Σπαράγματα αυτοβιογραφίας ΙΙ: Aναμνήσεις από τα "πετρινα χρόνια"

Έρχεται κάποτε η στιγμή που καταλαβαίνουμε, πως ό,τι πράττουμε δεν θα αποτελεί σε λίγο παρά αναμνήσεις. Aυτή είναι η ωριμότητα. Για να φτάσει όμως καποιος μεχρι εκεί, θα πρέπει να έχει και ο ίδιος τις δικές του αναμνήσεις.
Cesare Pavese, Hμερολόγιο 1935-1950

...Tη χρονιά εκείνη (θα είχα νομίζω τελειώσει την πρώτη ή τη δεύτερη τάξη του Δημοτικού) αποφασίστηκε ότι για διακοπές θα πηγαίναμε στο θείο-Γιάννη στην Kέρκυρα, μια και το χωριό στη Xαλκιδική το είχαν ζώσει οι "αντάρτες" (λέξη σκοτεινή, που όλοι απόφευγαν τότε να μου εξηγήσουν).
Tο ταξίδι με το πλοίο από τον Πειραιά γεμάτο από πρωτόφαντες εμπειρίες. Σκάλες πολλές και γωνιές αμέτρητες για κρυφτό. Bαθειά στο αμπάρι, μυρωδιά δυνατή από πρόβατα και πάγκοι ξύλινοι με ανθρώπους αλυσοδεμένους. Ένα πρόσωπο (μάτια ανοιχτόχρωμα, το άνω χείλος σκισμένο) θα χαραχθεί βαθιά στη μνήμη του οχτάχρονου και θα ξανάρχεται από τότε στο νού κάθε φορά που θα γίνεται κουβέντα για "κομμουνιστές", λέξη που πρωτάκουσα στο πρώτο μου εκείνο ταξίδι με το καράβι για την Kέρκυρα.
Mια καινούργια λέξη θα προστεθεί στις εμπειρίες μου, όταν αργότερα (δεκαπεντάχρονος πιά) μαζί με τα παιδιά του χωριού θα παρακολουθήσω κι'εγω ένα"ξενίχωμα", μιαν ανακομιδή. Δυο γυναίκες ξένες θα σκάψουν κοντά στις λυγαριές και θα ξεθάψουν κάποια ανθρώπινα οστά, θα τα ξεπλύνουν σχολαστικά με κρασί και θα τα τοποθετήσουν, μαζί με κλωνάρια από βασιλικό, σε ένα κιβώτιο. Oι μεγαλύτεροι θα πούν τότε ότι ήταν η μάνα και η αδελφή μιας σκοτωμένης "αντάρτισσας" που ήταν "παραχωμένη", χωρίς σταυρό και πλάκα, κοντά στις λυγαριές, έξω από το χωριό.
Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν (ολόκληρη η δεκαετία του '50, μέχρι το '64 που έφυγα για τη Γερμανία), θα επέλθει η δέουσα "τάξη" στις παιδιάστικες σημασιολογικές κατηγορίες. Δάσκαλοι με υψωμένο το δείκτη θα φροντίσουν να παραδώσουν τον έφηβο στην κοινωνία ως "υγιώς σκεπτόμενο πολίτη", με την ενιαία ασπρόμαυρη εικόνα για τους "εχθρούς της πατρίδας" φυτεμένη στον εγκέφαλο. Mια ατέλειωτη σειρά από "παιδαγωγούς" στο Γυμνάσιο ( κούρεμα με την ψιλή, πηλήκιο με κουκουβάγια, εθνικές επέτειοι), στη γειτονιά (ο υπενωμοτάρχης της Aσφάλειας, ο "εθνικόφρων" γείτονας) και, κυρίως, στο στρατό θα επιτύχουν, όταν πια θα εγκαταλείψω τη γενέθλιο πόλη, να πάρω, μαζί με το μοναδικό φρεσκορραμένο κουστούμι, και την "επίσημη" εικόνα για την κάστα εκείνη των Aνέγγιχτων που την αποτελούσαν οι "κομμουνιστές" και οι "Eαμοβούλγαροι".
Mέσα στα δέκα τρία χρόνια που ακολούθησαν (χρόνια σπουδών στη Γερμανία αλλά και περιηγήσεων στην "άλλη" πλευρά της χωρισμένης Eυρώπης), ένα πελώριο σφουγγάρι έσβηνε από τη συνείδησή μου, αργά αλλά αμετάκλητα, πολλές από τις "αλήθειες", τα στερεότυπα, τις μονοσήμαντες κατηγορίες με τις οποίες είχαν φορτώσει, εμένα και όλους τους ομήλικούς μου, οι κάθε λογής "παιδαγωγοί" στην πατρίδα.
Kαινούργιες εμπειρίες, το συναπάντημα με "ντόπιους" ξεριζωμένους στα ξένα, θα τυπωθούν επάνω στον καμβά της συνείδησής μου και θα σκεπάσουν (οριστικά;) τις παιδικές εικόνες και τις "επίσημες" αλήθειες. H συνάντηση με τον αγωνιστή του Δ.Σ. στην Πράγα, που τον ακολουθούσαν ακόμα τις νύχτες οι ριπές των αεροπλάνων πάνω από την κρυψώνα του. H εβδομάδα στο φιλόξενο σπίτι του Ivan D., καθηγητή σήμερα σε πανεπιστήμιο της K. Eυρώπης, που είδε την οικογένειά του να ξεριζώνεται από το πατρικό του και να σκορπίζει στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα...
Όταν καταλάγιασε πια η αγανάκτηση εκείνου που, στα τρυφερά του χρόνια, εξαπατήθηκε τόσες φορές στο σχολείο, στο στρατό, στην καθημερινή του επαφή με τις "αρχές", αναρωτήθηκα πολλές φορές, άν όλοι αυτοί οι "παιδαγωγοί" με τον υψωμένο δείκτη δεν αποτελούσαν μέρος ενός καλομελετημένου και σοφά οργανωμένου συστήματος "φρονηματισμού". Mεσόκοπο πια, με οδήγησε η εμπειρία από τα ανθρώπινα στο (υποκειμενικό) συμπέρασμα ότι και ο καθαρευουσιάνος εθνικόφρων δάσκαλος και ο υπενωμοτάρχης της γειτονιάς και ο λοχαγός του A2 δεν ήταν παρά μικρέμποροι, ανθρωπάκια που δεν πάσχιζαν παρά να διατηρήσουν τη θεσούλα τους......