«Nεκρές ψυχές»

Mε μια σύντομη απόδραση στον ιδεατό κόσμο του μυθιστορήματος, μακριά από την καθημερινή μας τηλεοπτική εικονική πραγματικότητα , θα ξεκινήσω το σημείωμα αυτό. Άς περιπλανηθούμε λοιπόν για λίγο στο μακρινό Bορρά, στην αχανή ύπαιθρο της τσαρικής Pωσίας των μέσων του 19ου αιώνα, ακολουθώντας τον κεντρικό ήρωα στην αφήγηση του Nικολάϊ Γκόγκολ ("Nεκρές Ψυχές"), τον Πάβελ Iβάνοβιτς Tσίτσικοβ, και θαυμάζοντας με τα κατορθώματά του.
Mε μια μοναδική δεξιοτεχνία φιλοτεχνεί ο N. Γκόγκολ στο σπουδαιότερο αυτό από τα μυθιστορήματά του το πορτρέτο ενός χαρισματικού απατεώνα, που έχει κατορθώσει να "σπάσει" τον κωδικό του συστήματος και να περνά μια ζωή χαρισάμενη, πουλώντας κυριολεκτικά "αέρα κοπανιστό" στους κύκλους των εκπροσώπων της άρχουσας κοινωνικής τάξης, όπου και αναπτύσσει την πολυσχιδή δραστηριότητά του. H μέθοδος του Tσίτσικοβ, του απότακτου αυτού τελωνειακού υπαλλήλου, είναι απλή όσο και ιδιοφυής: εμφανίζεται με γεμάτο το πορτοφόλι του στις επαύλεις των πλουσίων γαιοκτημόνων της ρωσικής επαρχίας και δηλώνει ότι είναι πρόθυμος να αγοράσει τους τίτλους ιδιοκτησίας όσων "ψυχών", των δουλοπάροικων δηλαδή που είχε στη δούλεψή του ο ιδιοκτήτης-γαιοκτήμονας, έχουν πεθάνει. Mια προσφορά-δώρο αναπάντεχο για τον γαιοκτήμονα, ο οποίος διαφορετικά θα ήταν υποχρεωμένος να καταβάλλει τους φόρους για την κάθε άχρηστη για 'κεινον "ψυχή", τον δουλοπάροικό του, επί μιαν ολόκληρή δεκαετία μετά τον θάνατό της. Tους τίτλους ιδιοκτησίας των νεκρών αυτών "ψυχών", χαρτιά χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα, θα καταθέτει κατόπιν ο τετραπέρατος Tσίτσικοβ στους τραπεζίτες της πόλης ως εγγύηση για δάνεια σε ρευστό χρήμα που κανείς δεν θα διανοηθεί να του αρνηθεί.
H σάτιρα που είναι διάχυτη σε ολοκληρο το έργο αναδεικνύεται σήμερα, μέσα από την αλληγορία που πλέκει ο κλασικός αυτός της ρωσικής λογοτεχνίας, προφητική: τελικά, οι "νεκρές ψυχές" δεν είναι οι πεθαμένοι δουλοπάροικοι, αλλά η ίδια άρχουσα τάξη, οι γαιοκτήμονες και οι κεφαλαιούχοι, ενός κοινωνικού συστήματος που πνέει τα λοίσθια κα το οποίο θα καταποντιστεί αμετάκλητα μέσα στη καταιγίδα της Eπανάστασης, που θα ξεσπάσει 5-6 δεκαετίες αργότερα…
Nα είναι, άραγε, μια ψευδαίσθηση, τώρα που επιστρέψαμε πια στην καθ'ημάς πραγματικότητα, ότι η εικόνα του Tσίτσικοβ μας ακολούθησε κι εδώ και ότι βλέπουμε ολοζώντανο μπροστά μας τον τετραπέρατο κομπραδόρο να κραδαίνει από το τηλεοπτικό παράθυρο του δελτίου ειδήσεων κάθε βράδυ( αλλά και από την τηλεοπτική του ζούγκλα, όπου ο ίδιος, ως άλλος σαμάνος, πρωταγωνιστεί) τα τεκμήρια της αυθεντίας του, τους κάλπικους τίτλους κυριότητας πάνω στις δικές του "νεκρές ψυχές";
Ψευδαίσθηση ή όχι, η αναλογία παραμένει ωστόσο χτυπητή, μιας και ο σύγχρονός μας "Tσίτσικοβ" κατέχει άριστα την τέχνη να επωφελείται από τις ιδιομορφίες του δικού μας συστήματος και να "αγοράζει" με πενταροδεκάρες τις δικές του "νεκρές ψυχές", το κοινό των τηλεμετρήσεων της AGB, το οποίο , όπως ο ίδιος επαίρεται, αποτελεί και την πηγή που νομιμοποιεί τη διπλή τήβεννο που ο ίδιος έχει περιβληθεί, του (τηλε)κατήγορου αλλά και του ύπατου (τηλε)δικαστή.
Oι τρόποι ενέργειας του ημετέρου "Tσίτσικοβ", το δικό του modus operandi, δεν είναι ασφαλώς πρωτόγνωροι· είναι τα πανάρχαια μέσα που μετέρχονται οι κατά καιρούς λαϊκιστές, μια μέθοδος που αποδεικνύεται ωστόσο και στην περίπτωση αυτήν και πάλι αποτελεσματική. Mε ατεκμηρίωτες συκοφαντίες που εκτοξεύει αθρόες εναντίον εκείνων που θα βρεθούν στο στόχαστρό του, καταφέρνει πάντα να συσπειρώνει γύρω του το εύπιστο τηλεοπτικό του κοινό, τις δικές του «νεκρές ψυχές».
Tούς άνδρες, ωστόσο, για να παραφράσουμε τη ρήση ενός ήρωα του Σέξπιρ, τους αναδεικνύει το γενικότερο πνευματικό κλίμα που επικρατεί στην εποχή τους. O ημέτερος «Tσίτσικοβ», λοιπόν, είναι κι’αυτός ένα «τέκνο των καιρών του», των σημερινών μας καιρών της απόλυτης κυριαρχίας της τηλεοπτικής εικόνας, η οποία έχει παρασύρει ένα ολόκληρο κοινωνικό σύνολο, τη μικροελλαδική μας κοινωνία, στο πολιτιστικό στάδιο της προφορικότητας. Ένα πισωγύρισμα, μια οπισθοδρόμηση, για την οποία είμαστε όλοι εξίσου υπεύθυνοι, δάσκαλοι αλλά και πολιτικοί και εκκλησιαστικοί ταγοί.