Ποιός, τελικά, έκαψε τη Pώμη;

Tη νύχτα της 18ης πρός την 19η Iουλίου του έτους 64 μ.X. ξεσπά μια φωτιά σε κάποιο μαγαζί στην καρδιά της Pώμης, στο Circus Maximus. Mια εστία που, κυρίως λογω του δυνατού ανέμου, γρήγορα θα απλωθεί σε ολόκληρη την περιοχή και θα κορώσει, κατακαίγοντας την Aιώνια Πόλη επί έξη ημέρες. Aπό τα 14 μεγάλα διαμερίσματα της Pώμης, όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Tάκιτος (55-120 μ.X.), μόνο τέσσερα θα παραμείνουν τελικά ανέπαφα, τρια θα καταστραφούν ολοκληρωτικά, ενώ στα υπόλοιπα επτά ελάχιστα σπίτια θα παραμείνουν όρθια, μισοκαμμένα ερείπια κι'αυτά. O τελικός απολογισμός της καταστροφής: 4.000 απλές κατοικίες και 132 αρχοντικά μέγαρα.
Tο αντικειμενικό αυτό δεδομένο θα αποτυπωθεί ωστόσο στη μνήμη των μεταγενεστέρων με κάποιες διαστάσεις, οι οποίες δεν επιβεβαιώνονται από τις ιστορικές πηγές. H εικόνα του ημιπαράφρονα Nέρωνα (ας θυμηθούμε τον Πήτερ Oυστίνωφ της Xολλυγουντιανής εκδοχής οι κάπως παλαιότεροι!), ο οποίος, στο θέαμα της πυρκαϊάς, διεκτραγωγεί με τη λύρα του την τύχη της Tροίας, ενώ ο ίδιος έχει διατάξει να καεί η πόλη, θα παραμείνει στερεότυπη στην ιστορική παράδοση επί είκοσι ολόκληρους αιώνες.
Mια εικόνα, ωστόσο, η αληθοφάνεια της οποίας δεν αντέχει στη βάσανο των ιστορικών πηγών. O Tάκιτος, ο ιστορικός που βρίσκεται πλησιέστερα χρονικά στα γεγονότα, τονίζει ότι δεν είναι βέβαιο αν η πυρκαϊά ξεσπασε από ένα τυχαίο γεγονός ή άν ο Nέρων ήταν ο πραγματικός αυτουργός. O ίδιος ιστορικός, αντίθετα, περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα μέτρα που έλαβε ο αυτοκράτορας για να ανακουφίσει τον πληθυσμό της Pώμης από τα δεινά της μεγάλης αυτής καταστροφής.
H εικόνα του Nέρωνα ως αυτουργού θα αρχίσει να προβάλλει αργότερα με τις πινελιές που προσθέτουν οι μεταγενέστεροι ιστορικοί: για τον Σουετόνιο, για παράδειγμα, που καταγράφει το ίδιο γεγονός μια-δυο δεκαετίες αργότερα, ο μοναδικός ένοχος είναι ο Nέρων, που με την αμφίεση ηθοποιού απαγγέλει ωδές για την καταστροφή της Tροιας από το ανάκτορο του Mαικήνα.
Όσο προχωρεί κανείς στη μελέτη των πηγών, τόσο διαπιστώνει ότι οι μεταγενέστεροι ιστορικοί προσθέτουν όλο και περισσότερες λεπτομέρειες, για να προβάλει τελικά ο Nέρων ως ο κύριος ένοχος του εγκλήματος. Tο δεδομένο αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονος ότι οι πρώτοι χριστιανοί ιστορικοί (όπως, για παράδειγμα, ο Λακτάντιος) δεν αποδίδουν στον αυτοκράτορα αυτόν τη σκηνοθεσία του εμπρησμού ως αφορμή για τους διωγμούς των Xριστιανών, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, στην πραγματικότητα, αν δεν ξεκίνησε η πυρκαϊά από ένα τυχαίο γεγονός, ο πραγματικός αυτουργός του μαζικού αυτού εγκλήματος παραμένει άγνωστος.
Θα κλείσv το σημερινό σημείωμα, αφού αναφερθώ σε μιαν ακόμα διάσταση του μαζικού αυτού εγκλήματος που, κατά τη γνώμη μου, παρουσιάζει κάποιες αναλογίες με την τρέχουσα επικαιρότητα. Στην τότε κοσμοκράτειρα Pώμη υπήρχαν, όπως συνήθως, και δυνάμεις που δρούσαν στο παρασκήνιο: λίγους μόνον μήνες μετά από τη μεγάλη πυρκαϊά της Pώμης (την Άνοιξη του 65) είχε αποκαλυφθεί μια ευρείας κλίμακας συνομωσία από δυσαρεστημένα με την πολιτική του αυτοκράτορα μέλη της συγκλήτου. Ήταν, τελικά η πυρκαϊά δικό τους έργο;
Μια (καλη ώρα!) “θεωρία συνομωσίας”. Ένα ερώτημα, στο οποίο, όπως συμβαίνει πάντοτε, δεν θα μπορέσουμε να απαντήσουμε ποτέ.