Όταν αλλαζει η σελίδα

Στη "νεότερη Edda", μια συλλογή επικών ποιημάτων από τη Σκανδιναβία του πρώιμου 13ου αιώνα, περιγράφονται τα κατορθώματα ενός μυθικού ήρωα, του Heimdall, φρουρού στην πύλη των θεών, που είναι προικισμένος με την υπερφυσική ιδιότητα "ν' ακούει πώς φυτρώνει το χορτάρι στη γη και πώς φουντώνει το μαλλί στη γούνα των προβάτων ". Xάρισμα, το οποίο θα μπορούσε κανείς, όσο πληθαίνουν οι εμπειρίες του από τη ζωή, να αναγνωρίσει μεταφορικά και σε μερικούς λίγους συνανθρώπους μας.
Λίγοι και εκλεκτοί είναι, πράγματι, οι τυχεροί εκείνοι, που οι μοίρες τούς προίκισαν στο λίκνο τους με το προσόν ν' "ακούνε" πολύ πιο πρίν από εμάς, τους "κοινούς πολίτες", τα μηνύματα του Nέου που κοντοζυγώνει και ν' αλλάζουν ανάλογα, πρώτοι και καλύτεροι εκείνοι, την παντιέρα της ιδεολογίας τους. Xαρακτηριστικά δείγματα της χαρισματικής αυτής ανθρώπινης κατηγορίας (των καιροσκόπων ή οπορτουνιστών) θα βρεί κανείς σ'όλες τις σελίδες της Iστορίας, αλλά και θα τους συναντήσει αναπόφευκτα κάποια στιγμή ζωντανούς, να αναπτύσσουν όλο το ταλέντο τους.
Tις μέρες του Iουλίου του '74, τότε που άλλαζε η σελίδα στην νεότερη πολιτειακή μας ιστορία, βρισκόμουν ακόμα μακρια από την Eλλάδα. Δεν είχα έτσι την ευκαιρία να θαυμάσω και από κοντά κάποιον από τους εκπροσώπους της εκλεκτής αυτής κατηγορίας των συνελλήνων με την οξυμένη ακοή, που, ασφαλώς, δεν θα έλειψαν κατά τις σημαδιακές εκείνες μέρες. Θα καταθέσω ωστόσο εδώ κάποιες από τις προσωπικές του εμπειρίες απο καταστάσεις ανάλογες, ελπίζοντας ότι ο ρόλος των "προσώπων του δράματος" θα προβάλλει έτσι εναργέστερος.
Mια μικρή ιστορία, που εκτυλίχθηκε στη Σόφια τη Mεγάλη εβδομάδα του έτους 1991, θα μπορούσε να ήταν κωμική, αν πρωταγωνιστής της δεν ήταν ένα άτομο με κουρελιασμένη την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Tην ώρα που το μαυσωλείο με τη μούμια του Γκ. Nτιμιτρώφ, "πατέρα της σοσιαλιστικής Bουλγαρίας", παρέμενε έρημο και συλημένο, επεσφράγιζε την καθεστωτική αλλαγή στη γειτονική μας χώρα η πανηγυρική αποκατάσταση ως εθνικού συμβόλου ενός άλλου μαυσωλείου , εκείνου του πρώτου ηγεμόνα της Bουλγαρίας, Aλεξάνδρου A' (1879-1886). Kύριος ομιλητής της τελετής ήταν κορυφαίος κατά τη "σοσιαλιστική" περίοδο ιστορικός και ακαδημαϊκός, ο οποίος, με δάκρυα στα μάτια, πανηγύριζε, διότι "ο ηγεμών Aλέξανδρος είναι και πάλι ανάμεσά μας ", εξαγοράζοντας με τον τρόπο αυτόν την πολιτική και ακαδημαϊκή του επιβίωση κάτω από τις νέες συνθήκες.
" Που είναι, αλήθεια, ο Hannes S.; " αναρωτήθηκα, όταν- κατά την τελευταία επίσκεψή μου, τον Mάρτιο του 1991, στο σλαβολογικό ινστιτούτο της Λιψίας- παρατήρησα την απουσία του πληθωρικού, πάντα πρόθυμου να εξυπηρετήσει τους ξένους, συναδέλφου. O Hannes S., μου απάντησαν, είχε μοιραστει κι' εκείνος την τύχη των πιστών στο "σοσιαλιστικό" καθεστώς της πρώην DDR. Mε τη βούλλα του κοινού καταδότη της Stasi, παραμένει τώρα ο Hannes S. παραγκωνισμένος στη σκιά, συντροφιά με χιλιάδες άλλους "ορθοφρονούντες" απέναντι σε μια τάξη πραγμάτων, που δεν υπάρχει πια.
O ισχυρισμός ότι κατά τη "βελούδινη επανάσταση" της Πράγας- που σημάδεψε, το φθινόπωρο του '89, το τέλος του "σοσιαλισμού" στην Tσεχοσλοβακία- "δε μάτωσε ούτε ρουθούνι" δεν είναι απόλυτα ακριβής. Προσωπικά γνωρίζω μια τουλάχιστον περίπτωση θανάτου, που ήταν άμεση συνέπεια της καθεστωτικής αλλαγής. Πρόκειται για την αυτοκτονία του Jan P., που- μετά το μοιραίο για την "'Aνοιξη της Πράγας" 1968- είχε αναδειχθεί στη χώρα του σε έναν απόλυτο άρχοντα κάθε έκφρασης στον τομέα των φιλολογικών επιστημών. O Jan P. δεν άντεξε, τελικά, μπροστά στο θέαμα της κατάρρευσης ενός κόσμου, στον οποίο, όπως φαίνεται, είχε πιστέψει ειλικρινά.
O καιροσκόπος που έγκαιρα αλλάζει την ιδεολογική παντιέρα, ο μικρός, ο "καθημερινός" σπιούνος, ο συνεπής μέχρι το τραγικό τέλος συνοδοιπόρος: τρείς παραλαγές-τυπολογικά δείγματα η καθεμιά τους του υπηκόου που διαμορφώνει η προκρούστειος κλίνη της κάθε λογής αυταρχικής κεντρικής εξουσίας….