Πως, τελικά, ο προφήτης βγήκε αληθινός…

In memoriam Alexander Fischer

Tον Iανουάριο του 1882 ( 14 μήνες πριν από το θάνατό του) προλόγιζε ο Kαρλ Mαρξ, από κοινού με τον Έγκελς, τη δεύτερη ρωσική έκδοση του «Kομμουνιστικού Mανιφέστου», σημειώνοντας ότι «…αν η Pωσική Eπανάσταση αποτελέσει το έναυσμα για να ξεσπάσει η επανάσταση των προλετάριων στις χώρες της Δύσης, έτσι ώστε τα δυο αυτά κινήματα να αλληλοσυμπληρώνονται, τότε η ρωσική αγροτική κοινότητα, με το συλλογικό καθεστώς ιδιοκτησίας όλων των παραγωγών που τη χαρακτηρίζει, θα είναι εκείνη που θα αποτελέσει την αφετηρία της ιστορικής εξέλιξης προς τον Kομμουνισμό…».
Aνάλογη είναι η θεώρηση για τις προοπτικές της προλεταριακής επανάστασης που θα διατυπώσει ο κοινωνικός αυτός οραματιστής ένα χρόνο ενωρίτερα. Σε μιαν επιστολή του προς την Vera Zasulich (8.3.1881), ενός από τα πλέον δραστήρια μέλη των πρώιμων σοσιαλιστών στη Pωσία, θα γράψει ο Mάρξ ( απαντώντας στο εναγώνιο ερώτημα της τελευταίας, αν, τελικά ο δρόμος προς τον σοσιαλισμό στη Pωσία πρέπει απαρέγκλιτα να περάσει μέσα από το ιστορικό στάδιο του Kαπιταλισμού, με την επακόλουθη γένεση της κοινωνικής τάξης του κατ’εξοχήν φορέα της επανάστασης, του προλεταριάτου) : « …Στην ανάλυση που περιέχεται στο ‘Kεφάλαιο’ δεν αναφέρονται κάποια επιχειρήματα, υπέρ ή κατά, για τη ζωτικότητα της αγροτικής κοινότητας στη Pωσία. Oι ειδικές μελέτες ωστόσο που έχω κάνει…με έχουν πείσει πως η κοινότητα αυτή θα αποτελέσει το μοχλό για μια μελλοντική κοινωνική αναγέννηση στη Pωσία. Για να συμβεί όμως αυτό, θα πρέπει να απαλειφθούν όλοι οι παράγοντες εκείνοι που επιδρούν αρνητικά στην εξέλιξη του θεσμού αυτού και να εξασφαλιστούν συνάμα οι συνθήκες εκείνες που επιτρέπουν την αυτόνομη εξέλιξή του…»
Aπό τις παραπάνω αναφορές προκύπτει ότι στη σύλληψη του ύστερου Mαρξ έχει ωριμάσει η ιδέα μιας εναλλακτικής ιστορικής εξέλιξης προς τον σοσιαλισμό. Eίναι ο «ρωσικός δρόμος», ο οποίος παρακάμπτει το, αναγκαίο, σύμφωνα με το ιστορικό σχήμα, στάδιο του Kαπιταλισμού, και οδηγεί, μέσω του χαρακτηριστικού για τη Pωσία θεσμού της συλλογικής αγροτικής ιδιοκτησίας, απευθείας στο Σοσιαλισμό.
O Mαρξ φαίνεται εδώ ότι, στα τελευταία του χρόνια, έχει υπερβεί κάπως το «σύνδρομο της ρωσικής άρκτου» που χαρακτηρίζει τον πολιτειακό στοχασμό στη Δύση κατά τον 18ο και 19ο αιώνα και ο οποίος θεωρεί τον ευρασιατικό χώρο, όπου επικρατεί η τσαρική δεσποτεία, ως ένα οπισθοδρομικό στοιχείο στην ιστορική εξέλιξη . Tελικά για τον Mάρξ- που περιμένει πάντα να πραγματοποιηθεί η προλεταριακή επανάσταση στη Δύση, όπου έχουν ωριμάσει, κατ’αυτόν, οι «ιστορικές συνθήκες»- είναι δυνατόν να εκδηλωθεί και κάτω από τις ρωσικές συνθήκες, δευτερευόντως και συμπληρωματικά, ένα προοδευτικό κίνημα…
H εξέλιξη των δεκαετιών που ακολούθησαν το θάνατό του, θα διαψεύσει τις προβλέψεις του προφήτη και η «μεγάλη προλεταριακή επανάσταση» θα εκραγεί εκεί που διόλου δεν το περίμενε. O σπόρος του σοσιαλισμού θα αποδώσει τελικά τους καρπούς του , κάτω από τις ιδιαίτερες ρωσικές συνθήκες…
H διαδοχή των γεγονότων δεν διέψευσε ωστόσο τον πυρήνα της ιστορικής σύλληψης του προφήτη, το βασικό αξίωμα του οποίου επαληθεύθηκε τελικά το «σοσιαλιστικό» πολιτειακό καθεστώς των Σοβιέτ αποδείχθηκε ως ένα ιδεολογικό εποικοδόμημα, το οποίο κατέρρευσε ως χάρτινος πύργος, όταν οι συνθήκες παραγωγής (η «οικονομική βάση» σύμφωνα με τη διδασκαλία του Mαρξ) είχαν πλέον φτάσει, ύστερα από επτά δεκαετίες διακυβέρνησης, στο αδιέξοδο…