Αναβίωση της προσωπολατρίας;

Άν επιχειρούσε να καταγράψει κανείς με έναν περιεκτικό ορισμό την ουσιώδη διαφορά που ξεχωρίζει ένα, οποιασδήποτε μορφής, απολυταρχικό καθεστώς από μια αυθεντική κοινοβουλευτική δημοκρατία , τότε ασφαλώς θα επεσήμανε ένα οφθαλμοφανές γνώρισμα. Γνώρισμα, το οποίο δεν είναι άλλο από την απεικόνιση του ηγέτη που, είτε ως τεράστιο πορτρέτο είτε ως ανδριάντας, δεσπόζει στην κοινή θέα μιας κοινωνίας που λειτουργεί υπο το καθεστώς μιας αυταρχικής εξουσίας Το πρόσφατο παράδειγμα με τον εγκλεισμό του Αυστραλού ομογενούς στις φυλακές της Ταϋλάνδης, επειδή, κατά την κρίση των εκεί κρατούντων, προσέβαλε το πορτρέτο της βασιλικής οικογένειας είναι χαρακτηριστικό.
Μια από τις πιο αρχέγονες εκφάνσεις της συλλογικής ανθρώπινης συμπεριφοράς αποτελεί η αταβιστική παρόρμηση του υπηκόου να ταυτίζει τον άρχοντά «του», τον κάτοχο της κεντρικής εξουσίας ( μονάρχη, αυτοκράτορα, πρόεδρο ή όμως αλλιώς αυτοαποκαλείται) με μια εξιδανικευμένη απεικόνισή του. Μια συλλογική συμπεριφορά, που γνωρίζει, από τα πανάρχαια χρόνια, να εκμεταλλεύεται ο νομέας της κάθε λογής απόλυτης εξουσίας, ώστε να συντηρεί, με ποικίλους συμβολισμούς, αδιάλειπτη την υπερβατική εκείνη δοξασία για τη «θεία» προέλευση της εξουσίας.
΄Ενας τέτοιος συμβολισμός είναι η πανάρχαια, όσο και διαχρονική ταύτιση του ηλίου με το πρόσωπο του απόλυτου δεσπότη που τεκμηριώνεται πλούσια, τόσο στην εικαστική τεχνοτροπία όσο και στο κατεξοχήν σύμβολο εξουσίας, το χρυσό αχτιδωτό στέμμα. Ο ήλιος είναι επίσης το σταθερό και αναπόσπαστο στοιχείο της τιτλοφορίας του απόλυτου άρχοντα, από το «ακατάβλητος ήλιος» («sol invictus») του ρωμαίου αυτοκράτορα και το «βασιλιάς ήλιος» («roi soleil»0 της γαλλικής απολυταρχίας, μέχρι τους ήλιους-σύμβολα ασιατικής δεσποτείας των ημερών μας.
Ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία του συμβολισμού αυτού στην εικαστική τεχνοτροπία που είναι γνωστή ως «σοσιαλιστικός ρεαλισμός» κατά την σταλινική περίοδο. Στις άπειρες απεικονίσεις του, παρουσιάζεται ο δικτάτορας Ι.Β. Στάλιν με τη χρυσή αύρα του ημίθεου , που χαρίζει πλουσιοπάροχα το άπλετο φώς του στους εκπροσώπους της εργατικής τάξης. Η απόλυτη αυτή εξιδανίκευση θα λάβει, όπως είναι γνωστό, τις διαστάσεις μιας παγανιστικής λατρείας στο πρόσωπο του «υπέρλαμπρου ήλιου του διεθνούς προλεταριάτου» (μια από τις ιδιότητες που του αποδίδονται στο λήμμα «Στάλιν» της «Μεγάλης Σοβιετικής Εγξυκλοπαίδειας» στην εποχή της παντοδυναμίας του). Φαινόμενο, που, μετά το 20ο συνέδριο του Κ.Κ. της Σοβ. Ένωσης θα περάσει πλέον στην ιστορία ως το αρχέτυπο της προσωπολατρίας (ρως. Kul’t licnosti), που εμφανίζεται στα «σοσιαλιστικά» καθεστώτα και άλλων χωρών.
Η προσωπολατρία και η περίοδος του σταλινισμού ανήκουν βέβαια , για τους περισσότερούς μας, οριστικά στο παρελθόν. Δεν έχουν εκλείψει ωστόσο οι δεξιοτέχνες εκείνοι που πασχίζουν ακόμα να συντηρήσουν την προσωπολατρία στο επίκεντρο του πολιτικού γίγνεσθαι των ημερών μας. Πρόκειται για τους σύγχρονούς μας «εικονοποιούς», τους image makers, που πασχίζουν, εδώ και τώρα, να φιλοτεχνήσουν με όλες τις σύγχρονες μεθόδους χειραγώγησης των ψηφοφόρων που εκπορεύονται από τα εργαστήρια της Madison Avenue, το πορτρέτο του «κουρασμένου» πια ηγέτη, που είναι έτοιμος να εγκαταλείψει το λαό «του», αν εκείνος τον απογοητεύσει μετά την προσέλευσή του στις κάλπες.
Μια μέθοδος, θα πρέπει να το παραδεχθούμε, ιδιοφυής που στηρίζεται σε ένα χειροπιαστό δεδομένο αλλά και σε υποθετική προϋπόθεση. Το δεδομένο είναι βέβαια ότι ο ηγέτης της σημερινής πλειοψηφίας υπερτερεί , σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, στις προτιμήσεις των δυνητικών ψηφοφόρων . Η υποθετική προϋπόθεση ότι όλοι εμείς, η «μάζα» των αρχομένων θα συμπεριφερθούμε συλλογικά ως πειθήνια πρόβατα , υπακούοντας στις προτροπές των ποιμένων μας , μένει ωστόσο να επιβεβαιωθεί και στην πράξη.