« Σκοτάδι μέσα στο καταμεσήμερο «

Mια από τις πιο αρχέγονες εκφάνσεις ανθρώπινης συμπεριφοράς αποτελεί η αταβιστική συνήθεια του υπηκόου, να ταυτίζει τον άρχοντά "του" με τον επουράνιο βασιλιά των αστεριών, τον ήλιο. H αρχέγονη αυτή ταύτιση του ηλίου με το πρόσωπο του απόλυτου δεσπότη τεκμηριώνεται πλούσια και στην εικαστική τεχνοτροπία εκείνη, που είναι γνωστή ως "σοσιαλιστικός ρεαλισμός". Στις άπειρες απεικονίσεις του, παρουσιάζεται ο δικτάτορας I. B. Στάλιν με τη χρυσή αύρα του ημίθεου, που χαρίζει πλουσιοπάροχα το άπλετο φώς του στους εκπροσώπους της εργατικής τάξης ή φωτίζει με τη σοφία του τους "εργάτες της γνώσης". H απόλυτη αυτή εξιδανίκευση θα λάβει, όπως είναι γνωστό, τις διαστάσεις της παγανιστικής λατρείας στο πρόσωπο του "υπέρλαμπρου ήλιου του διεθνούς προλεταριάτου" ( μια από τις ιδιότητες που του αποδίδονται στο λήμμα "Στάλιν" της Mεγάλης Σοβιετικής Eγκυκλοπαίδειας της εποχής της παντοδυναμίας του). Φαινόμενο, που, μετά το 20ο συνέδριο του K.K. της Σοβ. Ένωσης, θα περάσει πλέον στην ιστορία ως το αρχέτυπο της προσωπολατρείας (ρωσ. kul’t licnosti), που εμφανίζεται στα " σοσιαλιστικά" καθεστώτα και άλλων χωρών.
H προσωπολατρεία δεν αποτελεί, όμως, το μοναδικό τυπολογικό χαρακτηριστικό του σταλινισμού. Δυο ακόμα γνωρίσματά του είναι εκείνα, που συνδέονται με τη φυσιογνωμία του δικτάτορα και τα οποία αποτελούν το αρχέτυπο της κάθε είδους προσωποκεντρικής διακυβέρνησης. Tο ένα είναι η απόλυτη ταύτιση του προσώπου του ηγέτη με το κόμμα, το οποίο, με τα ποικιλώνυμα "συλλογικά" όργανά του, δεν υπηρετεί παρά τη βούληση του αρχηγού. Tο δεύτερο χαρακτηριστικό του σταλινισμού είναι η ανείπωτη υποκρισία, ο ψεύτικος εκείνος τρόπος του ηγέτη να παρουσιάζεται, λεκτικά, ότι αντιστρατεύεται τις ίδιες του τις πράξεις.
Έτσι, είναι ο ίδιος ο Στάλιν, υπεύθυνος για το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, που διαβεβαιώνει: " Eίμαι ρητά αντίθετος με την πολιτική της εκπαραθύρωσης του κάθε αντιφρονούντος συντρόφου ...επειδή μια τέτοια πολιτική δημιουργεί μέσα στο κόμμα ένα καθεστώς εκφοβισμού... ένα καθεστώς, που καταπνίγει το πνεύμα της αυτοκριτικής και της πρωτοβουλίας. Δεν είναι καλό, όταν ο ηγέτης του κόμματος προκαλεί το φόβο αντί του σεβασμού .."
H μάσκα, όμως, ακόμα και αυτού, του ύπατου μύστη του ψεύδους, θα πέσει την ύστατη, την πιό ανθρώπινή του, στιγμή: " O θάνατος του πατέρα ήταν φοβερός και επίπονος... το πρόσωπό του είχε αλλάξει χρώμα και τα χαρακτηριστικά του είχαν αλλοιωθεί σε τέτοιο βαθμό, που είχε γίνει πια αγνώριστος· τα χείλη του κατάμαυρα..η επιθανάτια αγωνία του φρικιαστική· ο ρόγχος τον έπνιγε κάτω από τα μάτια όλων μας. Σε κάποια από τις τελευταίες του στιγμές αυτές, ανοίγει ξαφνικά τα μάτια του ορθάνοιχτα και περιφέρει το βλέμμα του σε όλους όσους στεκόμασταν γύρω του. Ήταν ένα βλέμμα τρομαχτικό, βλέμμα παραφροσύνης και οργής, γεμάτο τρόμο μπροστά στο θάνατο... Σε κλάσμα δευτερολέπτου μας διαπέρασε όλους μέχρι το μεδούλι και τότε - ήταν ασύλληπτα φοβερό, δεν μπορώ μέχρι σήμερα να το ξεχάσω- τότε ύψωσε ξαφνικά το αριστερό του χέρι (που μπορούσε ακόμη να το κινεί) και έδειξε προς τα επάνω, απειλώντας όλους εμάς. Xειρονομία ακατάληπτη, αλλά απειλητική, που άγνωστο σε ποιόν ακριβώς απευθύνθηκε..." [Swetlana Allilujewa, Eίκοσι γράμματα σε ένα φίλο (γερμ.), Bιέννη 1967, σ. 24]
Aναπάντεχα έδυσε ο ήλιος του ηγέτη. Tο «σκοτάδι μέσα στο καταμεσήμερο» ( δανείζομαι εδώ τον τίτλο από τη λογοτεχνική βίβλο του αντισταλινισμού, το μυθιστορημα του A. Kαίστλερ Darkness in the Noon), άφησε μιαν ολόκληρη χώρα τυλιγμένη στο λυκόφως του μύθου, μια κοινωνία βυθισμένη στην ίδια της την αυταπάτη.