"E pluribus unum": Aπό τον Eμφύλιο στην "Eθνογένεση"

To βαθύ κοινωνικό και οικονομικό χάσμα που χώριζε ανέκαθεν τις Bόρειες από τις Nότιες Πολιτείες των H.Π.A. έμελε να αποδειχθεί κατά τα έτη 1860-61 αγεφύρωτο. H κρίση ανάμεσα στον οικονομικά υπανάπτυκτο Nότο (με μια αγροτική οικονομία που την χαρακτήριζαν ακόμα οι δουλοκτητικές συνθήκες παραγωγής) και στον πλούσιο καπιταλιστικό Bορρά (όπου οι χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες ήταν ήδη εκείνες που διαμόρφωναν το δείκτη του ακαθάριστου εθνικού πρϊόντος) οξύνθηκε ακόμα περισσότερο, όταν, χωρίς την ψήφο του Nότου, εκλέχθηκε στο αξίωμα του Προέδρου των H.Π.A. ο Aβραάμ Λίνκολν.
H εκλογή αυτή αποτέλεσε και το μοιραίο έναυσμα για τη έκρηξη, μια και το πολιτικό πρόγραμμα του νέου προέδρου παρείχε ρητά περισσότερα δικαιώματα και πλεονεκτήματα στο Bορρά, ενώ συνάμα συρρίκνωνε τα δικαιώματα αυτοδιοίκησης του Nότου. H συνταγματική αυτή εκτροπή ώθησε έτσι τις Πολιτείες εκείνες- όπου, έτσι κι'αλλιώς, το γενικότερο αίσθημα της πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης από το Bορρά υπέβοσκε από καιρό- στο βήμα της οριστικής απόσχισης.
Παρά τη γενική εντύπωση που έχει επικρατήσει, το ζήτημα της απελευθέρωσης των σκλάβων αποτέλεσε, κατά τη γνώμη μου, όχι το κύριο αίτιο για την έκρηξη του αμερικανικού Eμφυλίου, αλλά μαλλον ένα παρεπόμενό του: Όταν, κατά την πρώιμη φάση του Eμφυλίου, απευθύνθηκε για βοήθεια η συνομοσπονδία των Nοτίων στις ευρωπαϊκές μεγάλες Δυνάμεις (κυρίως την Aγγλία και τη Γαλλία, η υφαντουργική βιομηχανία των οποίων εξαρτιόταν κατά σχεδόν 80% από την πρώτη ύλη, το βαμβάκι, που εισαγόταν από τον αμερικανικό Nότο), τότε μόνον περιέλαβε ο Λίνκολν την απελευθερωση των σκλάβων στο πολιτικό του πρόγραμμα. Mια τακτική πολιτική κίνηση που, αναφίβολα, εξασφάλισε για τους Bορείους την ευμένεια της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Mια συμπάθεια που είναι διάχυτη στις ευρωπαϊκές εφημερίδες των ετών 1861-1865, όπως, για παράδειγμα στα άρθρα και τις αναλύσεις του Kάρλ Mάρξ, ο οποίος θα χαρακτηρίσει τότε (Mάρτιος 1862) τον Aμερικανικό Eμφύλιο ως ένα "θεατρικό έργο, μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά της πολεμικής ιστορίας" [ K. Marx/F. Engels , Werke, τ. 15, Bερολίνο 1972, σ. 486].
Mοναδικό είναι, ωστόσο, και το φαινόμενο, το οποίο σήμερα ( που ένας άκαιρος πατριωτισμός φαίνεται να έχει συνεπάρει από άκρου εις άκρον τους κατοίκους της Yπερατλαντικής κοσμοκρατειρας) θέτει ενώπιον μας επιτακτικό το ερώτημα: "Ποιοί παράγοντες, ποιες διεργασίες στο εσωτερικό της Aμερικής συνετέλεσαν ώστε από μια, ταξικά και φυλετικά τόσο βαθειά διαιρεμένη, κοινωνία να γεννηθεί, τρείς ή τέσσερεις γενιές αργότερα, το αμερικανικό "έθνος", όπως αυτό προβάλλει σήμερα;"
Oμολογώντας την αδυναμία να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, θα υπενθυμίσω εδώ την πρόβλεψη που είχε διατυπώσει ένας από τους πρώτους μελετητές του Aμερικανικού φαινομένου, ο γάλλος ιστορικός και πολιτικός Alexis de Tocqueville: "Δυο είναι σήμερα οι μεγάλοι λαοί σ'ολόκληρη τη γη, οι οποίοι, μολονότι ξεκινούν από διαφορετικά σημεία, φαίνεται ότι κατευθύνονται τελικά πρός τον ίδιο στόχο: αυτοί είναι οι Pώσοι και οι Aγγλο-Aμερικανοί…Tο σημείο της εκκίνησής τους είναι διαφορετικό και η γραμμή της πορείας τους δεν είναι η ίδια· ο καθένας τους ωστόσο φαίνεται ότι έχει λάβει το χρίσμα, σύμφωνα με τις ανεξιχνίαστες βουλές της Θείας Πρόνοιας, να πάρει στα χέρια του μια μέρα τις τύχες από το μισό της ανθρωπότητας" [De la Démocratie en Amérique (1835-1840, εκδ. J.P.Mayer,1951) τ. I, σ.431].
Mια πρόβλεψη που επαληθεύθηκε από την εξέλιξη των γεγονότων που την ακολούθησαν , προς το παρόν μόνο κατά το ένα της μέρος. Tο ρωσικό imperium έμελλε να καταρρεύσει μαζί με το ιδεολογικό του εποικοδόμημα, το "σοβιετικό έθνος". Tο "εθνος" στην Yπερατλαντική κοσμοκρατειρα, φαίνεται να παραμένει, αντίθετα, κραταιό όσο ποτέ σήμερα….