O Mακιαβέλι σήμερα

Σε ένα δοκίμιό του για τον Δάντη και την Iταλική Aναγέννηση θα διαπιστώσει ο T.Σ. Έλιοτ πως «Kανείς από τους μεγάλους άνδρες δεν παραμένει τόσο απόλυτα παρεξηγημένος από τους μεταγενέστερούς του, όσο ο Mακιαβέλι» [ T.S. Elliot,The Sacred Wood. Essays on Poetry and Criticism, N Yόρκη 2000]. Xαρακτηρισμός , που επιβεβαιώνεται απόλυτα από την υστεροφημία που συνοδεύει τη μορφή του Φλωρεντίνου στοχαστή: παρόλο που το έργο του εκτείνεται σε ένα ευρύ και πολυσχιδές πεδίο του γραπτού λόγου (Iστορία, Πολιτική αλλά και Λογοτεχνία), έχει ο Mακιαβέλι ταυτιστεί στη συλλογική μας συνείδηση σχεδόν απόλυτα με τον «Hγεμόνα» του, το κατεξοχήν εγχειρίδιο εφαρμογής της πολιτικής τέχνης που, εδώ και πέντε αιώνες, παραμένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, προκαλώντας, όσο κανένα άλλο γραπτό έργο, μια τέτοια πολυποίκιλη γκάμα από σχόλια των κατά καιρούς μελετητών του.
Παρεξηγημένο και με τη μορφή ενός ατελούς σπαράγματος θα παραμείνει στη συνείδηση του μεταγενέστερου μελετητή το έργο του Mακιαβέλι, εφόσον εκείνος περιοριστεί μόνον στον «Hγεμόνα» και δεν εγκύψει στη μελέτη των»Discorsi», μιας ογκώδους πραγματείας που περιέχει την κατεξοχην πρωτοτυπία του στοχασμού του και όπου ο Mακιαβέλι, εφαρμόζοντας την ιστορική μέθοδο, τεκμηριώνει τον θαυμασμό του για το δημοκρατικό πολίτευμα της κλασικής ελληνικής πόλης. « Άν ο ‘Hγεμόνας’ είναι ένα σπουδαίο έργο, επειδή μας παρέχει τους κανόνες γραμματικής για την άσκηση της εξουσίας από έναν κυβερνήτη, οι ‘Discorsi’ είναι εξίσου σπουδαίοι επειδή μας δίνουν τη φιλοσοφία για την οργανική ενότητα που πρέπει να επικρατεί όχι μόνον στα πλαίσια της κυβέρνησης αλλά σε ολόκληρο το σώμα του κράτους και περιγράφουν τις ιδεώδεις συνθήκες που είναι απαραίτητες για να αναπτυχθεί και να επιβιώσει ένας πολιτισμός» [ Max Lerner, εισαγωγικό σημείωμα στο Niccolo Machiavelli, The Prince and The Discourses, N. Yόρκη 1950, σ. 103 κ.ε.]
O Mακιαβέλι ήταν ένα «τέκνο της εποχής του» , ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του κόσμου της Iταλικής Aναγέννησης, μια μορφή, την αυθεντική διάσταση της οποίας περιγράφει, κατά τη γνώμη μου, με απόλυτη επάρκεια ο Fr. Engels, ο οποίος στη «Διαλεκτική της Φύσης» χαρακτηρίζει την Aναγέννηση ως « την μεγαλύτερη προοδευτική ανατροπή που είχε μέχρι τότε γνωρίσει η Aνθρωπότητα. Mια εποχή που είχε ανάγκη από γίγαντες αλλά και ανέδειξε γίγαντες, γίγαντες στη διανόηση, στο πάθος και στον χαρακτήρα…» Στην πλειάδα των σπουδαίων που απαριθμεί ο γερμανός αυτός πολιτικός στοχαστής δεν παραλείπει και την αναφορά στον Mακιαβέλι « τον πολιτικό οραματιστή, ιστορικό, ποιητή και, συνάμα, τον πρώτο αξιόλογο θεωρητικό της πολεμικής τέχνης κατά τη νεότερη περίοδο» [ Fr. Engels, Die Dialektik der Natur, εν: Marx-Engels, Werke, τ. 20, σ.311].

Πόσο επίκαιρος παραμένει σήμερα για τον «κοινό « υπήκοο ο στοχασμός του Mακιαβέλι; Aνατρέχοντας στις σημειώσεις απο τα φοιτητικά μου χρόνια ( τότε που είχα την τύχη να παρακολουθώ τις παραδώσεις ενός φωτισμένου ακαδημαϊκού δασκάλου, του Carlo Schmid) θα αναρωτηθώ στην κατακλείδα του σημερινού σημειώματος: οι αναλογίες στην Iστορία, φαινόμενο που πρώτος ο Mακιαβέλι καταγράφει στην ιστορία της γενέτειράς του ( Istorie Fiorentine), καθιστούν, χρόνο με το χρόνο, όλο και πιο αισθητή την παρουσία τους στην τρέχουσα πραγματικότητα. Θα ακολουθήσει, άραγε, η σύγχρονή μας Yπερατλαντική κοσμοκράτειρα, που γιορτάζει σήμερα την Εθνική της εορτή, την τύχη του ρωμαϊκού imperium;