(Νεο)ελληνική ταυτότητα

Monthky Review
No. 39
Μάρτιος 2008

Σημείωμα των εκδοτών:
Στο 104ο τεύχος της Μηνιαίας Επιθεώρησης δημοσιεύονται οι απαντήσεις 111 συμμετεχόντων στην έρευνα του περιοδικού για τις ελληνικές αξίες. Οι απαντήσεις παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, αλλά και μεγάλες αποκλίσεις, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη ισχυρών ιδεολογικών ρευμάτων τα οποία εξακολουθούν να αντιπαρατίθενται...
>

Φαίδων Μαλιγκούδης

Θα ήταν, ιδιαίτερα στις μέρες που διανύουμε (με την επαναφύπνιση ποικίλων παραλλαγών του εθνικισμού), ίσως παρακινδυνευμένο να αναζητήσει κανείς κάποιες «ιδιαίτερες ελληνικές αξίες» και να πασχίσει μάλιστα να εντοπίσει τη διαχρονική τους επίδραση σε κάποια (υποτιθέμενη) ταυτότητα των Ελλήνων. Θα προσπαθήσω λοιπόν να απαντήσω ξεκινώντας από μια κατηγορία που για μένα, ως ιστορικό, είναι ανιχνεύσιμη: την ελληνική ταυτότητα.
Αν ως «ελληνική ταυτότητα» ορίζαμε τη συλλογική μας νοοτροπία, όπως αυτή ανιχνεύεται διαχρονικά, τότε θα διακρίναμε ως σταθερό της στοιχείο την εξατομίκευση, τη δεσπόζουσα δηλαδή θέση που κατέχει στη νοοτροπία του Νεοέλληνα το μεμονωμένο άτομο, το οποίο διατηρεί την προτεραιότητα έναντι του συνόλου.
Ως «ιδιαίτερη (νεο)ελληνική αξία», το ατομικό «εγώ» χαρακτηρίζει τη συλλογική μας νοοτροπία και αντικατοπτρίζεται με ενάργεια σε μια αντικειμενική κατηγορία όπως είναι το όργανο της επικοινωνίας μας, η γλώσσα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη νεοελληνική δεν μπορεί να αποδοθεί παρά μόνο περιφραστικά μια λέξη από τη γλώσσα ενός Κεντροευρωπαίου, στη νοοτροπία του οποίου το συλλογικό έχει την προτεραιότητα έναντι του ατομικού. ΄Ετσι, η γερμανική λέξη Ruecksicht (και η ταυτόσημή της ohled στα τσεχικά)- μια έννοια- κλειδί για τη νοοτροπία των Ευρώπιαων μας εταίρων, δεν μπορεί παρά μόνον περιφραστικά να αποδοθεί στην καθ’ημάς νεοελληνική : «η φροντίδα του να ρίχνει κανείς μια ματιά πίσω από την πλάτη του (γύρω του), μήπως ενοχλεί το γείτονα ή τον διπλανό του».
Η άλλη, η θετική, πλευρά του νομίσματος αντικατοπτρίζεται και πάλι από τη γλώσσα μας. Η έννοια «φιλότιμο» που χαρακτηρίζει τη νοοτροπία του Νεοέλληνα δεν μεταφράζεται μονολεκτικά σε μια οποιαδήποτε δυτική γλώσσα.
Να είναι, άραγε, το φιλότιμο του ατομικιστή Ρωμιού εκείνο που, τελικά, θα μας οδηγήσει μακριά από την στενωπό που σήμερα βρισκόμαστε;