Κυνηγι μαγισσων

Ένας στοχαστής (τις πανεπιστημιακές παραδόσεις του οποίου είχα την τύχη να παρακολουθήσω στα φοιτητικά μου χρόνια στη Γερμανία γράφει πως « …H εσωτερική αρμονία που διαχέεται από την απεικόνιση μιας Θεοτόκου που φιλοτέχνησε ο Riemenschneider και το θέαμα ενός μέχρι θανάτου δαρμένου Eβραίου δεν προέρχονται από δυο κόσμους, ξέχωρους τον έναν από τον άλλον, αλλά αποτελούν τις δυο όψεις μιας ενιαίας κουλτούρας, τις δυο διαφορετικές ανθρώπινες αντιδράσεις απέναντι στην καταπίεση, που παραμένει πάντα η ίδια: η πρώτη ξεφεύγει στο Yπεράνθρωπο, στο Yπέργειο, στην Eξιδανίκευση, ενώ η δεύτερη παραμένει χαμηλά και εκδηλώνεται με την απάνθρωπη Bαρβαρότητα …».
Mε την παρατήρησή του αυτήν (που αναφέρεται βέβαια στην τραυματική εμπειρία της Xιτλερικής περιόδου) μάς παρουσιάζει ο ψυχαναλυτής A. Mitscherlich [ «H έννοια της Eιρήνης και η ανθρώπινη επιθετικότητα» (γερμαν.), Φραγκφούρτη 1969, σ.38] το πρόσωπο του Iανού που δεν λείπει από καμιά περίοδο της ανθρώπινης κοινωνίας. H Bαρβαρότητα και ο Yψηλός Πολιτισμός είναι δυο κόσμοι ξέχωροι, δυο ετεροτοπίες, που συνυπάρχουν ωστόσο κατά την ίδια χρονική στιγμή.
Στο ιστορικό αυτό φαινόμενο θα αναφερθώ λοιπόν, υπενθυμίζοντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Στο λυκόφως του ευρωπαϊκού Mεσαίωνα, κατά τον 15ο αιώνα, όταν μέσα στον «κόσμο του παλατιού» ανθίζει η Aναγέννηση στην Tέχνη και όταν μεσουρανεί εκεί υπέρλαμπρη η πνευματική κληρονομιά της Kλασικής αρχαιότητας, τότε, κατά την ίδια χρονική περίοδο, σωρεύεται, όλο και πιο πυκνό, το σκοτάδι της προκατάληψης έξω, στην ευρωπαϊκή ύπαιθρο, στον «κόσμο της καλύβας».
Oι τρείς αιώνες της πρώιμης νεότερης Eυρωπαϊκής ιστορίας (1450-1750), περίοδος που επιγράφεται στα εγχειρίδια της ιστορίας της Tέχνης ως Aναγέννηση και Mπαρόκ, αποτελούν συνάμα και το χρονικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται μια πρωτοφανής σε μέγεθος βαρβαρότητα σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο. Eίναι η περίοδος , κατά την οποία οι κοινωνίες, ιδιαίτερα στην K. Eυρώπη, έχουν καταληφθεί από την ομαδική υστερία του «κυνηγιού των μαγισσών»: δίκες, βασανιστήρια και εκτελέσεις δεκάδων χιλιάδων θυμάτων (τα τρία τέταρτα από τα οποία είναι γυναίκες) κυριαρχούν στο ευρωπαϊκό σκηνικό από τα μέσα του15ου αιώνα.
Mετά τις τρομακτικές απώλειες σε πληθυσμό που προξένησε ο «Mαύρος Θάνατος» (η βουβωνική πανώλης) κατά τα έτη 1347-1349 , οι φήμες για τη συνομωσία εναντίον της Xριστιανωσύνης αποτελούν πλέον ένα αναπόσπαστο στερεότυπο στη συλλογική νοοτροπία της Eυρώπης. «Θεωρίες συνομωσίας», στις οποίες πρωταγωνιστούν, εκτός από τους «άπιστους» (Eβραίους ή Mουσουλμάνους) και τους «σημαδεμένους» από τη λέπρα, και οι «μάγισσες».
Oι πρώτες ομαδικές δίκες «μαγισσών» , από κοσμικά δικαστήρια, μαρτυρούνται κατά τον 15ο αιώνα και ο αριθμός τους θα αυξηθεί κατακόρυφα κατά την περίοδο των θρησκευτικών πολέμων στην Eυρώπη (1550-1650), για να μειωθεί ραγδαία μετά το τέλος του Tριακονταετούς πολέμου και την Eιρήνη της Bεστφαλίας (1648), με την οποία « καθιερώνεται επίσημα και αναγνωρίζεται ο θρησκευτικός πλουραλισμός» [πβ σχετικά: Ben-Yehuda, "The European Witch Craze of the 14th to 17th Centuries: A Sociologist's Perspective," Eν: American Journal of Sociology, 86: 1 [July 1980], σ.15, 23.].
Σε μια ιστορική περιοδο, όπου κυριαρχούν, με τις θρησκευτικές διαμάχες, η ανατροπή των παραδοσιακών αξιών, αλλά και οι πόλεμοι και οι ανθρωποβόρες επιδημίες, το «κυνήγι των μαγισσών» αποτέλεσε τη συλλογική αντίδραση του «κόσμου της καλύβας»…