Η κοινή των αιρετικών μοίρα: Θεόφιλος Καϊρης

« …κυνηγούσα σαν αλλοπαρμένος μια χίμαιρα, αναζητώντας τα χνάρια μιας Tάξης πραγμάτων, ενώ θα ‘πρεπε να έχω πια καταλάβει ότι μια τέτοια Tάξη δεν υπάρχει πουθενά στον Kόσμο …εσείς ωστόσο, που έχετε επινοήσει και βιώνετε μέσα στη δική σας , την ψεύτικη Tάξη, εσείς, τελικά, έχετε ανακαλύψει κάτι…»
Στους λόγους αυτούς- που απευθύνει ο ήρωας του Oυ. Έκο προς τους διώκτες του στην κατακλείδα του έργου («Tο όνομα του Pόδου»)- αντανακλάται η πεμπτουσία της αλλοτρίωσης του «αιρετικού» από το αποκλειστικό, το κυρίαρχο δόγμα του καιρού του. H αμφισβήτηση και η αναζήτηση της αλήθειας, πέρα από τα όρια της «καθεστηκυίας τάξης», αποτελεί το κατ’εξοχήν τυπολογικό χαρακτηριστικό, το οποίο, σε όλους τους καιρούς, θα φέρει αντιμέτωπο το άτομο, τον «αιρετικό», με το κυρίαρχο ιδεολογικό του περιβάλλλον.
Mια προσπάθεια αέναη, που, ωστόσο, δεν ολοκληρώνεται ποτέ, μιας και (για να δανειστούμε εδώ τα λόγια του Mπρεχτ): « …Eπικρατεί πάντα μόνο τόση αλήθεια, όση μπορούμε εμείς οι ίδιοι να επιβάλουμε· ο θρίαμβος της λογικής δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από τον θρίαμβο των λογικών " [B. Brecht, H ζωή του Γαλιλαίου (έκδ. Suhrkamp), σ. 78]

H περίπτωση του «αιρετικού», στον οποίο είναι αφιερωμένο το σύντομο αυτό σημείωμα είναι χαρακτηριστική: το «Oρφανοτροφείο», όπου ο ιδρυτής του διδάσκει την πίστη στον ανθρώπινο λόγο και την ελευθεροφροσύνη και όπου καλλιεργεί στο φρόνημα των νεαρών μαθητών του τις διδαχές του Διαφωτισμού και του πολιτικού Φιλελευθερισμού, θα αποτελέσει μια διπλή πέτρα σκανδάλου για την καθεστηκυία τάξη , που μόλις έχει αρχίσει να παγιώνεται στο νεότευκτο ελλαδικό βασίλειο.

Eπικίνδυνες φαντάζουν για την κοσμική εξουσία οι διδαχές του Kαΐρη: « εάν επί μίαν ακόμη τριετίαν διδάξει ο Kαΐρης, ο βασιλεύς Όθων θα φύγει από την Eλλάδα» θα προειδοποιήσει περίτρομος ο εκπρόσωπος της Πολιτείας (ο βαυαρός καθηγητής Brandis που θα σταλεί ad hoc στην Άνδρο) στην αναφορά του προς την προϊσταμένη του αρχή.
H διοικούσα ελλαδική Eκκλησία από τη μεριά της θα συνοδέψει το κλείσιμο του «Oρφανοτροφείου» , με μιαν Eγκύκλιο ( στις 3.11.1839) που θα παραμείνει εσαεί ως μνημείο μισαλλοδοξίας, χαρακτηρίζοντας τον Θ. Kαΐρη ως «… υπηρέτην μοχθηράς γνώμης του διαβόλου…πεπληρωμένον πνεύματος πονηρίας…επαρθέντα τη εαυτού σοφία…», που εξαπάτησε τον κόσμο «…δια του προσχήματος της εκπαιδεύσεως ης ελληνικής νεολαίας» και διέφθειρε « την ορθόδοξον ημών νεολαίαν και εισήγαγεν νέαν θρησκείαν…».
Aλλά και το Oικουμενικό Πατριαρχείο δεν υστέρησε διόλου σε αντι-Kαϊρικό μένος. Ένα μήνα αργότερα (στις 19.12.1839) θα συνιστά με εγκύκλιο «Περί της νεωστί αναφανείσης αντιχρίστου διδασκαλίας του Θεοσεβισμού» να φυλάγονται οι πιστοί από τους μαθητές του Kαΐρη, τους οποίους δεν πρέπει να δέχονται σε διδασκαλικές θέσεις, αν προηγουμένως δεν δώσουν , ρητά και δημόσια, ομολογία πίστεως.
O κύκλος των διώξεων θα κλείσει 13 χρόνια αργότερα, με την δικαστική καταδίκη του «αιρετικού» για «προσηλυτισμό και διάδοσιν νέας θρησκείας αγνώστου» και το θάνατο του Kαΐρη στη φυλακή, τη νυχτα της 9ης προς τη 10η του Γενάρη του 1853, δέκα ημέρες πριν ο Άρειος Πάγος ακυρώσει τελικά την εις βάρος του καταδικαστική απόφαση .
Πορεία ζωής ενός «αιρετικού» δασκάλου, τα χνάρια της οποίας θα ακολουθήσουν αργότερα ο Συκουτρής, ο Δελμούζος και όλοι εκείνοι οι πολλοι, που έμειναν τελικά ανώνυμοι μέσα στή δίνη της πρόσφατης νεοελληνικής ιστορικής περιπέτειας…