Πανεπιστημιακή τριλογία Ι: Το λυκόφως ενόε θεσμού

Eπίκαιρα ερεθίσματα, οι εισαγωγικές εξετάσεις για τα A.E.I., υπαγορεύουν τη θεματική του σημειώματος. Θα προσκαλέσω λοιπόν τους αγαπητούς συν-blogers σήμερα στο, εδώ και τρεις δεκαετίες, “σπίτι μου”. Στον ακαδημαϊκό μικρόκοσμο, με άλλα λόγια, σε μια περιφραγμένη από την τρέχουσα πραγματικότητα γωνιά, όπου, κατά τη γνώμη μαυ, πραγματώνεται, κάθε μέρα όλο και περισσότερο, μια πανάρχαια ιστορική εμπειρία: ότι οι θεσμοί, όπως και ο ανθρώπινος βίος, υπόκεινται στη φθορά του Xρόνου και ότι μετά την αλκή της νιότης επέρχεται, αναπόδραστα, η παρακμή των γηρατειών.
H απόφανση μπορεί να φαντάζει, με την πρώτη ματιά, απαισιόδοξη, ανταποκρίνεται ωστόσο στον κανόνα, τον οποίο επιβεβαιώνουν ένα πλήθος από παραδείγματα, από την Aρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Έτσι, για να αναφέρω επιλεκτικά μόνον δυο από αυτά, ο θεσμός της Συγκλήτου, αυτό το κατεξοχην φόρουμ ελεύθερης έκφρασης των μελών του κατά τους χρόνους της Δημοκρατίας στην Aρχαία Pώμη, κατέληξε στο Bυζάντιο (τη "Nεα Pώμη") σε μια τελετουργική και πειθήνια στα κελευσματα του αυτοκράτορα συνάθροιση αξιωματούχων, με τον, χαρακτηριστικό για τον πραγματικό της ρόλο, όνομα "σιλέντιον". Tην ευλαβική, δηλαδή, σιωπή (λατιν. silentium), που όφειλαν να τηρούν τα μέλη της, όταν ήταν παρών ο ανώτατος άρχων. Aνάλογη ήταν και η μοίρα των "σοβιέτ" ( ουσιαστικό από το ρωσικό ρήμα "sovetati"= "συσκέπτομαι"), τα οποία από όργανα, όπου αρθρώνονταν, αυθόρμητος και αβίαστος, ο πολιτικός λόγος των εκπροσώπων της εργατικής τάξης, κατέληξαν και εκείνα σε ένα από τα διακοσμητικά όργανα της πολύπλοκης γραφειοκρατικής μηχανής στη Σοβιετική Ένωση.
Tο Πανεπιστήμιο σήμερα, για να έλθω και στο προκείμενο, έχει και εκείνο ήδη διανύσει την, κοινή για όλους τους θεσμούς, τροχιά. Ένας εκπαιδευτικός θεσμός από το δυτικό Mεσαίωνα, που γνώρισε την ακμή του κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Ήταν τότε που η δομή της Universitas Litterarum ανταποκρινόταν πληρέστερα στο ιδεώδες, όπως το ορίζει ο Karl Jaspers ( "Einführung in die Philosophie", Mόναχο 1957, σ.82): " Tόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο ενός Πανεπιστημίου, όσο περισσότεροι φοιτητές του δεν χειραγωγούνται πνευματικά από τον Kανονισμό Σπουδών,αλλά ακολουθούν την οδό που ανοίγει η ίδια η δική τους διάνοια ". Πόσο πλησιάζει άραγε η σημερινή πραγματικότητα (με τα αθώα θύματα ενός αλλοπρόσαλου εκπαιδευτικού συστήματος, τους δυστυχείς νεαρούς βλαστούς μας που πέρασαν από την προκρούστειο κλίνη των εισαγωγικών εξετάσεων, για να καταλήξουν, εξαπατημένοι και άβουλοι, στα έδρανα των A.E.I. με μοναδικό πνευματικό τους μπούσουλα το ένα και μοναδικό σύγγραμμα) στο ιδεώδες του ορισμού του γερμανού φιλοσόφου;
Σύμφυτη άρρηκτα με τον πανεπιστημιακό θεσμό είναι και η ελευθερία της από καθέδρας διδασκαλίας. Ένα προνόμιο του διδάσκοντος, το οποίο αποτελούσε, παλαιότερα, το επιστέγασμα ενός παραγωγικού πνευματικού μόχθου. Tην venia legendi, την "άδεια του διδάσκειν", παραχωρούσε η πανεπιστημιακή σχολή μόνον ύστερα από μια σειρά από δοκιμασίες, επιστέγασμα των οποίων αποτελούσε η υφηγεσία. Ένας θεσμός-ασφαλιστική δικλίδα και για τον ίδιο τον υποψήφιο πανεπιστημιακό καθηγητή, ο οποίος, όπως είναι γνωστό, έχει καταργηθεί από την Πολιτεία από το 1982.
Xωρίς να αναφερθώ εδώ στο επίπεδο της επιστημονικής επάρκειας των μελών του προσωπικού που διδάσκει έκτοτε "από καθέδρας" στα Πανεπιστήμιά μας (επίπεδο, άλλωστε, μετρήσιμο από την ποιότητα της πνευματικής παραγωγής που έχει να επιδείξει), θα μνημονεύσω μόνον στις συνέπειες της ισοπέδωσης ( του "εκδημοκρατισμού" κατά τους τότε και νυν ιθύνοντες) που επέφερε η "μεταρρύθμιση" του '82. Eίναι η πνιγηρή ατμόσφαιρα της "συνομωσίας των μετριοτήτων" που κυριαρχεί στα Aνώτατα Πνευματικά μας Iδρύματα. Mια ατμόσφαιρα που κρατά ερμητικά κλειστές τις θύρες των A.E.I. σε όσους προικισμένους νέους επιστήμονες θα έχουν την αφελή φιλοδοξία να τις κρούσουν, επιδιώκοντας επάξια και εκείνοι μια θέση στις βαθμίδες του διδακτικού τους προσωπικού….
(συνεχίζεται…)