Για ποιούς είναι η συλλογική μνήμη μια tabula rasa

Σε προηγούμενο σημείωμά μου ( «Ε», 16.10.2008) είχα αναφερθεί σε ένα γνώρισμα που κατ’εξοχήν χαρακτηρίζει διαχρονικά την αυταρχική εξουσία κατά τις διάφορες κατά καιρούς επιφανειακές μεταλλάξεις της. Ένα τυπολογικό χαρακτηριστικό λοιπόν της πολιτειακής παράταξης, που, κατά την πιο πρόσφατη ιστορική περίοδο έχει επικρατήσει να αποκαλείται «Δεξιά», είναι η απαξία με την οποία αντιμετωπίζει την ικανότητα των αρχομένων να έχουν διαμορφώσει τη δική τους συλλογική μνήμη , αλλά και η συνακόλουθη προσπάθειά της, οσάκις βρεθεί στην εξουσία, να χειραγωγήσει το φρόνημα των αρχομένων, απαλείφοντας δεδομένα από τη συλλογική του μνήμη.
Μια πρακτική που μας ξαναθύμισε πρόσφατα ο νέος υπουργός παιδείας, επιλέγοντας τον λατινικό όρο tabula rasa (χωρίς ωστόσο ο ίδιος να γνωρίζει το ακριβές περιεχόμενο του) για να χαρακτηρίσει το μεταρρυθμιστικό του οίστρο για την Ανώτατη Παιδεία που , κατά το ίδιο, ξεκινά χωρίς προϋποθέσεις, από μιαν «άγραφη, λευκή» (sic) πλάκα. Παίρνοντας λοιπόν αφορμή από την λανθασμένη αυτήν απόδοση του λατινικού όρου, ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στην ιστορία του, μιας «και οι λέξεις έχουν τη δική τους μοίρα».
Στην αρχαία Pώμη ήταν διαδεδομένη η πρακτική να χρησιμοποιείται επανειλημμένα η ίδια γραφική ύλη που ήταν πλάκες, τάβ(ου)λες (λατ. tabulae, ενικ. tabula) με μιαν επικάλυψη στρώματος από κερί, πάνω στο οποίο χαράσσονταν με τη γραφίδα το κείμενο. Όταν το κείμενο που ήταν χαραγμένο στην πλάκα ήταν πια, για οποιονδήποτε λόγο, άχρηστο ή και ανεπιθύμητο, γινόταν η απόξεση (λατ. radere= " αποξέω") του κέρινου στρώματος και έτσι η ίδια τάβλα ήταν έτοιμη να δεχθεί στη λεία επιφάνειά της ένα νέο κείμενο.
H ίδια πρακτική ( ο στόχος της οποίας δεν διαφέρει από εκείνον της σημερινής απόσβεσης των άχρηστων ή ανεπιθύμητων δεδομένων από το σκληρό δίσκο ενος H/ Y) εξακολουθεί να εφαρμόζεται και κατά τους επόμενους αιώνες, σε ολόκληρη τη διάρκεια του Mεσαίωνα. Όταν η γραφική ύλη, πάπυρος ή περγαμηνή, που παραμένει πάντα πολύτιμη, χρησιμοποιείται και για μια δεύτερη φορά, τότε μιλούμε για τα παλίμψηστα (< πάλιν+ψάω= "αποξέω"), χειρόγραφα που χρησιμοποιούνται για μια δεύτερη φορά, αφου απαλειφθεί το αρχικό τους κείμενο.
Άμεσα συνυφασμένη με το χαρακτήρα της αυταρχικής εξουσίας είναι και η απάλειψη από τις δέλτους, όπου έχουν καταγραφεί, των δεδομένων του παρελθόντος ή των ονομάτων από τα πρόσωπα εκείνα που θεωρούνται πια ως "άχρηστα". Aυτή η, κατά τον προσφυή χαρακτηρισμό του N. Chomsky, "δολοφονία της Iστορίας", αποτελεί μια πανάρχαια, όσο και διαχρονική, πρακτική των κρατούντων.
Πρακτική απ-άνθρωπη που έχει τελειοποιηθεί στο μυθιστορικό κράτος της Ωκεανίας, όπου "καθημερινά, σχεδόν λεπτό προς λεπτο, εναρμόνιζε η Yπηρεσία Eνημέρωσης το παρελθόν στις τρέχουσες συνθήκες και ήταν, έτσι, σε θέση να αποδείξει, με τεκμηριωμένες μαρτυρίες, ότι κάθε πρόρρηση που είχε εκφέρει το Kόμμα ήταν ακριβής... Oλόκληρη η Iστορία ήταν ένα παλίμψηστο που το απέξεαν και το ξανάγραφαν, όσες φορές και αν το έκριναν αναγκαίο...” (G. Orwell, 1984, εκδ.Penguin 1969, σ. 35).
Τελικά, για να επανέλθουμε στις εξαγγελλόμενες « μεταρρυθμίσεις» στην Ανώτατη παιδεία, ίσως η επιλογή του λατινικού όρου από τον νέο υπουργό Παιδείας να μην είναι και τόσο ατυχής, αν αναλογισθούμε τις εργώδεις προσπάθειες για την Ανώτατη εκπαίδευση που έχουν καταβάλλει οι προηγούμενοι δυο επί της Παιδείας υπουργοί της κυβέρνησης αυτής, Προσπάθειες που καταγράφηκαν στο ίδιο παλίμψηστο, στη σημερινή tabula rasa που μας παρουσιάζει ο νέος υπουργός.