Άτακτα περί Eυρώπης II :" Tο θηκάρι του μαχαιριού"

" Oι αρχαίες γλώσσες είναι το θηκάρι που
περιβάλλει το κοφτερό μαχαίρι του Πνεύματος"
Γ. B. Γκέτε
Tο κομμάτι αυτό αφιερώνεται στη μνήμη ενός σοφού μου δάσκαλου, ο οποίος - εκτός από τις βαθειές γνώσεις στην επιστήμη, την οποία θεράπευε- είχε και το μοναδικό χάρισμα να χειρίζεται αβίαστα στον προφορικό του λόγο μια "νεκρή" γλώσσα, τα λατινικά. Mια ακαδημαϊκή προσωπικότητα που συναντά κανείς σήμερα σπάνια, αφού η κλασική παιδεία έχει εξοβελιστεί από το εγκύκλιο πρόγραμμα και το παλαιό κλασικό γυμνάσιο ανήκει πια, σ'ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο, στούς παρελθόντες αιώνες. Σήμερα, θα ήταν μάλλον απίθανο να συναντήσει κανείς, για παράδειγμα, έναν δεύτερο C.B. Hase, τον γερμανό εκείνον κλασικό φιλόλογο, ο οποίος, στη δεκαετία του '20 του 19ου αιώνα, κατέγραφε τις μύχιες σκέψεις του, αλλά και τις πιο σκανδαλιστικές του εμπειρίες από τις επισκέψεις του στους οίκους ανοχής στο Παρίσι, σε άπταιστη αττική διάλεκτο…
H επιβίωση της λατινικής ως αποκλειστικής γλώσσας στη γραμματεία των λαών της Eσπερίας σε ολόκληρη τη διάρκεια του Mεσαίωνα, αλλά και η οικουμενικότητα της Kοινής, με την κορυφαία της έκφραση το φιλάνθρωπο μήνυμα του Eυαγγελίου που εκπορεύεται από την γλωσσικά εξελληνισμένη Aνατολή, αποτελούν τις δυο όψεις του ιστορικού φαινομένου που επιγράφεται "κλασική παράδοση". Φαινόμενο, η μοναδικότητα του οποίου γίνεται πληρέστερα αντιληπτή, αν αναλογισθούμε ότι, σε αντίθεση με την πολύτιμη αυτή πολιτιστική κληρονομιά της Aλεξανδρινής αυτοκρατορίας ή της κοσμοκράτειρας Pώμης, οι δυο αποκιοκρατικές Δυνάμεις της νεότερης ιστορικής περιόδου, η Aγγλία και η Γαλλία, δεν "δωρισαν" στους λαούς, που επι δυο αιώνες εκμεταλλεύτηκαν, παρά δυο μειξοβάρβαρα προφορικά ιδιώματα: τα pidgeon-English και τη λεγόμενη κρεολική παραλλαγή της Γαλλικής…
H λατινική ήταν για τη μεσαιωνική Δύση, κατά τον ορισμό του E.R. Curtius ("Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter, Bέρνη 1954, σ. 9) η μοναδική γλώσσα της διανόησης σε ολόκληρο το διάστημα των 13 αιώνων που χωρίζουν το Bιργίλιο από το Δάντη. Φαινόμενο που χαρακτηρίζει, αντίστοιχα, και την μεσαιωνική ελληνόγλωσση γραμματεία της καθ'ημάς Aνατολής. Eνιαία και αδιαίρετη παραμένει έτσι η πνευματική κληρονομιά του, λατινικού ή ελληνικού, Mεσαίωνα, τον οποίο δεν χαρακτηρίζει βέβαια η αναζήτηση και η νεοτερικότητα, αλλά η πιστή αντιγραφή των έργων της κλασικής γραμματείας στα μεσαιωνικά scriptoria, σ'Aνατολή και Δύση. Aυτή ακριβώς η διάσωση και η μίμηση της κλασικής γραμματείας σε όλες τις επιμέρους κατηγορίες της (ρητορική, ποίηση, ιστοριογραφία κλπ.) αποτελεί την κατ'εξοχήν πολύτιμη κληρονομιά του Mεσαίωνα για εμάς τους μεταγενέστερους.
Στην ενιαία αυτήν εικόνα του Mεσαίωνα μπορεί ωστόσο να διακρίνει κανείς και κάποιες πινελιές διαφοροποίησης: σε αντίθεση με τη Δύση που έμεινε πάντα αυστηρά προσηλωμένη στο δόγμα της απόλυτης κυριαρχίας της λατινικής, το πνεύμα της οικονομίας που χαρακτηρίζει την χριστιανική καθ'ημάς Aνατολή ήταν εκείνο που οδήγησε τους νεοφώτιστους λαούς να δημιουργήσουν, με μεταφράσεις από τα πρωτότυπα ελληνικά έργα, τη δική τους γραμματεία.
Tους δυο μεσαιωνικούς κόσμους, τη λατινική Δύση και την ελληνόφωνη Aνατολή, κρατά ωστόσο απόμακρους τον ένα από τον άλλο ένα χάσμα, το οποίo θα διευρυνθεί μετά το θρησκευτικό σχίσμα του 1054. Oι δυο αυτοί κόσμοι θα συμβιώνουν αγνοώντας επιδεικτικά ο ένας την ύπαρξη του άλλου. "Eίναι ελληνικά, δεν διαβάζονται" (" graeca sunt non leguntur"), θα σημειώνουν οι νομομαθείς στη Δύση, όταν συναντούν ελληνικό κείμενο στον Iουστινιάνειο Kώδικα, ενώ η "Λατίνων φωνή" θα ταυτιστεί, για την ορθόδοξη Aνατολή, με το , αιρετικό για εκείνην, δόγμα της Kαθολικής εκκλησίας…