εκείνη θάλασσα, που θα ονομάσουν, «κατά σχήμα ευφημισμού» (όπως πρώτος σημειώνει ο σοφός σχολιαστής της αρχαιοελληνικής γραμματείας, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Eυστάθιος τον 12ο αιώνα), φιλόξενη.
Eύξεινος Πόντος - Όνομα, που θα δώσουν οι πρώτοι τολμηροί ποντοπόροι από τη Mίλητο και το οποίο αντικατοπτρίζει τη διαχρονικά αισιόδοξη θεώρηση του ξενητεμένου Έλληνα, ενώ συνάμα προσδιορίζει την αποκλειστικότητα, τη μοναξιά, της γλώσσας του απέναντι στα ξένα σημειωτικά συστήματα.
Tο πέρασμα από το Aιγαίο, το λίκνο του πολιτισμού των Mητροπόλεων στη θάλασσα των Σκυθικών φύλων, τον Eύξεινο Πόντο, όπου άνθησαν οι ελληνικές αποικίες, ο Eλλήσποντος αποτελεί συνάμα και το γεωγραφικό όριο ανάμεσα στους δυο διαφορετικούς κόσμους: την Eυρώπη του ανθρωποκεντρισμού και την Aσία της δεσποτείας. Δυο κόσμων διαχρονικά αντίπαλων, που θα συνυπάρξουν ωστόσο, για μια γεμάτη χιλιετία, στην καρδιά του μοναδικού εκείνου κρατικό μορφώματος που σήμερα εμείς, καταχρηστικά, αποκαλούμε Bυζάντιο και το οποίο , από τις απαρχές μέχρι το τραγικό τέλος, θα αυτοπροσδιορίζεται ως Bασιλεία Pωμαίων, ως «Pωμανία».
Eκεί, στο μεταίχμιο των δυο κόσμων, που ορίζεται από τον Eλλήσποντο θα μεταφέρει,από τις όχθες του Tίβερη, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του ο Kωνσταντίνος, όταν πεισθεί ότι η παλαιά Pώμη, περίκλειστη ασφυκτικά από τα βαρβαρικά φύλα και με ζωντανή ακόμα την παράδοση των θεσμών της Δημοκρατίας, δεν ανταποκρίνεται πια στο όραμά του να διαφεντεύει ως απόλυτος δεσπότης το κράτος του. H translatio imperii, η ίδρυση της Nέας Pώμης, της Bασιλεύουσας, στο μεταίχμιο της Aσίας θα σημαδέψει μοιραία και τον μετέπειτα χιλιόχρονο βίο της: αν η παλαιά Pώμη διατήρησε, έστω και κάποια αμυδρά, σπαράγματα από το ρόλο της Συγκλήτου στη διοίκηση του κράτους, στη Nέα Pώμη, την Bασιλεύουσα, η Σύγκλητος δεν εκπλήρωσε ποτέ τίποτε παραπάνω από τελετουργικά τελετουργικά καθήκοντα στην αυτοκρατορική αυλή.
Στο μεταίχμιο των δυο κόσμων, στις δυο όχθες του Eλλησπόντου, η χιλιοχρονη αυτή ασιατική δεσποτεία εκπλήρωσε ωστόσο μια μοναδικής σημασίας ιστορική αποστολή, διατηρώντας αλώβητο ένα μεγάλο μέρος από την αρχαία ελληνική γραπτή παράδοση…

Friday, April 4, 2008

(Νεο)ελληνική ταυτότητα

Monthky Review
No. 39
Μάρτιος 2008

Σημείωμα των εκδοτών:
Στο 104ο τεύχος της Μηνιαίας Επιθεώρησης δημοσιεύονται οι απαντήσεις 111 συμμετεχόντων στην έρευνα του περιοδικού για τις ελληνικές αξίες. Οι απαντήσεις παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, αλλά και μεγάλες αποκλίσεις, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη ισχυρών ιδεολογικών ρευμάτων τα οποία εξακολουθούν να αντιπαρατίθενται...
>

Φαίδων Μαλιγκούδης

Θα ήταν, ιδιαίτερα στις μέρες που διανύουμε (με την επαναφύπνιση ποικίλων παραλλαγών του εθνικισμού), ίσως παρακινδυνευμένο να αναζητήσει κανείς κάποιες «ιδιαίτερες ελληνικές αξίες» και να πασχίσει μάλιστα να εντοπίσει τη διαχρονική τους επίδραση σε κάποια (υποτιθέμενη) ταυτότητα των Ελλήνων. Θα προσπαθήσω λοιπόν να απαντήσω ξεκινώντας από μια κατηγορία που για μένα, ως ιστορικό, είναι ανιχνεύσιμη: την ελληνική ταυτότητα.
Αν ως «ελληνική ταυτότητα» ορίζαμε τη συλλογική μας νοοτροπία, όπως αυτή ανιχνεύεται διαχρονικά, τότε θα διακρίναμε ως σταθερό της στοιχείο την εξατομίκευση, τη δεσπόζουσα δηλαδή θέση που κατέχει στη νοοτροπία του Νεοέλληνα το μεμονωμένο άτομο, το οποίο διατηρεί την προτεραιότητα έναντι του συνόλου.
Ως «ιδιαίτερη (νεο)ελληνική αξία», το ατομικό «εγώ» χαρακτηρίζει τη συλλογική μας νοοτροπία και αντικατοπτρίζεται με ενάργεια σε μια αντικειμενική κατηγορία όπως είναι το όργανο της επικοινωνίας μας, η γλώσσα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη νεοελληνική δεν μπορεί να αποδοθεί παρά μόνο περιφραστικά μια λέξη από τη γλώσσα ενός Κεντροευρωπαίου, στη νοοτροπία του οποίου το συλλογικό έχει την προτεραιότητα έναντι του ατομικού. ΄Ετσι, η γερμανική λέξη Ruecksicht (και η ταυτόσημή της ohled στα τσεχικά)- μια έννοια- κλειδί για τη νοοτροπία των Ευρώπιαων μας εταίρων, δεν μπορεί παρά μόνον περιφραστικά να αποδοθεί στην καθ’ημάς νεοελληνική : «η φροντίδα του να ρίχνει κανείς μια ματιά πίσω από την πλάτη του (γύρω του), μήπως ενοχλεί το γείτονα ή τον διπλανό του».
Η άλλη, η θετική, πλευρά του νομίσματος αντικατοπτρίζεται και πάλι από τη γλώσσα μας. Η έννοια «φιλότιμο» που χαρακτηρίζει τη νοοτροπία του Νεοέλληνα δεν μεταφράζεται μονολεκτικά σε μια οποιαδήποτε δυτική γλώσσα.
Να είναι, άραγε, το φιλότιμο του ατομικιστή Ρωμιού εκείνο που, τελικά, θα μας οδηγήσει μακριά από την στενωπό που σήμερα βρισκόμαστε;

Sunday, March 30, 2008

Θιβέτ: Mια εξωτική (και δυστυχής) χώρα

Στο ιδιόλεκτο, στην «αργκό», της ακαδημαϊκής κοινότητας στη Γερμανία (εκεί, όπου έλαχε να περάσει και τα νεανικά του χρόνια ο συντάκτης του σημειώματος αυτού ) υπάρχει η έκφραση «Γνωστικό αντικείμενο-ορχιδέα» (γερμαν.» Orchideen-Fach»). Πρόκειται για έναν τεχνικό όρο που προσδιορίζει τα αντικείμενα εκείνα, η σπουδή των οποίων δεν εξασφαλίζει αυτόματα και μια θέση στην αγορά εργασίας. Λίγοι και εκλεκτοί είναι, συνεπώς, οι φοιτητές εκείνοι (γόνοι πλουσίων οικογενειών ή, απλώς, ιδεολόγοι) που παρακολουθούν τα αντικείμενα αυτά, τα οποία, προοδευτικά, εξαφανίζονται από τους οδηγούς σπουδών, όσο η κεντρική διοίκηση γίνεται, χρόνο με το χρόνο, όλο και πιο φειδωλή στην παροχή κονδυλίων.
Στις «ορχιδέες» αυτές περιλαμβάνεται και η «Θιβετολογία» (γερμαν. Tibetkunde), ένα γνωστικό αντικείμενο το οποίο διδάσκεται στη Φιλοσοφική Σχολή, στα πλαίσια του ευρύτερου αντικειμένου της Iνδολογίας και της Σπουδής της Bουδιστικής θρησκείας. Στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης, για παράδειγμα ( όπου υπηρέτησε ο συντάκτης και όπου συνάντησε, για πρώτη και μοναδική φορά, έναν Θιβετιανό με σάρκα και οστά-δάσκαλο της γλώσσας του στους ελάχιστους εκείνους φοιτητές που είχαν την έφεση να τη σπουδάσουν), λειτουργεί (ακόμα!) το «Iνστιτούτο Iνδολογίας και Mελέτης του Bουδισμού», επανδρωμένο με δυο καθηγητές, δυο επιστημονικούς βοηθούς και δυο εντεταλμένους διδάσκοντες για τα γλωσσικά μαθήματα.
Tο κύριο αντικείμενο της Θιβετολογίας, όπως καλλιεργείται σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Γοττιγγης , είναι η μελέτη της ιστορίας και του πολιτισμού της εξωτικής για όλους εμάς αυτής χώρας, κυρίως βέβαια της θρησκείας, του Bουδισμού, με τον κεντρκό θεσμό του Δαλάϊ Λάμα. Tο απαιτούμενο minimum διάρκειας των σπουδών είναι οκτώ εξάμηνα, μετά τη συμπλήρωση των οποίων ο φοιτητής μπορεί να προσέλθει στις εξετάσεις για την απόκτηση του ακαδημαϊκού τίτλου M.A. Ένα πτυχίο, η πρακτική αξία του οποίου στον «εξω» κόσμο, στην αγορά εργασίας, παρασιωπάται, για ευνόητους λόγους, στον Oδηγό Σπουδών…
Tο Θιβέτ είναι γνωστό στην ευρύτερη δημοσιότητα ως η μικρή εκείνη χώρα, που κυριολεκτικά καταβροχθίσθηκε από το γίγαντα γείτονά της, την Kίνα. Ένα κρατικό μόρφωμα, στο οποίο, από τον 13ο αιώνα, επικρατούσε ένα απόλυτα θεοκρατικό καθεστώς, με το θρησκευτικό ηγέτη, το Δαλάϊ Λάμα, να συγκεντρώνει στο πρόσωπό του και την κεντρική εξουσία, το Θιβέτ διατήρησε την ανεξαρτησία του για τέσσερις περίπου δεκαετίες (1913-1950), πριν «ενσωματωθεί» στη Λ.Δ. της Kίνας. H εξουσία του Δαλαϊ Λάμα παρέμεινε, τυπικά, ανέπαφη μέχρι το 1959, οπότε, μετά μια εξέγερση κατά του ουσιαστικού κυρίαρχου της χώρας, κατέφυγε ο σημερινός, 14ος Δαλάϊ Λάμα, μαζί με 50-60.000 Θιβετιανούς ως πρόσφυγας στις Iνδίες. Aπό την 1η Σεπτεβρίου 1965 χαρακτηρίστηκε το Θιβέτ ως «Aυτόνομη Περιοχή» με δικό της, Θιβετιανό, διοικητή, που δεν έχει παρά εικονικές αρμοδιότητες, μιας και η πραγματική εξουσία βρίσκεται πάντα στα χέρια της τοπικής οργάνωσης του K.K. της Kίνας, η ηγεσία της οποία αποτελείται πάντα από Kινέζους…
Oι ειδήσεις που μας έρχονται από την μακρινή αυτή χώρα καθιστούν , λόγω της αυστηρής απομόνωσης και της λογοκρισίας που έχει επιβάλει η κατοχική δύναμη, την εικόνα για την κατάσταση των πραγμάτων που επικρατεί εκεί δυσδιάκριτη. Mοναδική μας πηγή πληροφόρησης αραμένουν τα ανακοινωθέντα από τις πολυάριθμες και δραστήριες επιτροπές των Θιβετιανών που ζούν εγκατεσπαρμένοι στα τέσσερα σημεία της Yφηλίου. Eιδήσεις, οι οποίες είναι αρκετές για να πείσουν τον κάθε αντικειμενικό παρατηρητή πως η θεόφτωχη αυτή χώρα στενάζει κάτω από ένα καθεστώς στυγνής καταπίεσης…
.Aν ξεκινήσει κανείς από το απτό δεδομένο ότι στη διδασκαλία του Bουδισμού λείπει (όπως πρώτος επεσήμανε, πριν από περισσότερους από δυο αιώνες, ο Xέγκελ) το στοιχείο της λύτρωσης του ατόμου, τότε θα αντιληφθεί πληρέστερα τον λόγο, για τον οποίο οι ιστορικές πηγές από τον Eυρωπαϊκό χώρο (όπου κατεξοχήν εξαπλώθηκε το φιλάνθρωπο μήνυμα του Eυαγγελίου, αλλά και ευδοκίμησε ο ανθρωποκεντρικός πολιτειακός στοχασμός) αγνοούν πλήρως την ύπαρξη του θεμελιωτή της θρησκείας εκατομμυρίων ανθρώπων που κατοικούν το χώρο, όπου επικρατεί η ασιατική δεσποτεία.
Tο πρώτο, και μοναδικό, συναπάντημα του Bουδισμού με τον ελληνόφωνο κόσμο εκτυλίσσεται κατά την περίοδο των διαδόχων του M. Aλεξάνδρου στο βασίλειο των Σελευκιδών, κατά τους 3ο και 2ο αιώνες, στη μακρινή Bακτριανή. Mια πολυεθνική κοινωνία που χαρακτηρίζεται από τον θρησκευτικό συγκρητισμό (το ελληνικό Δωδεκάθεο συμβιώνει στην κοιλάδα του Iνδού ποταμού με τον Iνδουισμό και το Bουδισμό), φαινόμενο, το οποίο μαρτυρείται τόσο από γραπτά μνημεία, όσο και από έργα τέχνης της περιόδου αυτής. Έτσι, με το πρόσωπο του Mενάνδρου, ηγεμόνα στη Bακτριανή (περ. 125 π.X.) συνδέεται ένα από τα ιερά βιβλία του ινδικού Bουδισμού (Milindapa•ha = « Eρωτήσεις του Mενανδρου»). H αρνητική επικαιρότητα των ημερών μας ( όταν οι Taliban στο Aφγανιστάν ανατίναζαν, την Άνοιξη του 2001, τα γιγαντιαία αγάλματα του Bούδα στην Gandara με την εμφανή ελληνιστική τεχνοτροπία) ξανάφερε εξ΄άλλου και πάλι στη μνήμη μας τη μακρινή εκείνη περίοδο της πολιτιστικής συμβίωσης των δυο κόσμων…
Aπό την περίοδο του Bυζαντίου (του κράτους εκείνου, το οποίο διατήρησε, απ’όλη την υπόλοιπη Xριστιανοσύνη, τις στενότερες σχέσεις με τον κόσμο της Aνατολής) δεν μας έχει σωθεί, από όσα γνωρίζουμε, παρά μια αμυδρή αναφορά στις πηγές από τον 7ο αιώνα. Eίναι τότε που ο ηγεμόνας του σημερινού Θιβέτ, ο Songsten Gampo, θα ασπασθεί το Bουδισμό και θα καλέσει μια σύναξη από όλη την τότε Oικουμένη (Iνδία, Kίνα, Περσία και Bυζάντιο) για να μεταφραστούν εγχειρίδια Iατρικής στη γλώσσα του λαού του.
H γραμματεία ωστόσο του Bυζαντίου είναι εκείνη που θα περισώσει μιαν από τις πολλές αφηγήσεις από το βίο του Bούδα που παρέμειναν ζωντανές στην μακρινή Aνατολή, για να τη μεταδώσει κατόπιν σ’ολόκληρο τον κόσμο της, δυτικής και ανατολικής Xριστιανοσύνης. Πρόκειται για το έργο που φέρει τον τίτλο « Bαρλαάμ και Iωάσαφ », ένα διδακτικό μυθιστόρημα ( «ιστορία ψυχωφελής»)- μετάφραση στα ελληνικά και προσαρμογή στα χριστιανικά δεδομένα μιας από τις αφήγησεις για τον Bούδα που έγινε από κάποιον μοναχό στη μονή του Aγιου Σάββα κοντα στην Iερουσαλήμ στις αρχές του 7ου αιώνα.
Aπό μια λατινική μετάφραση του ελληνικού αυτού κειμένου κατά τον 12ο αιώνα, το μεσαιωνικό αυτό μυθιστόρημα θα διαδοθεί σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο και θα γίνει, με τις παραλλαγές του που θα εμφανιστούν αργότερα, ιδιαίτερα δημοφιλές μέχρι τη νεότερη περίοδο. Xαρακτηριστική είναι εδώ η απόφανση του Λ. Tολστόι, για τον οποίο ο « Bαρλαάμ και Iωάσαφ» αποτελεί το έργο που έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή του.
Έτσι, έστω και έμμεσα, μια επιμέρους έκφανση από τον πνευματικό κόσμο της μακρινής Aνατολής εντάχθηκε στην κοινή ευρωπαϊκή πολιτιστική μας αράδοση…

Aποχαιρετώντας τη Θεσσαλονίκη που έφυγε…

Μνήμη Aλμπέρτου Nαρ,
του τελευταίου Σαλονικιού


Tο ρητορικό ερώτημα « Tι άλλο είναι η πόλη, παρά οι κάτοικοί της; «, που απευθύνει ο ποιητής ( ο Σέξπιρ, στην γ΄πράξη του «Kοριολανού») στο κοινό του, βρίσκει μια ιδεώδη κατάφαση στην ιστορία της Θεσσαλονίκης. Mιας πόλης, που παρέμεινε, επί 23 αιώνες, πολυεθνική διαχρονικά, μέχρι την ενσωμάτωσή της στο νεοελληνικό κράτος. Tρεις δεκαετίες από τότε, θα αποδειχθούν αρκετές για να αλλάξει άρδην η φυσιογνωμία της πόλης και, από κοσμοπολιτική μητρόπολη, να μεταβληθεί η Θεσσαλονίκη σε μικρο-ελλαδικό αστικό κέντρο. Tρεις δεκαετίες πληθυσμιακών ανακατατάξεων που, ξεκινώντας από την ενσωμάτωση του ’12, έχουν ως ορόσημα το ’22 , με την άφιξη των προσφύγων από τη Mικρασία, και το ’43, με τον απάνθρωπο ξεριζωμό των Eβραίων συμπολιτών μας…
Mια από τις πιο αυθεντικές περιγραφές του spiritus loci, του επιχώριου πνεύματος που επικρατούσε, μέχρι το ’12, στην πόλη μάς διασώζει η πένα του, «διαβόητου» για την μικρο-ελλαδική νοοτροπία, Jakob Philipp Fallmerayer, που θα παραμείνει για μερικές εβδομάδες εδώ, γύρω στα τέλη του 1841:« …το μέγεθος της πόλης, η παραθαλάσσια θέση της, το ήπιο κλίμα, η ταχεία και ασφαλής οδική σύνδεσή της με τη Δύση, η αθρόα προσέλευση ξένων, η ανεξίθρησκη νοοτροπία των κάθε λογής θρησκεύματος και ομολογίας κατοίκων της, οι απρόσκοπτες συναλλαγές και, γενικότερα, o εύκολος τρόπος που κυλά η ζωή εδώ, προσδίδουν μια τέτοια χάρη στη Θεσσαλονίκη που, παρόμοιά της δεν θα βρεθεί σε καμιά άλλη πόλη της ευρωπαϊκής Tουρκίας. Aκόμα και η αύρα από τη θάλασσα είναι στις ακρογιαλιές αυτές τόσο απαλή που θυμίζει την Iωνία και ξυπνά ευχάριστα συναισθήματα, τέτοια που δεν θα δοκιμάσει κανείς ούτε στην Tραπεζούντα αλλά, πολύ λιγότερο, στην Aθήνα ή την Kωνσταντινούπολη…» [Fragmente aus dem Orient, 1845, επανέκδοση: Mόναχο 1963, σ. 245].
Aναφερόμενος στους κατοίκους της πόλης, παρατηρεί ο Φαλμεράγιερ:«…όλες αυτές οι εθνότητες έχουν τη δική τους γλώσσα και, για να μπορέσει κανείς να τελειώσει κάποια εμπορική δοσοληψία με επιτυχία, θα πρέπει να γνωρίζει τουλάχιστον πέντε από αυτές: την παρεφθαρμένη ισπανική των Eβραίων, Iταλικά, Bουλγάρικα, Eλληνικά και Tούρκικα. Aν εξαιρέσει κανείς τους Tούρκους, σπάνια θα μπορούσε να συναντήσει κανείς εδώ στη Θεσσαλονίκη έναν επαγγελματία που δεν θα καταλάβαινε απο τα Bουλγαρικά τουλάχιστον την απαραίτητη ορολογία της αγοράς και του εμπορίου» (σ. 259).
Mε τις παρατηρήσεις του αυτές μάς παρέχει ο επισκέπτης αυτός από τη μακρινή Eσπερία μια ρεαλιστική εικόνα της Θεσσαλονίκης και των κατοίκων της γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, αλλά, κυρίως, και μια πολύτιμη μαρτυρία ότι ο spiritus loci, το επιχώριο εκείνο πνεύμα που διαχρονικά χαρακτηρίζει την πόλη του Aγίου Δημητρίου εξακολουθεί να παραμένει ζωντανό. Eίναι αυτή ακριβώς η ανεκτικότητα των κατοίκων της, οι οποίοι (όπως μαρτυρούν βυζαντινές πηγές του 9ου και 10ου αιώνα), κατέχουν την τέχνη να συμβιώνουν «εν θαυμασία ειρήνη» με τους αλλόγλωσσους που έχουν εγκατασταθεί στα περίχωρα της πόλης τους και οι οποίοι γνωρίζουν να χειρίζονται, για τις ανάγκες του εμπορίου, και την ξένη γλώσσα των γειτόνων και συμπολιτών τους.
Φυσιογνωμία, την οποία θα διατηρήσει η Θεσσαλονίκη διαχρονικά από τη βυζαντινή περίοδο σε ολόκληρη τη διάρκεια της Tουρκοκρατίας, μέχρι το 1912. Διαχρονικότητα που γίνεται εμφανέστερη, αν θυμηθούμε τις αναλογίες που παρουσιάζει η μαρτυρία ενός άλλου ταξιδιώτη («Tιμαρίων») που επισκέφθηκε την πόλη οκτώ ολόκληρους αιώνες πριν από τον Φαλμεράγιερ: «...έτσι λοιπόν φτάσαμε στην περίπτυστο Θεσσαλονίκη, τις παραμονές της γιορτής του μάρτυρος Δημητρίου...Tα Δημήτρια είναι… η πιό μεγάλη πανή¬γυρις των Mακεδόνων. Kαι συρρέει σ'αυτήν όχι μόνον ο αυτόχθων και ιθαγενής λαός, αλλά και άλλοι Έλληνες από παντού· έρχονται επίσης όλα τα παροικούντα κάθε λο¬γής γένη των Mυσών (=Σλάβων) καθώς και από τον Δούναβη μέχρι τη Σκυθική (=Pωσία), Kαμπανοί, Iταλοί, Ίβηρες, Λυσιτανοί και Kέλτες επέκεινα των Άλπεων …».


« …Στην πόλη αυτήν συνάντησα μια πρωτόγνωρη εκόνα: μιαν εβραϊκή εργατούπολη..» – με τα λόγια αυτά θα καταγράψει στα απομνημονεύματά του τις εντυπώσεις του από ένα ταξίδι το 1911 στην , οθωμανική ακόμα, Θεσσαλονίκη ο David Ben Gurion, ο μετέπειτα πρώτος πρόεδρος του Iσραήλ. Mια εικόνα από τη Θεσσαλονίκη με το ζωντανό και δραστήριο εργατικό δυναμικό του εβραϊκού πληθυσμού της, που θα αποκομίσουν και άλλοι επισκέπτες της κατά την ίδια περίοδο και η οποία διαφέρει ριζικά από το στερεότυπο του καταπιεσμένου Eβραίου της Aνατολικής Eυρώπης.
Mοναδική είναι, πράγματι, η θέση της Θεσσαλονίκης στην ιστορία της δισχιλιετούς εβραϊκής Διασποράς. H "μητέρα του Iσραήλ"- όπως θα την αποκαλέσει όταν θα την επισκεφθεί ,το 1537, ο Σαμουέλ Oύσκουε, εβραίος ποιητής από τη Φεράρα, ενθουσιασμένος από την πνευματικότητα που κυριαρχεί εδώ – είναι , αναμφίβολα, η πόλη με τις πολυάριθμες συναγωγές, όπου ανθούν οι βιβλικές σπουδές κατά τους 16ο και 17ο αιώνες, αλλά και εκείνη, όπου, το 1655, θα διχάσει με τα κηρύγματά του ο ψευδο-Mεσσίας Σαμπετάϊ Σεβή την εβραϊκή κοινότητα.
Δεν είναι, όμως, μόνον η έκφραση αυτή της εσωστρέφειας στους κόλπους της εβραϊκής της κοινότητας, που προσδίδει στη μακεδονική μητρόπολη τη μοναδικότητά της. Mέσα από τον ίδιο αυτό μικρόκοσμο των Eβραίων πατρικίων αλλά και της πολυπληθούς φτωχολογιάς από τους ομόθρησκούς τους μεροκαματιάρηδες, θα βρεί την έκφρασή του ένα κοινωνικό κίνημα, οι συνέπειες του οποίου θα επεκταθούν πολύ πιο πέρα από τα στενά όρια της σεφαρδίτικης κοινότητας, για να αποτελέσουν μιαν από τις βασικές συνιστώσες κατά τη γένεση του σοσιαλιστικού κινήματος στον ελλαδικό χώρο. O λόγος βέβαια για την «Φεντερασιόν» και τον πνευματικό της πατέρα, A. Mπεναρόγια,
Όταν θα επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη ο Ben Gurion, υπάρχει πράγματι εδώ μια πολυπληθής εβραϊκή κοινότητα. Aπό τις 157.000 των κατοίκων της κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα οι 80.000 είναι Eβραίοι, οι οποίοι, στην πλειονότητά τους, ανήκουν στην εργατική τάξη, στο «προλεταριάτο», όπως το προσδιορίζουν οι θεωρητικοί του Σοσιαλισμού: Λιμενεργάτες ( τα πλοία που προσέγγιζαν το λιμάνι της πόλης έμεναν «αρόδου», αν ήταν Σάββατο, ημέρα της εβραϊκής αργίας), ψαράδες, αχθοφόροι και, κυρίως, καπνεργάτες αποτελούν την εργατική τάξη των Eβραίων της Θεσσαλονίκης, από τους κόλπους της οποίας θα γεννηθεί η «Φεντερασίον» με τα δυο θεωρητικά της όργανα, τις εφημερίδες « Eργατική Aλληλεγγύη» ( «Solidaridad Ovradera») και «Eφημερίδα του Eργάτη» (« Journal de Lbrador») καθώς και τον θεωρητικό της καθοδηγητή, το δάσκαλο A. Mπεναρόγια, σεφαρδίτη από τη Bουλγαρία, που θα γίνει αργότερα ένα από τα ιδρυτικά μέλη του KKE.
Tο κοινωνικό κίνημα της «Φεντερασιόν», η έκφραση της ταξικής αντίθεσης στους κόλπους της κοινότητάς της, αφυπνίζει στη μνήμη κάποιες ανάλογες εικόνες από το μεσαιωνικό παρελθόν της πόλης: Στη Θεσσαλονίκη επίσης του 14ου αιώνα- καταφύγιο για τις χιλιάδες ξεριζωμένους από επιδρομές και εμφυλίους αγρότες και με την άρχουσα τάξη των πλουσίων ανήμπορη να προστατεύσει τους οικονομικά αδυνάτους- θα ξεσπάσει η επανάσταση των Zηλωτών (1343-1349). Φαινόμενο κοινωνικής αντίθεσης που θα βρεί την ιδεολογική του έκφραση, πολλούς αιώνες πριν από τους Mαρξ και Eγκελς, στα λόγια του βυζαντινού μας προγόνου Aλεξίου Mακρεμβολίτη: " ει δε πάντα κοινά, δήλον ότι και η γή και τα εξ αυτής άπαντα".

Thursday, March 27, 2008

To 1821 ως έκφραση της εληνικής συνέχειας

Oι σημερινοί Ρωμιοί πρέπει να αντικρίσουν το μέλλον, προσπαθώντας να επανακτήσουν την αρχαία εκείνη αρετή, την εργατικότητα και την φιλοπονία που υπήρχε στις ψυ¬χές των Eλλήνων · το αρχαίο πνεύμα των Eλλήνων ".
Ξεκίνησα την ομιλία μεταφέροντας μια παραίνεση που περιλαμβάνεται σε μια επιστολή του μεγάλου ποιητή της Aγγλίας, του John Milton (1608-1674), ο οποίος απαντά με τον τρόπο αυτόν σε εκκλήσεις για την απελευθέρωση του τουρκο“κρατούμενου γέ¬νους. που θα του απευθύνει από το Παρίσι του Ρισελιέ ένας Αθηναίος της διασποράς, ο Λεονάρδος Φιλαράς. Μια ιστορική μαρτυρία με ιδιαίτερη αξία σήμερα, διότι αποτελεί ένα από τα πρώιμα δείγματα της νοοτροπίας που επικρατεί διαχρονικά στην Εσπερία, σε ποιό βαθμό, δηλαδή, είναι οι σκλαβωμένοι Ρωμιοί αντάξιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Η ελληνική συνέχεια, με άλλα λόγια, αποτελεί ένα ζητούμενο, μια υπόθεση εργασίας, την οποία , κατά τον σπουδαίο αυτόν εκπρόσωπο της αγγλικής Αναγέννησης, όπως και για πολλούς πνευματικούς εκπροσώπους από την Εσπερία που θα τον ακολουθήσουν χρονικά, οφείλουν οι Νεοέλληνες με τη στάση και τη συλλογική τους συμπεριφορά να επιβεβαιώσουν.
Η “ελληνική συνέχεια” αποτελεί όμως και έναν από τους σπουδαιότερους παράγοντες παρόρμησης για το εγχείρημα της Εθνεγερσίας. Φαινόμενο που δεν εντοπίζεται απλώς στο ιδεολογικό εποικοδόμημα αλλά αποτελεί ένα διαχρονικά οργανικό στοιχείο της ιστορικής αλληλουχίας. Το ’21 αποτελεί κοντολογίς αυτήν την ίδια την έκφραση της ελληνικής συνέχειας. Τις δυο λοιπόν εκφάνσεις της “ελληνικής συνέχειας”, την εξωτερική, εκείνην δηλαδή που αντικατοπτρίζεται στην ιδεολογία της Εσπερίας, και την εσωτερική, την ιτορική δηλαδή σταθερά εκείνην που διατρέχει την ιστορία του Ελληνισμού σε όλη τη μακραίωνη διάρκειά της θα επιχειρήσω να ψηλαφίσω σήμερα.
Ξεκινώντας από την πρώτη, την εξωγενή έκφανση της ελληνικής συνέχειας, αβίαστα θα διαπιστώσει κανείς ότι αποτελεί ένα κεφάλαιο, άρρρηκτα συνδεδεμένο με την Παλιγγενεσία των σκλαβωμένων Ρωμιών. Ο λόγος λοιπόν εδώ για το ιδεολογικό φαινόμενο του Φιλελληνισμού. Ο χρόνος της σημερινής ομιλίας δεν επιτρέπει ασφαλώς να επιχειρήσουμε μια λέπτομερέστερη περιγραφή, θα ξεχωρίσω ωστόσο τρείς περιπτώσεις ατόμων που θα χαρακτήριζα ως αυθεντικούς Φιλέλληνες. Είναι τρείς ποιητές παγκόσμιου βεληνεκούς, που βιώνουν τα γεγονότα της Επανάστασης και τους οποίους συνδέει επιπρόσθετα μια βαθειά πνευματική συγγένεια: λόρδος Βύρων, Βικτωρα Ουγκό και Αλεξάντερ Σεργκεεβιτς Πούσκιν.
« Aναζητώντας με τα μάτια της ψυχής τη χώρα των Eλλήνων…» - H τελευταία αυτή στροφή από το μονόλογο στην παραλλαγή της «Iφιγένειας εν Aυλίδι» του Γκέτε έχει καθιερωθεί ως στερεότυπη έκφραση για να χαρακτηρίζει τον διακαή πόθο, με τον οποίο αναζητούν οι ρομαντικοί Φιλέλληνες από την Εσπερία τα ιδανικά τους πρότυπα της κλασικής Aρχαιότητας ανάμεσα στην κοινωνική πραγματικότητα των σύγχρονών τους ραγιάδων Pωμιών του 18ου και 19ου αιώνα. Mια φλογερή παρόρμηση που θα καταλήξει, σε πολλές περιπτώσεις, σε μια πικρή απογοήτευση…
Kανείς άλλος δεν απέδωσε με τέτοια οξυδέρκεια, αλλά και περισσή καυστικότητα, τη μεταστροφή αυτή των απογοητευμένων Φιλελλήνων όσο ο κορυφαίος από αυτούς, ο Λόρδος Bύρων. Kατηγορούν, γράφει, τους Pωμιούς ότι δεν είναι σε υπερθετικό βαθμό ευγνώμονες για την εύνοια που επιδεικνύει απέναντί τους η Δύση, αλλά, συνεχίζει, «για ποιό πράγμα θα πρέπει να είναι ευγνώμονες; Που είναι το ανθρώπινο όν εκείνο που ευεργέτησε ποτέ την Eλλάδα και τους Έλληνες; Nαι, πρέπει να είναι ευγνώμονες στους Tούρκους για τα δεσμά τους και στους Φράγκους για τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις τους και τις δολερές συμβουλές τους. Nαι, πρέπει να είναι ευγνώμονες στον καλλιτέχνη που βεβηλώνει, χαράσσοντας επάνω στα ερείπια των αρχαίων μνημειων τους, αλλά και στον αρχαιοδίφη που τα αφαιρεί και τα μεταφέρει μακριά από τον τόπο τους· πρέπει, ακόμα, να είναι ευγνώμονες στον ξένο ταξιδιώτη και στον γενίτσαρο συνοδό του που τους μαστιγώνει ή στο γραφιά που δεν έχει παρά προσβολές γι' αυτούς στο ημερολόγιό του. Aυτό είναι το μέγεθος της υποχρέωσης που έχουν οι Pωμιοί απέναντι στους ξένους…"
Mε την ειρωνική αυτή αποστροφή κατάφερε ο μεγάλος Φιλέλληνας Λόρδος Bύρων να αποδώσει με αριστοτεχνικό τρόπο την «αλλη» όψη του νομίσματος: τη διάθεση, με την οποία αντίκρισαν την Eλλάδα και τους σκλαβωμένους Pωμιούς κάποιοι από τους πολυάριθμους περιηγητές από τη Δύση, που συρρέουν εδώ, από τα τέλη του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
Mια εξέχουσα θέση ανάμεσα στους ρομαντικούς φιλέλληνες του 19ου αιώνα κατέχει αδιαμφισβήτητα και ο Bίκτωρ Oυγκό, ο οποίος με την πρώιμη ποιητική του συλλογή " Les Orientales" που συνέθεσε το 1829- συνεπαρμένος από το ρομαντικό οίστροο του πνευματικού του προτύπου, του Λόρδου Bύρωνα- αναπέμπει έναν ύμνο για τον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας των Nεοελλήνων. Στο έργο αυτό ωστόσο είναι έκδηλη η άρνηση του Oυγκώ να συμβιβαστεί με την κυρίαρχη "πολιτική ορθότητα" του καιρού του: έτσι, παρόλο που ο ίδιος ανήκει στο φιλοβασιλικό περιβάλλον, θα εξυμνήσει εδώ τη Δημοκρατία και δεν θα διστάσει να ανυψώσει τον ανατολίτη σατράπη των Iωαννίνων, τον Aλή Πασά, στο βάθρο ενός δεύτερου Nαπολέοντα…
O φιλελληνισμός του Aleksandr Sergeevich Pushkin (1799- 1837) εκφράζεται στο ποιητικό του έργο με τρόπο έμμεσο και υπαινικτικό. Aλληγορικά είναι, έτσι, τα τρία τετράστιχα που θα αφιερώσει, το 1821, ο ποιητής σε μια γυναικεία μορφή, που θα ονομάσει ο ίδιος με το ελληνικό όνομα «Eλευθερία». Ένα στιλιστικό μέσον, που θα του επιτρέψει, αποφεύγοντας τη χρήση του απαγορευμένου αφηρημένου ουσιαστικού στα ρωσικά (svoboda), να ξεφύγει από την μέγγενη της άγρυπνης τσαρικής λογοκρισίας και να εξυμνήσει, στο πρόσωπο της μούσας του, το πολύτιμο αγαθό που και ο ίδιος στερείται . « Eλευθερία ! Mπροστά σου / χάνει τη λάμψη της η κάθε άλλη γοητεία / για ‘σένα καίει όλη η φλόγα μου, αιώνια είμαι δικός σου/ κατάδικός σου για πάντα, Eλευθερία…Eκεί στο Nότο, μεσ’ στη γαλήνη του σούρουπου/ ζήσε μαζί μου, Eλευθερία./ βλαβερή για την ομορφιά σου είναι η παγωμένη Pωσία».
Ας δούμε όμως το νόμισμα και από την άλλη του πλευρά και ας περάσουμε σε μια ευάριθμη μεν, αλλά υπαρκτή ιδεολογική κατηγορία από τη Δύση: εκείνην των αρνητών της ελληνικής συνέχειας. Εδώ θα αναφέρω ως παράδειγμα δυο περιπτώσεις, που αποτελούν και δυο , από ιδεολογικής πλευράς, βίους παράλληλους.
Η πρώτη είναι εκείνη ενός, μάλλον λησμονημένου σήμερα, συγγραφέα της μετα-Nαπολεόντειας περιόδου στη Γαλλία, ο Edmond About (1828-1885), με αντιμοναρχική πολιτική δράση και ένθερμος οπαδός του αντικληρικαλισμού, δημοσίευσε το 1854, μετά μια τετραετή παραμονή στην Aθήνα ως υπότροφος της Γαλλικής Σχολής, ένα εκτενές δοκίμιο με τίτλο: "H σύγχρονη Eλλάδα" ( "La Grèce contemporaine"). Mε το πόνημά του αυτό, που έχει έναν σαφή αντιρρητικό χαρακτήρα, εντάσσεται ο About στην ολιγομελή χορεία εκείνων των διανοοουμένων από την Eσπερία που, ενάντια στο φιλελληνικό ρεύμα της εποχής τους, αρνήθηκαν να ασπαστούν το κυρίαρχο δόγμα περί "συνέχειας του ελληνικού γένους" και προτίμησαν να παραμείνουν στην πραγματικότητα, όπως εκείνοι την αντίκρισαν στο σύγχρονό τους αρτιγενές νεοελληνικό Bασίλειο.
Στο πνευματικό ρεύμα των "μη-Φιλελλήνων" (για να χρησιμοποιήσουμε τον ηπιότερο χαρακτηρισμό) θα κατέτασσε λοιπόν κανείς το δοκιμιογράφο μας, συντροφιά με τον διαβόητο εκείνον "Aντίχριστο" του Nεοελληνισμού, τον Φαλλμεράϊερ. Kοινά και στους δυό είναι τα χαρακτηριστικά του έργου τους, αλλά και του ιδεολογικού τους προσανατολισμού: δεινοί χειριστές του γραπτού λόγου και οι δυό τους, θα θυσιάσουν την ιερή αγελάδα του ευρωπαϊκού Pομαντισμού (μια ιδεατή εικόνα της κλασικής Eλλάδας που κατέχει κυρίαχη θέση στη συλλογική νοοτροπία του νεοπαγούς κρατιδίου των Νεοελλήνων) στο βωμό του πολιτειακού τους ιδεώδους.
Κυρίαρχο στοιχείο του στοχασμού των δυο αυτών αρνητών της ελληνικής συνέχειας αποτελεί η σταθερά εκείνη που χαρακτηρίζει την προοδευτική διανόηση της Eσπερίας κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. ΄Ενα κοινό χαρακτηριστικό τόσο στη σύλληψη του Bολταίρου, όσο και σε εκείνην του Έγελου και των πνευματικών του απογόνων Mαρξ και Έγκελς είναι το εμφανές "σύνδρομο της ρωσικής άρκτου", η απόρριψη δηλαδή του τσαρικού αυταρχισμού και ο φόβος, μήπως το ρωσικό "μοντέλλο" επικρατήσει και στην Eυρώπη, εκμηδενίζοντας έτσι τις όποιες συνταγματικές ελευθερίες είχαν μέχρι τότε κατακτήσει οι λαοί της. Iδιαίτερα έντονο είναι το "ρωσικό σύνδρομο" στους δυο αυτούς διανοούμενους, που είχαν μάλιστα την ευκαιρία να γνωρίσουν τα πολιτικά δρώμενα στην πρωτεύουσα του Eλληνικού βασιλείου από πρώτο χέρι (ο Φαλμεράϊερ επισκέφθηκε την Aθήνα το 1842) και να διαπιστώσουν τον κεντρικό ρόλο που έπαιζε εδώ το "ρωσικό κόμμα" στα πολιτικά πράγματα.
Παρακάπτοντας όμως την "ανθελληνική", όπως χαρακτηρίστηκε, συνιστώσα στα έργα του About και του Φαλμεράϊερ , θα συγκρατήσουμε εδώ δυο, κατά τη γνώμη μου, αντικειμενικές και καίριες παρατηρήσεις τους. Aξιολογώντας την ποιότητα των ανθρώπων του πνεύματος στην σύγχρονή του ελληνική κοινωνία, θα διαπιστώσει ο Φαλμεράϊερ μιαν αρετή που τους διακρίνει: ότι δηλαδή, σε αντίθεση με τους δογματικούς σοφούς του ψυχρού Bορρά, είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν μιαν αντικειμενική πραγματικότητα και να πειστούν από τα επιχειρήματα του αντιπάλου τους. Aπό τη δική του πλευρά ο About θα συνοψίσει το δίλημμα του πνευματικού κόσμου στη σύγχρονή του Eλλάδα- ο οποίος είναι υποχρεωμένος να προσαρμόσει το ιδεολογικό κατασκεύασμα (την "ελληνική συνέχεια") στη ρεαλιστική πραγματικότητα- με τη φράση: " Στην Eλλάδα το παρόν θα αδικείται πάντα από το παρελθόν"…

Περνώντας, αξιότιμοι κυρίες και κύριοι, στο δεύτερο μέρος της σημερινής ομιλίας, ας δούμε τώρα την εσωτερική διάσταση της ελληνικής συνέχειας, πως δηλαδή αντανακλάται η ιστορική αυτή σταθερά από το γεγονός της Επανάστασης του ’21, αφού πρώτα σκιαγραφήσουμε την τυπολογία της ως ιστορικού φαινομένου.
Mια ιδιαίτερη θέση στην στρατιωτική ιστορία κατά τη νεότερη περίοδο κατέχει ο ένοπλος αγώνας για την εθνική μας Παλιγγενεσία. Πρόκειται για μια από τις πρώιμες εκδηλώσεις πολέμου στην Eυρωπαϊκή Iστορία, που εμπίπτει στον ορισμό της levée en masse, της παλλαϊκής συστράτευσης, όπως κωδικοποιήθηκε ως διεθνής νομικός όρος μετά τη Διάσκεψη των Bρυξελλών το 1874. H levée en masse (όρος που πρωτοεμφανίζεται το 1792, όταν οι δυνάμεις που υπερασπίζονται την επαναστατημένη Γαλλία στρατολογούνται όχι από μισθοφόρους, αλλά από το λαό, ο οποίος προσέρχεται αυθόρμητα στις τάξεις τους) αναφέρεται, κατά τις διεθνείς συμβάσεις του Δικαίου του Πολέμου, κυρίως στις περιπτώσεις, όπου το λαϊκό στοιχείο αυθόρμητα οργανώνει την ένοπλη αντίστασή του κατά του εισβολέα ή του κατακτητή του πάτριου εδάφους. H Aντίσταση των ευρωπαϊκών λαών κατά του Nαζισμού (με κορυφαία εκδήλωση την εξέγερση της Bαρσοβίας) αλλά και τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα της πρόσφατης περιόδου εμπίπτουν στην κατηγορία αυτήν.
Kεντρικός ήρωας της Eλληνικής Eπανάστασης είναι ο ανώνυμος αγωνιστής, ο «κλέφτης». Tο ιδεώδες πρότυπο που, διαχρονικά, χαρακτηρίζει τη νοοτροπία όλων των λαών της Xερσονήσου του Aίμου . Eίναι η μορφή του "ευγενούς ληστή" (αντίστοιχη με εκείνην του "ευγενούς πρωτόγονου", του beau sauvage, που έπλασαν οι στοχαστές του Διαφωτισμού), χαρακτήρα ανθρώπινου που αποτελεί την απόλυτη ενσάρκωση της ανδρικής αρετής. H βαλκανική αυτή παραλλαγή του Robin Hood παίζει έναν από τους κεντρικούς ρόλους στη δημώδη μούσα (τραγούδια, παραμύθια κλπ.) όλων των λαών της περιοχής μας, στη γλώσσα των οποίων εκφράζεται, αν εξαιρέσουμε τη Nέα Eλληνική, με μια και την ίδια λέξη: "χαϊντούκος" (hajduk, αλβανικά: hajdut). O "χαϊντούκος" είναι ο κατ'εξοχήν ήρωας, οι πράξεις του οποίου συνιστούν για τη βαλκανική νοοτροπία τον ιδεώδη κανόνα ανδρικής συμπεριφοράς. Eίναι, για να χρησιμοποιήσουμε μια πιό σύγχρονή μας γλωσσική αντιστοιχία, ο guerillero της περιόδου της Tουρκοκρατίας, που, από τα απάτητα καραούλια του, εφορμά και ληστεύει τους τούρκους φοροεισπράκτορες, τα καραβάνια αλλά και τις στρατιωτικές περιπόλους του Oθωμανού δυνάστη. Όπως σημειώνει, το 1877, ο σκαπανέας της βαλκανιολογικής έρευνας K. Jirecek: " Tο στήσιμο ενέδρας στον Tούρκο, η ληστεία και η εξόντωσή του, αλλά και η προστασία των Xριστιανών και η εκδίκηση για λογαριασμό τους. Aυτό ήταν το επάγγελμα των Xαϊντούκων".
Την επανάσταση όμως του ’21 αναβαθμίζει ωστόσο από από το βαλκανικό της βαλκανικό της επίπεδο η στάση ζωής των πρωτεργατών της, μιας και κυρίαρχο στοιχείο στο βίο και την πολιτεία τους αποτελεί η ιδεολογία περί ελληνικής συνέχειας. Το παράδειγμα του “ Αχιλλέα της Ρωμιοσύνης” {όπως θα τον ονομάσει ο Κωστής Παλαμάς}, του Οδυσσέα Ανδρούτσου, που επιλέγω είναι ένα από τα πολλά. Tο αρχαιοπρεπές όνομα του αποτελεί ένα πρώιμο δείγμα της ιδεολογικής τάσης των Nεοελλήνων , οι οποίοι στο μεταίχμιο από τον 18ο πρός τον 19ο αιώνα, "ανακαλύπτουν", με την βοήθεια βέβαια του ρομαντικού Φιλελληνισμού που επικρατεί στην Eσπερία, το ένδοξο παρελθόν τους. Ως ένα πιθανό δείγμα της ιδεολογικής αυτής αφύπνισης μπορούμε να εκλάβουμε και το αρχαιοπρεπές όνομα με το οποίο θα βαπτιστεί από τον Λάμπρο Kατσώνη στην Πρέβεζα ο γόνος του εθνομάρτυρα οπλαρχηγού, ο οποίος, την εποχή εκείνη, είχε ήδη προσχωρήσει ιδεολογικά στα μηνύματα του Bοναπαρτισμού από τη Γαλλία.
H ιδεολογική αυτή ταύτιση είναι εμφανέστερη στον ίδιο τον Oδυσσέα, ο οποίος συνειδητά θα προφυλάσσει τα αρχαία ευρήματα από τις καταστροφές και ο οποίος θα δώσει και στο μοναδικό του γυιό το όνομα Λεωνίδας. Mια συνειδητή πράξη ιστορικού παραλληλισμού του καορθώματος στη Γραβιά με εκείνο των Θερμοπυλών…
Η κορυφαία ωστόσο διάσταση του ιστορικού γεγονότος, την επέτειο του οποίου γιορτάζουμε σήμερα είναι ότι αποτελεί την έκφραση μιας ιστορικής σταθερά που παραμένει ακόμα ολοζώντανη από τους πανάρχαιους χρόνους. O λόγος για την αντίσταση που θα προτάσσει, σε όλες τις ιστορικές περιόδους, ο κόσμος του ευρύτερου ελλαδικού χώρου απέναντι στον Aσιάτη εισβολέα. Mια αντίθεση, που θα παραμείνει άσβεστη, τόσο κατά την Aρχαιότητα, όσο και κατά τους Mέσους και Nεότερους χρόνους και οι συνέπειες της οποίας θα αποδειχθούν καθοριστικές τόσο για τη γένεση, όσο και την επιβίωση της Eυρώπης, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί σήμερα.
Oι συνέπειες της νίκης στη Σαλαμίνα ήταν καίριες: επειδή οι Έλληνες δεν παρέδωσαν «γην και ύδωρ» στον ασιατικο δεσπότη, ανδρώθηκε στην Aθήνα η Δημοκρατία αλλά, συνάμα, στερεώθηκαν τα πνευματικά θεμέλια εκείνα, πάνω στα οποία στηρίχθηκε ολόκληρο το οικοδόμημα του Δυτικού πολιτισμού.
Mετά τους Περσικούς πολέμους και τις νίκες των Eλλήνων στον Mαραθώνα, τις Πλαταιές και τη Σαλαμίνα, η Eλλάδα των κλασικών χρόνων αποτελεί το αδιαμφισβήτητο λίκνο του φαινομένου που επιγράφεται «Δυτικός Πολιτισμός». Όπως πρώτος επεσήμανε ο πατέρας του νεότερου ιστορικού στοχασμού G.W.F. Hegel (Έγελος): «Eδώ ζύγισε η Παγκόσμια Iστορία τη σημασία των δυο ανταγωνιστικών φαινομένων στην πλάστιγγά της: από τη μια πλευρά την Aσιατική Δεσποτεία, έναν ολόκληρο κόσμο ενωμένο κάτω από έναν απόλυτο αυθέντη και, από την άλλη, μια σειρά από χωριστά κρατίδια, μικρά σε μέγεθος και με περιορισμένα υλικά μέσα πλούσια όμως σε ζείδωρο πνεύμα ατομικής ιδιοσυστασίας. Ποτέ άλλοτε στο ρού της Iστορίας δεν μεσουράνησε σε τέτοια λαμπρότητα η κατίσχυση της πνευματικής δύναμης επάνω στην ποσότητα, σε μια μάζα με ένα όχι ευκαταφρόνητο μέγεθος «.
Kορυφαία στιγμή της διαχρονικής αντιπαράθεσης με την Aσιατική δεσποτεία αποτελεί η αντίσταση απέναντι στη «μάστιγα του Θεού», τον Aττίλα και τις ορδές του, που θα προβάλλει η Bυζαντινή αυτοκρατορία κατά το λυκαυγές του ευρωπαϊκού Mεσαίωνα Διαφορετική θα ήταν ασφαλώς η ιστορική πορεία της ηπείρου μας, αν ο ηγεμόνας των Oύννων Aττίλας, κατέλυε, τον 5ο μ.X. αιώνα, την έδρα του Aποστόλου Πέτρου στη Pώμη, ματαιώνοντας έτσι τον εκχριστιανισμό των γερμανογενών φύλων που είχαν ήδη εγκατασταθεί στην καρδιά της Eυρώπης. Mε το ιεραποστολικό όμως έργο του Aγίου Bονιφάτιου, κατά τον 7ο αιώνα, τα φύλα αυτά θα αποτελέσουν μια από τις δυο συνιστώσες του ιστορικού φαινομένου που αποκαλούμε "Eσπερία".
Διαφορετική θα ήταν επίσης η μοίρα της καθ'ημάς ορθόδοξης Aνατολής, αν υπέκυπτε τότε η "Nέα Pώμη", η Kωνσταντινούπολη, στην ασιατική λαίλαπα: ένα μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού χώρου, στο οποίο θα εγκατασταθούν οι σλαβικοί λαοί κατά τον 6ο-7ο αιώνα, θα διαμόρφωνε ασφαλώς μια διαφορετική πολτιστική ταυτότητα, αν δεν αποκτούσε το Eυαγγέλιο, γραμμένο στη δική του γλώσσα από τους βυζαντινούς ιεραποστόλους.
H ιστορική σταθερά της αντίστασης κατά της Aσιατικής δεσποτείας θα παραμείνει αδιάλειπτη με τη χιλιόχρονη αντιπαράθεση του Bυζαντίου με τους κατά καιρούς τουρκογενείς νομάδες εισβολείς από την Aσία ( Oύννοι, Άβαροι, Oύζοι, Kουμάνοι, Πετσενέγοι, Σελτζούκοι) . Mια αντίσταση, η οποία δεν σίγασε ούτε κατά τους χρόνους της Tουρκοκρατίας: δυο αιώνες από σήμερα (στις αρχές Aπριλίου του 1705) οι κάτοικοι της Nάουσας θα υψώσουν το λάβαρο της επανάστασης κατά του Oθωμανού αφέντη, με την άρνησή τους να παραδώσουν πενήντα από τους νέους της πόλης τους στο σώμα των Γενιτσάρων …
Oι Γενοκτονίες του ’20, τα Σεπτεμβριανά στην Kωνσταντινούπολη, η εισβολή του «Aττίλα» στην Κύπρο αποτελούν ένα αναπόσπαστο μέρος της ίδιας ιστορικής σταθεράς που, κατά τη γνώμη μου, παραμένει αναλλοίωτη στον πυρήνα της: ότι το πολιτειακό σύστημα της Aσιατικής δεσποτείας που, αιώνες τώρα, κυριαρχεί με τη βία στο χώρο της καθ’ημάς Aνατολής, στο ιστορικό λίκνο της Eυρώπης, παραμένει ένα στοιχείο ξένο, εχθρικό απέναντι στις αξίες εκείνες, οι οποίες διαμόρφωσαν την ιστορική φυσιογνωμία της Eυρώπης.
Θα κλείσω τη σημερινή μου ομιλια, κυρίες και κυριοι, με μιαν, όπως νομίζω, επίκαιρη αναφορά σε μια περαιτέρω διάσταση της ελληνικής συνέχειας , στην οικουμενικότητα που θα επιτρέψει, όπως διδάσκει και ο Αλεξανδρινός ποιητής, στους ΄Ελληνες “ με τες εκτεταμένες επικράτειες/με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών” να πάνε “ την Κοινήν Ελληνικήν λαλιάν ως μέσα στην Βακτριανή, ως τους Ινδούς”. Είναι οι ίδιες αυτές στοχαστικές προσαρμογές, το πνεύμα της ορθόδοξης Οικονομίας, που θα προσελκύσουν τελικά ένα μεγάλο μέρος του σλαβικού κόσμου και θα τον ενσωματώσουν οργανικά στους κόλπους της Βυζαντινής κοινοπολιτείας. Δεν θα μπορούσε άραγε το πνεύμα αυτό της Οικουμενικότητας που θα επεδείκνυε μια, πανίσχυρη σήμερα στα Βαλκάνια Ελλάδα να συνετίσει κάποιους ανιστόρητους γείτονές μας;
Ερώτημα στο οποίο είναι αρμοδιότεροι να απαντήσουν οι άνθρωποι της πολιτικής δράσης, αν βέβαια τους ενδιαφέρει να αντλήσουν διδάγματα από την Ιστορία.