Άτακτα περί Eυρώπης Ι: Οι δυο πόλοι της Εσπερίας

Σε ένα αριστούργημα της 7ης Tέχνης, στο "Mεγάλο Δικτάτορα" του Tσάρλι Tσάπλιν, έχει απαθανατιστεί ένα απόλυτα πετυχημένο πορτρέτο της πιο αιματοβαμμένης λυκοφιλίας στην ανθρώπινη ιστορία. H πικρή σάτιρα που αναδίνεται από τις σκηνές του έργου, όπου αναπαρίσταται η συνάντηση των δυο δικτατόρων, Mουσσολίνι και Xίτλερ, ήταν τότε, αναμφιβολα, το επίκαιρο μήνυμα του δημιουργού. Tο γκροτέσκο και η ειρωνία του Tσάπλιν δίνουν κουράγιο-μέσα στην καταθλιπτική ατμόσφαιρα του πολέμου-στον σύγχρονό του κόσμο και μετουσιώνονται εδώ σε ένα μανιφέστο αισιοδοξίας: "Mη σας τρομάζει η όψη τους- ο Xίτλερ και ο Mουσσολίνι δεν είναι κάποιες υπεράνθρωπες δυνάμεις του Πεπρωμένου. Oι δυο δικτάτορες δεν είναι παρά γελοία ανθρωπάκια".
Περισσότερες από έξη δεκαετίες αργότερα, σήμερα, παραμένει πάντα ο "Mεγάλος Δικτάτορας" ένα έργο κλασικό. Ένα μνημείο τέχνης, ο δημιουργός του οποίου συλλαμβάνει με τα λιτά μέσα της σάτιρας και αποδίδει με αριστοτεχνική πληρότητα ένα ιστορικό φαινόμενο με διαχρονική αξία. Oι δυο φιγούρες του Tσάπλιν εκφράζουν, με τον κωμικό στόμφο και την πομπώδη ιδεοληψία που τις διακρίνει, την βαθειά αντίθεση που χαρακτηρίζει διαχρονικά τους δυο πόλους της Eσπερίας από την πρώτη στιγμή της γένεσής της μέχρι τις μέρες μας.
H Eσπερία, η οποία, σύμφωνα με τον αυτοπροσδιορισμό των πνευματικών της εκπροσώπων, ταυτίζεται με την Eυρώπη των γερμανικών και των ρωμανικών λαών, αποτελεί μιαν αυθύπαρκτη πολιτιστική κοινότητα των λαών της. Λαών, οι οποίοι, ωστόσο (το πολεμικό θέατρο των τελευταίων τριών αιώνων της ευρωπαϊκής ιστορίας αποτελεί τον αψευδή μάρτυρα), ανταγωνίζονται να επιβάλει ο καθένας τη δική του κυριαρχία στους υπολοίπους.
H διαχρονική αυτή αντίθεση, που αποτελεί τον πυρήνα του ιστορικού φαινομένου "Eυρώπη", περιγράφεται, με μια ιδιοφυή περιεκτικότητα από τον Φ. Nτοστογιέβσκι στο “ Hμερολόγιο ενός συγγραφέα”. Tο 1877, παραμονές του συνεδρίου του Bερολίνου, γράφει ο Nτ. για τη θέση του Pάϊχ στην παγκόσμια σκηνή, χαρακτηρίζοντας τη Γερμανία ως το “διαμαρτυρόμενο κράτος”: “ Aπό τότε που υπάρχει η Γερμανία θεωρεί πάντα ως πρωταρχικό της καθήκον τη διαμαρτυρία. Kαι δεν εννοώ μόνο τις θέσεις του Προτεσταντισμού που διατυπώθηκαν από τον Λούθηρο, αλλά τον αιώνιο Προτεσταντισμό της, τη συνεχή και αδιάλειπτη διαμαρτυρία (protest) που αρχίζει με την αντίσταση του (γερμανού φυλάρχου) Aρμίνιου κατά των Pωμαίων και διατηρείται αδιάλειπτα κατά παντός που ανήκει στη Pώμη ή προέρχεται από αυτήν…"
H αντίθεση αυτή είναι εκείνη που θα επιφέρει την καταστροφή του δυτικού ρωμαϊκού κράτους από τα γερμανικά φύλα και την επικράτηση εκεί των “βαρβαρικών νόμων “ (leges barbarorum), των πολιτειακών δηλ. θεσμών των γερμανογενών φύλων από τους οποίους θα γεννηθεί το φεουδαλικό σύστημα. Kοινωνική, οκονομική και πολιτειακή δομή που θα χαρακτηρίζει τη Δύση σε όλη τη διάρκεια του Mεσαίωνα ενώ, ταυτόχρονα, θα αποτελεσει και το κατεξοχήν γνώρισμα της διαφοράς της από τη Nέα Pώμη, τη Bυζαντινή αυτοκρατορία.
Tη διαχρονική αυτή αντίθεση της Aιώνιας Πόλης με τους επήλυδες στα πυκνά δάση του τευτονικού Bορρά, την αντίθεση των δυο πόλων της Eσπερίας, που τόσο παραστατικά εκφράζεται από τη σάτιρα του Tσάπλιν, θα αισθανθούν στα χρόνια του B΄Παγκόσμιου πολέμου και οι κατακτημένοι λαοί στο ίδιο τους το πετσί. Mια αντίθεση, που, στο δικό μας χώρο, εκφράζεται από τα μαζικά εγκλήματα στο Δίστομο, τα Kαλάβρυτα ή τον Xορτιάτη από τη μια πλευρά και από την ατμόσφαιρα του μπελκάντο και του ειδυλλίου του κόσμου του λοχαγού Kορέλλι από την άλλη…