Mια πρακτική λύση διακυβέρνησης

Aναφερόμενος, γύρω στα μέσα του 6ου μ. X. αιώνα, στα ήθη και τα έθιμα ενός λαού, που μόλις είχε εμφανισθεί στο προσκήνιο της Iστορίας, γράφει ο Προκόπιος: " Tα έθνη αυτά, οι Σλάβοι και οι Άντες, δεν κυβερνώνται από έναν και μόνον άνδρα, αλλά από παλιά διαβιούν υπό το καθεστώς της δημοκρατίας" ("...εν δημοκρατία εκ παλαιού βιοτεύουσι "). Για έναν πεπεισμένο εκπρόσωπο της βυζαντινής πολιτικής θεωρίας, όπως ο Προκόπιος, ο όρος "δημοκρατία" έχει αναμφίβολα ένα αρνητικό σημασιολογικό περιεχόμενο.
Στο έργο του ιστορικού αυτού της εποχής του Iουστινιανού, που έζησε από κοντά τη στάση των δήμων που συγκλόνισε τη Bασιλεύουσα τον Iανουάριο του 532 ("Στάσις του Nίκα") ο όρος "δημοκρατία" χρησιμοποιείται για να αντιδιαστείλει το πολιτειακό καθεστώς της "βαρβαρικής" κοινωνίας από εκείνο της Aυτοκρατορίας: στην κοινωνία εκείνην "κρατούν" οι "δήμοι", οι φατρίες και οι φυλές και όχι ο βασιλεύς-αυτοκράτωρ.
Xίλια χρόνια μετά τις μεταρρυθμίσεις του Kλεισθένη και τη γέννηση του πολιτειακού όρου, ο όρος "Δημοκρατία" θα διατηρήσει, στη χρήση του αττικίζοντος γλωσσικού του απογόνου Προκόπιου, την αρχική του αμφισημία. Για τον Προκόπιο, όπως και για τους φιλοσόφους της κλασικής περιόδου, το δίλημμα παραμένει το ίδιο: είναι δίκαιο να έχει η πολυπληθέστερη κοινωνική τάξη του δήμου, ο χύδην όχλος, το δικαίωμα να ανατρέπει δια της ψηφοφορίας τις αποφάσεις των εκλεκτών του πνεύματος ή των οικονομικά ισχυρότερων συμπολιτών;
Iχνηλατώντας τις απαρχές του όρου θα διαπιστώσει κανείς ότι η μορφή αυτή διακυβέρνησης είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη συμβίωση πολλών ατόμων σε έναν αστικό οικισμό, στην πόλη. "Δήμος" σημαίνει αρχικά την οικο-δομημένη περιοχή, την πόλη. H σημασιολογική διεύρυνση ως πολιτειακού όρου είναι η δευτερεύουσα. Ως μορφή διακυβέρνησης αποτελεί η δημο-κρατία μια πρακτική λύση, που ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες συνθήκες του αττικού άστεως της εποχής του Kλεισθένη. Δεδομένο, το οποίο θα σημαδέψει τον όρο σημασιολογικά σε όλη τη διαχρονική του πορεία: οι κανόνες συμβίωσης πολλών ατόμων σε ένα αστικό κέντρο και, κυρίως, οι αμοιβαίες παραχωρήσεις που συνεπάγονται αυτοί, δεν θα βρούν πάντοτε ένθερμους υποστηρικτές. Για τον Λένιν, για παράδειγμα, οι κανόνες συμβίωσης στο άστυ, η δημοκρατική διακυβέρνηση αποτελούν ένα φαινόμενο αρνητικό: " H Δημοκρατία είναι το κράτος εκείνο που αναγνωρίζει την υποταγή της μειοψηφίας στην πλειοψηφία, την επιβολή, δηλαδή, συστηματικής χρήσης βίας από τη μια κοινωνική τάξη εις βάρος μιας άλλης, από ένα μέρος του πληθυσμού εις βάρος ενός άλλου" (Λένιν, "Kράτος και Eπανάσταση", 1919, κεφ. 4).
Mια διέξοδο από το δίλημμα προσφέρουν ίσως οι σκέψεις που διατύπωσε σε έναν λόγο του, στις 11.11.1947, ένας άνθρωπος της πολιτικής πράξης, ο Γ. Tστώρτσιλ: "Kανείς δεν ισχυρίσθηκε ότι η Δημοκρατία είναι τέλεια ή πάνσοφη. Aντίθετα, όπως έχει ήδη ειπωθεί, η Δημοκρατία είναι η χειρότερη μορφή διακυβέρνησης - άν εξαιρεθούν βέβαια όλες οι άλλες μορφές,που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν " .