Περί στερεοτύπων

« Προσοχή: Προκαταλήψεις! « είναι ο τίτλος ενός βιβλίου, που κυκλοφόρησε ο Peter Ustinov στη Γερμανία, λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του, το Μάρτιο του 2004. Πρόκειται για μια συλλογή από δοκίμια, όπου το πολυσχιδές πνεύμα του αξέχαστου αυτού comediante οδηγεί τον αναγνώστη τελικά σε ένα δίλημμα, καταδεικνύοντας πόσο ασαφή είναι τα όρια ανάμεσα στη ρεαλιστική πραγματικότητα και τα στερεότυπα που υπαγορεύουν συχνά τη συλλογική μας συμπεριφορά.
«...Κάποτε θα έρθει η μέρα που θα αναγκαστεί κανείς να παραδεχθεί πως όλα τα στερεότυπα, τα κλισε, είναι η πραγματικότητα....» ισχυρίζεται ο Ustinov, όταν αναφέρεται στην κεντρική θέση που κατέχει το συλλογικό στερεότυπο στο διάβα του χρόνου και πώς τελικά το στερεότυπο, το κλισέ, αποτελεί την αυθεντική αφετηρία μιας ιστορικής διεργασίας.
Η τρέχουσα πραγματικότητα και, ιδιαίτερα, τα δρώμενα στο νεοελληνικό μας παλκοσένικο ξανάφεραν στο νου μου το στοχασμό και τα ιδιοφυή επιχειρήματα του κοσμοπολίτη αυτού Βρετανό διανο0ύμενου. Το στερεότυπο της γεροντοφοβίας, για παράδειγμα, που αποτέλεσε το κεντρικό σύνθημα της πολιτιστικής επανάστασης στην μαοϊκή Κίνα αλλά και τον ιδεολογικό πυρήνα στους κόλπους της «γενιάς της αμφισβήτησης» (των «μπίτνικς») των δεκαετιών του ’60 και ’70 στη Δύση, εξακολουθεί και σήμερα, εδώ και τώρα, να «παράγει» ιστορία.
Ο λόγος εδώ, για να επανέλθω για λίγο στο στενό επαγγελματικό μου χώρο, για το σύνδρομο της γεροντοφοβίας που, όπως φαίνεται, διακατέχει κάποιες ακαδημαϊκές προσωπικότητες που κατευθύνουν τις τύχες ενός νεοϊδρυθέντος πανεπιστημιακού τμήματος. Με την εκπεφρασμένη αντίληψη «τόπο στα νιάτα» απέκλεισαν εκ των προτέρων τη μετάκληση , ηλικιωμένων αναγκαστικά, ακαδημαϊκών δασκάλων (που έχουν όμως τις αντίστοιχες περγαμηνές), για να προτιμήσουν νέους στην ηλικία επιστήμονες. Θα μπορέσουν, άραγε, οι φερέλπιδες αυτοί εκλεκτοί των ιθυνόντων στο νέο αυτό τμήμα να ανταποκριθούν στις αυξημένες στο πρόσωπο τους προσδοκίες; Ποια θα είναι η τύχη των νέων παιδιών που, ήδη για δεύτερη ακαδημαϊκή χρονιά, φοιτούν στο νέο αυτό τμήμα; Ερωτήματα που, στο αμέσως προσεχές μέλλον, θα καταστούν ακόμα πιο επιτακτικά...
Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Οταν τα στερεότυπα παύουν πλέον να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και καταντούν «πουκάμισα αδειανά» στη συνεκφορά του δημόσιου λόγου. Όταν τα κομματικά συνθήματα ξεφτίσουν και δεν συγκινούν πια την ευρύτερη κοινωνική μάζα , που είναι και το εκλογικό σύνολο, γίνονται ο βρόχος με την βαριά πέτρα που παρασύρει αυτόν τον ίδιο το φορέα του προοδευτισμού στα τάρταρα της πολιτικής ανυπαρξίας. Η τύχη που επιφύλαξε η πρόσφατη εκλογική ετυμηγορία στον συνασπισμένο πολιτικό φορέα της Αριστεράς είναι χαρακτηριστική.
Η πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση απέδειξε όμως ότι τα στερεότυπα αποτελούν ακόμα, με το κατάλληλο «μάνατζμεντ», ένα προϊόν ευπώλητο που ανταποκρίνεται στη ζήτηση της εγχώριας αγοράς μας, αποφέροντας στον πραματευτή του κέρδη που αντιστοιχούν σε μια ευλογία από ψήφους. Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά αμφιβολία ότι η καμπάνια με τα στερεότυπα, τα slogans,, που πλασάρισε στην εγχώρια αγορά το κατ’εξοχήν κόμμα του δεξιού λαϊκισμού στέφθκε από μια πλήρη επιτυχία.
Τα στερεότυπα στις μέρες μας έχουν υποκαταστήσει τον πολιτικό λόγο αλλά και αυτήν την ίδια την πολιτική πράξη