Τα δυο πρόσωπα του Ιανού
«Ο Μεσαίωνας», σημειώνει ο U. Eco (Sugli specchi e altri saggi, Μιλάνο 1985, σ.83), «είναι ακόμα ζωντανός στο ευρωπαϊκό πολιτιστικό πολύπτυχο. Τα προβλήματα του παρόντος, οι τρόποι της επικοινωνίας και της αντιπαράθεσής μας φέρουν εμφανέστερη τη σφραγίδα από πρότυπα του Μεσαίωνα, παρά από εκείνα της Αρχαιότητας... Την Ακρόπολη την επισκέπτεται κανείς ως μουσείο, ενώ οι καθεδρικοί ναοί του Μεσαίωνα εξακολουθούν να ‘κατοικούνται’ από τους πιστούς».
Μια απόφανση που επανέρχεται στη μνήμη μου σήμερα, Τετάρτη 10 Ιανουαρίου του Σωτηρίου έτους 2007, όταν περνώ έξω από την εκκλησία της Αχειροποιήτου, δυο βήματα από μια Εγνατία πλημμυρισμένη από το πολύβουο πλήθος των διαδηλωτών που διαμαρτύρεται για την επιχειρούμενη από τους αιρετούς μας άρχοντες αναθεώρηση του άρθρου 16, αλλά και, γενικότερα, για τα έργα και τις ημέρες των κυβερνώντων...
Αυθόρμητος ξεπήδησε ο συνειρμός με τις αναλογίες από το παρελθόν της γενέτειρας πόλης: και τότε, εξακόσια πενήντα χρόνια πριν, στην ίδια κεντρική αρτηρία της πόλης, την Εγνατία, αντηχούσαν οι φωνές διαμαρτυρίας κατά των κρατούντων, των «δυνατών». Στη Θεσσαλονίκη του 14ου αιώνα,-καταφύγιο για τους χιλιάδες ξεριζωμένους από επιδρομές και εμφυλίους αγρότες και με την άρχουσα τάξη των πλουσίων, τους «δυνατούς», ανήμπορη να προστατεύσει τους οικονομικά αδυνάτους- θα ξεσπάσει, το 1343, η επανάσταση των Ζηλωτών και θα επιβάλει τη δική της τάξη μέσα στην πόλη μέχρι το 1349. Φαινόμενο κοινωνικής αντίθεσης, που θα βρει την ιδεολογική του έκφραση, πολλούς αιώνες πρίν από τους Μαρξ και Έγκελς, στα λόγια ενός βυζαντινού μας προγόνου, του Αλεξίου Μακρεμβολίτη: « ..ει δε πάντα κοινά, δήλον ότι και η γη και τα εξ΄αυτής άπαντα...».
Στην ίδια την εκκλησία της Αχειροποιήτου που, για να ξαναθυμίσουμε τον Eco, «κατοικείται» ακόμα σήμερα, θα ακούστηκε και η φωνή του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, του Γρηγόριου Παλαμά, που, την επαύριο μόλις από την καταστολή του κινήματος των Ζηλωτών, δεν θα διστάσει να καυτηριάσει στα κηρύγματά του την εκμετάλλευση που ασκούν οι «δυνατοί» στο προλεταριάτο του ποιμνίου του: « παρόλο που προσποιούμαστε, εμείς οι δυνατοί, ότι διατηρούμε την ειρήνη μεταξύ μας, διογκώνουμε ακόμα περισσότερο την καταπίεση που ασκούμε στους πτωχούς και αδυνάτους, προσθέτοντας ακόμα πιο δυσβάστακτα βάρη σε όλους εκείνους που κερδίζουν το ψωμί τους με τον ιδρώτα και τους κόπους των χεριών τους. Ποιος στρατιώτης αρκείται στο μισθό που παίρνει και ποιος κρατικός υπάλληλος δεν καταφεύγει επιπρόσθετα στην καταλήστευση των υπηκόων;Ναι, οι πτωχοί και αδύνατοι διαμαρτύρονται κα φωνάζουν εναντίον σας:ενάντια σε σας, τους άρχοντες και σε όσους υπηρέτες και στρατιωτικούς σας περιτριγυρίζουν. Δεν μπορούν πια να αντέξουν την ανελέητη απανθρωπιά των αρχόντων και την εκμετάλλευση και την αδικία που διαπράττετε μόνιμα εσείς, επειδή είστε πιο δυνατοί από τους εργάτες της γης...»
Τα πράγματα, για να επισημάνω την αναλογία με το μακρινό εκείνο παρελθόν, δεν είναι σήμερα και πολύ διαφορετικά: οι «αδύνατοι» των ημερών μας είναι οι χιλιάδες νεαροί βλαστοί μας, που έχουν ξεχυθεί στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν κατά της κάστας των «δυνατών», των αιρετών μας αρχόντων που εναλάσσονται στην εξουσία, διατηρώντας ωστόσο αλώβητο το πελατειακό σύστημα και τους μηχανισμούς του, που τόσο βολικοί και εξυπηρετικοί είναι για ‘κεινους τους ίδιους και μόνο. ΄Ενα σύστημα που, τις μέρες αυτές, προβάλλει και με τις δυο του όψεις στην τρέχουσα πραγματικότητα.
Από τη μια είναι η επίδειξη ενδιαφέροντος των σημερινών «δυνατών» απέναντι στα προβλήματα της Ανώτατης Παιδείας και η συναίνεση για την αναγκαιότητα της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων που τους διακρίνει . ΄Ενα ενδιαφέρον υποκριτικό, κατά τη γνώμη μου, μιας και είναι οι ίδιοι εκείνοι οι «δυνατοί" που, χρόνια τώρα, έχουν επιβάλλει το πελατειακό τους σύστημα στον τράχηλο των «αδυνάτων» των καιρών μας, που δεν είναι άλλοι βέβαια από τους νέους που σήμερα έχουν ξεχυθεί στους δρόμους. Μήπως δεν είναι εκείνοι οι ίδιοι «δυνατοί» που γέμισαν την επικράτεια με πανεπιστήμια-γιαπιά, όπου στοιβάχτηκαν όπως- όπως νέοι άνθρωποι, χωρίς καμιά εγγύηση για επαγγελματική αποκατάσταση; Δεν είναι μήπως οι ίδιοι εκείνοι «δυνατοί» που έχουν επιβάλλει την κομματικοποίηση στα πανεπιστήμια; Οι «δυνατοί» των καιρών μας δεν είναι εκείνοι που δεν τίμησαν ποτέ τους τις προεκλογικές τους δεσμεύσεις για τη γενναιόδωρη χρηματοδότηση της Ανώτατης (κρατικής ) Παιδείας;
Η άλλη όψη του ίδιου φαινομένου, της εκμετάλλευσης δηλαδή που ασκούν οι «δυνατοί» των καιρών μας επάνω στη μάζα των «αδυνάτων» (που δεν είναι άλλοι σήμερα από τους νεαρούς βλαστούς μας), προβάλλεται με ιδιαίτερο θόρυβο στις μέρες μας, με τις δυο μεγάλες παρατάξεις του Κοινοβουλίου να προσπαθεί η μια στην άλλην να κολλήσει τη ρετσινιά για τη «φάμπρικα» των φυγοστράτων.
Μια όψη της κοινωνικής μας πραγματικότητας που αποτελεί κι’ αυτή ένα σύμπτωμα για μια προχωρημένη διεργασία παρακμής που παρόμοιά της, από όσα γνωρίζω, δεν συναντάται στις κοινωνίες τόσο των παλαιών όσο και των νέων μας εταίρων στην Κοινότητα.
Δυο όψεις, δυο πρόσωπα του Ιανού, που μας θυμίζουν πόσο παλαιά είναι η αντίθεση ανάμεσα στους «αδυνάτους» και στους κατά καιρούς κρατούντες άρχοντες.
victor@the.forthnet.gr