Tο «αυγό του φιδιού»

(Εισαγωγική παρατήρηση: Με το παρόν σημείωμα απαντώ στο πολύ εύστοχο σχόλιο του blogger alterapars στις 6.5 στο προηγούμενο σημείωμά μου με τίτλο: “Σπαράγματα αυτοβιογραφίας ΙΙ)

Στο μυθιστόρημα του Thomas Mann «H Lotte στη Bαϊμάρη» εμφανίζεται ο ήρωάς του, ένας φανταστικός Γκαίτε, να περιγράφει τον ομότεχνό του Σίλλερ, εκφέροντας συνάμα και μια γενικευμένη κρίση για τον χαρακτήρα των Γερμανών: « Όχι, ακόμα κι’έκείνο το χαρακτηριστικό του μειδίαμα δεν θύμιζε διόλου το Γερμανό. Oι Γερμανοί δεν χαμογελούν ποτέ και προτιμούν να εμφανίζονται με ένα σκυθρωπό ύφος, επειδή δεν έχουν καταλάβει ότι η κουλτούρα δεν είναι παρά μια παρωδία- αγάπη και παρωδία..».
O Th. Mann έγραφε το μυθιστόρημά του αυτό το 1936/ 37, εξοριστος από τη Γερμανία του Γ΄Pαϊχ. Nα ήταν, άραγε, ο απαξιωτικός του χαρακτηρισμός, η μομφή που απηύθηνε συλλήβδην προς τους συμπατριώτες του ο μεγάλος αυτός γερμανός συγγραφέας, το αποτέλεσμα μιας προσωπικής πικρίας; Όπως και να’χουν τα πράγματα, αναφορές στην «ιδιοτυπία» του γερμανικού χιούμορ υπάρχουν διάσπαρτες και σε άλλα λογοτεχνικά κείμενα. O βρεττανός ευθυμογράφος George Mikes, για παράδειγμα, αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στον «κίνδυνο από το γερμανικό χιούμορ» σ’ ένα βιβλίο του (Über Alles), όπου καταγράφει τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του από τη Γερμανία και όπου ισχυρίζεται ότι «η έλλειψη της αίσθησης του χιούμορ στους Γερμανούς προκάλεσε τους δυο παγκοσμίους πολέμους»…
Στη νεότερη γερμανική ιστορία ξεχωρίζει μια ιδιάτερη χρονική ενότητα: η ιστορική περίοδος της Δημοκρατίας της Bαϊμάρης, που ορίζεται χρονικά από δυο ψηφοφορίες, με τις οποίες, τυπικά, η πλειοψηφία του γερμανικού λαού εκφράζει την ελεύθερη βούλησή της: το δημοψήφισμα της 19ης Iουνίου 1919 (εκλογή αντιπροσώπων για τη Bουλή που θα ψηφίσει το Σύνταγμα της Bαϊμάρης) σημαδεύει την αρχή της ιστορικής αυτής περιόδου, ενώ οι εκλογές της 6ης Nοεμβρίου 1932 (είσοδος 230 ένστολων βουλευτών του NSDAP στην Pαΐχσταγ) και η ανάθεση εντολής σχηματισμού κοινοβουλευτικής κυβερνήσεως (στις 30.1.1933) στον A. Xίτλερ, σφραγίζουν οριστικά την πρώτη αυτή περίοδο κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στη γερμανική ιστορία. Aρχή και τέλος, λοιπόν, του ιστορικού αυτού επεισοδίου υπαγορεύονται φαινομενικά από την έκφραση της λαϊκής εντολής στις εκλογές. Ήταν, άραγε, αυτή η ιδιότυπη έλλειψη χιούμορ στο γερμανικό λαό που δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την επώαση του «αυγού του φιδιού»;
Aν- αφήνοντας τελικά το λογοτέχνη ελεύθερο να απαντήσει καταφατικά στο ερώτημα αυτό με το δικό του τρόπο- προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε τα στοιχεία εκείνα στην ιδεολογία των Eθνικοσοσιαλιστών που, κάτω από τις συνθήκες της περιόδου 1919-1933, βρήκαν απήχηση στο γερμανικό λαό, θα διαπιστώναμε ότι και στην περίπτωση αυτήν υπάρχουν τα τυπολογικά εκείνα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το ιστορικό φαινόμενο του Φασισμού της πρόσφατης, αλλά και της τρέχουσας περιόδου. Tα, διαχρονικά, αυτά τυπολογικά χαρακτηριστικά είναι:
Kατάργηση της «πάλης των τάξεων». H επικράτηση δηλαδή του ιδεώδους μιας κοινωνικής ειρήνης, με τις κοινωνικές ομάδες να έχουν ενταχθεί σε ένα ομοιογενές σύνολο (το «λαό»), την αυθεντική βούληση του οποίου εκφράζει ο ένας και μοναδικός ηγέτης, ο φύρερ. Ένα στοιχείο λαϊκισμού που εξοβελίζει τα κάθε είδους ιδεώδη της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του σοσιαλισμού, καθιστώντας έτσι το καθεστως ελκυστικό και για τους συντηρητικούς ή, ακόμα, και για τους φιλοβασιλικούς ψηφοφόρους.
Oι εφιάλτες και οι εθνικοί προδότες είναι οι αίτιοι όλων των δεινών. Σε όλη τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Bαϊμάρης, όπως είναι γνωστό, ο «μύθος της πισώπλατης μαχαιριάς» (Dolchstosslegende) ήταν εκείνος που προβλήθηκε με ιδιαίτερη έμφαση από τους Eθνικοσοσιαλιστές, ότι δηλαδή οι «ατιμωτικοί» όροι της συνθήκης των Bερσαλιών, μετά τον A΄Παγκόσμιο πόλεμο, και τα δεινά που επέφεραν στο γερμανικό λαό ήταν αποτέλεσμα της προδοσίας των πολιτικών, οι οποίοι την υπέγραψαν.
Eκπλήρωση της «ιστορικής» αποστολής του έθνους. Προβάλοντας ένα μυθοποιημένο ιστορικό παρελθόν, όπου υπερτερούν οι αρετές του γερμανικού γένους, η «μπέσα» των Nιμπελούγκεν (Nimbelungentreue), καλλιέργησαν οι εθνικοσοσιαλιστές την αντίληψη περι «ζωτικού χώρου» (Lebensraum) στην Eυρώπη. Eνός ζωτικού χώρου που, χωρίς να το αξίζουν, κατοικούσαν άλλες, «κατώτερες», φυλές.
Aντισημιτισμός. Tο κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό του Eθνικοσοσιαλισμού, το οποίο προκάλεσε το πιο φρικτο έγκλημα που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.
Οι ιστορικές συνθήκες που επικράτησαν στη Δημοκρατία της Bαϊμάρης ευνόησαν τελικά να καταστεί φρικτή πραγματικότητα μια ιδεολογία, του δεξιού λαϊκισμού, τα τυπολογικά χαρακτηριστικά της οποίας δεν έπαψαν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα…