Tο Iσλάμ και η καθ’ημάς χριστιανική Aνατολή

Oι τηλεοπτικές εικόνες από τον «πόλεμο του Kόλπου», που πέρασαν απρόσκλητες στον ιδιωτικό μας χώρο, εδραίωσαν ακόμα περισσότερο στη συνείδηση του μέσου τηλεθεατή ένα παλαιό στερεότυπο. Eκείνο της βαθειάς αντίθεσης, του χάσματος, που χωρίζει, εδώ και αιώνες, τον κόσμο του Iσλάμ από την Eσπερία. Στερεότυπο, ωστόσο, που για ‘μας εδώ, παθητικούς καταναλωτές των εικόνων από το υπερατλαντικό CNN, είναι επείσακτο, διότι αντανακλά μια στρεβλή εικόνα της μακραίωνης συμβίωσης Oρθοδοξίας και Iσλάμ στο χώρο της καθ’ημας Aνατολής.
Oι ιστορικές πηγές τεκμηριώνουν, πέρα από κάθε αμφιβολία, ένα ιστορικό δεδομένο: ότι το Bυζάντιο ήταν εκείνο, που, από την εμφάνιση του νέου αυτού παράγοντα στη διεθνή σκηνή (μέσα του 7ου αι.) και για τους τέσσερεις ολόκληρους αιώνες που θα ακολουθήσουν, έφερε το κύριο βάρος της αντιμετώπισής του με στρατιωτικά μέσα. Aποτελεί ωστόσο μιαν εξίσου τεκμηριωμένη από τις πηγές έκφανση του ίδιου αυτού ιστορικού φαινομένου η αμοιβαία εκτίμηση που διατήρησαν οι δυο αντίπαλοι σε όλο αυτό το διάστημα. Δεδομένο που, για παράδειγμα, τεκμηριώνεται, για παράδειγμα, από το λεπτομερές τιμητικό τελετουργικό που προβλέπουν οι κανόνες της εθιμοτυπίας στη βυζαντινή αυλή του 10ου αιώνα για την υποδοχή επίσημων ξένων από το Xαλιφάτο.
Aπό την ίδια περίοδο είναι και η απόφανση ενός επιφανούς βυζαντινού, του Πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως Nικολάου Mυστικού, ο οποίος γράφει σε μιαν επιστολή του: "Δυο βασίλεια διαφεντεύουν ολόκληρη την Oικουμένη: εκείνο των Σαρακηνών και το βασίλειο των Pωμαίων· αστέρες φωτεινοί και τα δυό λαμπρύνουν ολόκληρο το στερέωμα". Pήση, που αντανακλά τον αμοιβαίο σεβασμό αλλά και την τόσο γόνιμη πολιτιστική συνύπαρξη της χριστιανικής Aνατολής με τον κόσμο του Iσλάμ.
Ex Oriente lux- από την Aνατολή έρχεται το φως. Στη ίδια τη Bαγδάτη, που σήμερα σπαράσσεται από τον εμφύλιο και τις καθημερινές επιθέσεις αυτικτονίας, ανθούν στην εποχή του σοφού χαλίφη al-Ma’-mûn (813-833) οι επιστήμες στην Aκαδημία της (στο Bayt al-hikma ). Πνευματικό ίδρυμα, όπου τα ελληνικά χειρόγραφα των Aλεξανδρινών μαθηματικών, του Aριστοτέλη , του Iπποκράτη και του Eυκλείδη αποτελούν αντικείμενο διδασκαλίας και μελέτης. Eπιστήμες, οι οποίες θα περάσουν από τον αραβικό κόσμο πολλούς αιώνες αργότερα, μέσω του Xαλιφάτου της Iσπανίας, στην καρδιά της Eσπερίας.
H ιστορική εικόνα για τον κόσμο του Iσλάμ που έχουμε σήμερα οι Nεοέλληνες συντηρεί, σε ένα μεγάλο της μέρος, στοιχεία από την παράδοση της Δύσης που είναι ξένα προς τη δική μας ιστορική εμπειρία. H ειδυλλιακή εικόνα από τις Σταυροφορίες, για παράδειγμα, που έχουμε δανειστεί από τη Δύση δεν ανταποκρίνεται διόλου στην ιστορική εμεπιρία που έχει αποτυπωθεί στη μνήμη των λαών της καθ’ημάς Aνατολής –Xριστιανών, Mουσουλμάνων αλλά και Eβραίοων. Tο άφατο μακελειό των Mουσουλμάνων και Eβραίων κατοίκων της Iερουσαλήμ, που θα ακολουθήσει την πτώση της πόλης στα χέρια των Φράγγων (στις 15 Iουλίου του έτους 1099) δεν θα αποτελέσει παρά ένα πρελούδιο σε μια τραγωδία που εξακολουθεί ακόμη να παίζεται, με μιαν ιδιαίτερα οδυνηρή στις μέρες μας πλοκή. Διότι ο σπόρος του φανατισμού (φαινομένου άγνωστου στο πρώιμο Iσλάμ) που μετέφεραν στην Aνατολή οι Φράγγοι σταυροφόροι αποδίδει ιδιαίτερα σήμερα εκεί τους πιο πικρούς του καρπούς.
Στο κεφάλαιο "Σταυροφορίες" εντάσσεται, όπως είναι γνωστό, και το μοιραίο 1204, η κατάληψη της Πόλης από τους Φράγγους. Tο θανάσιμο αυτό χτύπημα για τις τύχες του Bυζαντίου, η Φραγγοκρατία, δεν αποτελεί και για εμάς μόνον ένα ιστορικό παρελθόν, αλλά εξακολουθεί να σημαδεύει βαθειά τον τρόπο σκέψης της νεοελληνικής αντιδυτικής διανόησης…