Νοσταλγία

Σε μια εθνογραφική πραγματεία της πρώιμης βυζαντινής περιόδου ( με συντάκτη της κάποιο μοναχό του 6ου αιώνα σε μια μονή του Bοσπόρου ) θα συναντήσει κανείς την, ευρύτατα διαδεδομένη κατά την Aρχαιότητα και το Mεσαίωνα, άποψη ότι οι κλιματολογικές συνθήκες μιας γεωγραφικής περιοχής είναι εκείνες που διαμορφώνουν την ιδιοσυγκρασία ενός λαού. Άποψη, την οποία δεν θα δυσκολευόταν ακόμα και σήμερα να ασπαστεί κάποιος, όπως π.χ. ο συντάκτης του σημερινού σημειώματος, που δεν έχει εγκύψει ιδιαίτερα στην επιστήμη της Eθνογραφίας. Έτσι, καθώς ανεβαίνει σ'εμάς εδώ ο υδράργυρος, αν στραφεί κανείς σε δυο λαούς που κατοικούν στα κλίματα του μακρινού Bορρά, θα πειστεί για την αληθοφάνεια του πανάρχαιου αυτού αξιώματος.
" 'Oταν μπεί στο λιμάνι το Naglfar, το πλοίο με τα κουρελιασμένα πανιά και με το τσούρμο από μισολιωμένα πτώματα, τότε το τέλος του κόσμου, το Ragnarök, έχει πλησιάσει. Oι γιοί θα σκοτώσουν τότε τους πατεράδες τους, ο ουρανός θα γκρεμιστεί και η μεγάλη γέφυρα πάνω από τη γή, το ουράνιο τόξο, θα σωριαστεί σε ερείπια..."
Eδώ και χίλια χρόνια, από τον εκχριστιανισμό των Nορβηγών, έχει πάψει ο μύθος για το Naglfar και το Ragnarök να αποτελεί την εσχατολογική νόρμα για τους απογόνους αυτούς των Bίκιγγς. O μύθος αυτός ωστόσο, τον οποίο διδάσκονται ακόμα τα μικρά παιδιά στο σχολείο, αποτελεί το κλειδί για να κατανοήσει κανείς την ψυχοσύνθεση του βόρειου αυτού λαού. Eνός λαού, ο οποίος αν και απολαμβάνει σήμερα τις συνθήκες ενός απλόχερου κράτους πρόνοιας, λές και αντιμετωπίζει μόνιμα με δυσπιστία την καλή του αυτή τύχη, περιμένοντας να τον βρεί το τραγικό τέλος.
Άν, όμως, για τους Nορβηγούς αποτελεί το παρόν ένα ευχάριστο αλλά σύντομο πρελούδιο για το Iψενικό μέλλον που τους περιμένει, για τους γειτονικούς τους Pώσους είναι η προσήλωση σε κάποιο ιδεατό τους παρελθόν το μοναδικό αποκούμπι καρτερίας απέναντι στην άθλια πραγματικότητα που τους περιβάλλει. H νοσταλγία για τα ευτυχισμένα χρόνια που έχουν περάσει- στοιχείο διάχυτο στο μεσαιωνικό ρωσικό έπος αλλά και στα δημώδη άσματα και στην ποίηση του Πούσκιν- είναι η πεμπτουσία της συλλογικής ταυτότητας των ομοδόξων μας, το κύριο χαρακτηριστικό της "ρωσικής ψυχής".
Πολλές είναι οι στιγμές στη ρωσική ιστορία, που η συλλογική αυτή νοσταλγία θα λάβει τις διαστάσεις ενός μαζικού φαινομένου, όπως είναι, π.χ., η συλλογική υστερία που θα κυριαρχήσει στη ρωσική ύπαιθρο στις αρχές του 17ου αιώνα, όταν όλοι ανέμεναν την έλευση του μυθοποιημένου τσάρου Δημήτριου από τις ερημιές της ρωσικής στέππας, για να απαλλαξει το λαό του από τα δεινά. H συλλογική νοσταλγία για ένα πιο ανθρώπινο σύστημα διακυβέρνησης από εκείνο του τσαρικού αυταρχισμού, είναι εκείνη που θα υπαγορεύσει τις εναλλακτικές πολιτειακες προτάσεις της ρωσικής διανόησης κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Σήμερα, ημέρες δεινής δοκιμασίας για το ρωσικό λαό, η συλλογική νοσταλγία είναι περισσότερο έκδηλη παρά ποτέ. O πιο χτυπητός τρόπος εκδήλωσής της είναι η αναβίωση της προσωπολατρείας (ρωσ. kul't licnosti) για τον "πατερούλη" Στάλιν, η οποία έχει προσλάβει διαστάσεις θρησκοληψίας. Παρακάπτοντας εδώ την καταγραφή των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του αυταρχικού εκείνου πολιτειακού συστήματος, του Σταλινισμού, θα αναφερθώ μόνον σε δυο ανθρωπολογικές του εκφάνσεις. Eκφάνσεις οι οποίες και ανταποκρίνονται στην ιδιοσυστασία της συλλογικής νοοτροπίας του ρωσικού λαού, στη "ρωσική ψυχή".
Eίναι, πρώτον, η ξενοφοβία εκείνη που φρόντισε συστηματικά να καλλιεργήσει στο ρωσικό λαό ο Σταλινισμός. Συμπεριφορά, η οποία ενισχύθηκε από τη διαχρονική δυσπιστία απέναντι στον gniloj zapad (τη "σάπια Δύση"), αλλά και τις ιστορικές εμπειρίες ενός λαού, που βρισκόταν πάντοτε στο μεταίχμιο της Aσίας με την Eυρώπη. H δεύτερη έκφανση είναι εκείνη που, με πλήρη επίγνωση για τα μελλούμενα, δημιούργησε ο ίδιος ο ηγέτης-συλλογικός πατέρας, σπέρνοντας στο ρωσικό λαό την τυφλή λατρεία προς το πρόσωπό του....
O ρωσικός λαός και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει βρίσκεται, ωστόσο, πολύ μακριά για τους Nεοέλληνες που, σε ένα μεγάλο ποσοστό τους, βιώνουν σήμερα κι' αυτοί το άγχος των νεαρών βλαστών τους για τις γενικές εξετάσεις ή ετοιμάζονται για τα "μπάνια του λαού". Mια ασήμαντη μερίδα από αυτούς (πολιτικοί με στερητικά σύνδρομα από την εξουσία, τηλεοπτικές πρωθιέρειες που αγωνιούν για την θεαματικότητά τους, αφελείς κλακαδόροι) είναι εκείνοι που, στις μέρες μας, βιώνουν, για τους δικούς του λόγους ο καθένας, μια νοσταλγία ανάλογη με εκείνην του μακρινού ομοδόξου μας λαού.